ખંડ ૧૮
રિકાર્ડો, ડૅવિડથી લૂસ, ક્લેર બૂથ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ (જ. 1772, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1823) : અર્થશાસ્ત્રની પ્રશિષ્ટ વિચારસરણીના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને વિવાદાસ્પદ ચિંતક. મૂળ નેધરલૅન્ડ્ઝ(હોલૅન્ડ)ના નિવાસી યહૂદી પરિવારના નબીરા. પિતા સ્ટૉક માર્કેટમાં હૂંડીઓ અને જામીનગીરીઓના વટાવનો ધંધો કરતા. રિકાર્ડો ઓછું ભણેલા. ચૌદ વર્ષની વયે કામધંધાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં ધનાઢ્ય બન્યા. તેઓ જર્મનના સોદાઓમાં માહેર હતા. ઇંગ્લૅન્ડની…
વધુ વાંચો >રિકેટ્સિયા
રિકેટ્સિયા : વિશિષ્ટ પ્રકારના જીવાણુ (bacteria) તરીકે જેમનું વર્ણન કરી શકાય તેવા પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો. કદમાં તેઓ જીવાણુ કરતાં નાના હોય છે અને માત્ર યજમાન(host)ના જીવંત કોષોની અંદર પ્રજોત્પાદન કરી શકતા હોય છે. મોટાભાગના રિકેટ્સિયા પ્રજાતિના સૂક્ષ્મજીવો ઇતરડી (mite), રિકેટ્સિયા-પૉક્સ રોગ પેદા કરનાર રિકેટ્સિયા એકારી સૂક્ષ્મજીવ જૂ (lice), ઉંદર જેવાં યજમાનોના…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ઉર્લિક
રિક્ટર, ઉર્લિક (જ. 17 જૂન 1952, ગૉર્લિટ્ઝ [જીડીઆર]) : અગાઉના પૂર્વ જર્મની(જીડીઆર)નાં મહિલા તરણખેલાડી. 1973થી ’76નાં 4 વર્ષોમાં તેમણે 100 મીટર બૅકસ્ટ્રોકમાં 9 વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા અને 65.39 સે.ના વિક્રમને બદલે 61.51 સે.નો વિક્રમ નોંધાવ્યો. વળી 1974માં 200 મી.ની સ્પર્ધામાં 2 મિ. 18.41 સે. અને 2 મિ. 17.35 સે.ના વિક્રમો પણ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ.
રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ. (જ. 26 એપ્રિલ 1900; અ. 1985, આલ્ટાડેના, કૅલિફૉર્નિયા) : જાણીતા ભૂકંપશાસ્ત્રી. 1927માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયામાં પાસાડેનામાં ભૂકંપીય પ્રયોગશાળામાં કામગીરી શરૂ કરી હતી. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતેથી સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટ મેળવી હતી. 1936થી 1970 વચ્ચે કાલકેટ ખાતે સિસ્મોલૉજિકલ લૅબોરેટરીમાં તેઓ પ્રોફેસર હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા માપવા માટે તેમણે લોકલ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, બર્ટન
રિક્ટર, બર્ટન (જ. 22 માર્ચ 1931, બ્રૂકલીન, ન્યૂયૉર્ક) : નવા જ પ્રકારના ભારે મૂળભૂત કણોની શોધ અને તેને લગતું પાયાનું કાર્ય કરવા બદલ 1976ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની. મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ 1956માં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ ત્યાંથી જ મેળવી. તે પછી તે સ્ટૅનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક
રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક : જુઓ ભૂકંપ.
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ)
રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ) : મહાન ડચ ચિત્રકારો જેવા કે રૅમ્બ્રાં, વરમીર, હૉલ્સ અને રૉટ્સડાલ જેવા પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોની ભવ્ય કૃતિઓનો સંગ્રહ. 1808માં હૉલૅન્ડના રાજા લૂઈ નેપોલિયનની આજ્ઞાથી, 1798માં હેગમાં સ્થાપેલા કલાસંગ્રહ ‘ધ નૅશનલ મ્યુઝિયમ’માંથી ફ્રાન્સમાં નહિ ખસેડાયેલાં ચિત્રોનો પ્રથમ સંગ્રહ આમાં ગોઠવવામાં આવ્યો. સૌપ્રથમ તે ડચ ચિત્રોને ઍમ્સ્ટરડૅમના ટાઉનહૉલમાં લટકાવવામાં…
વધુ વાંચો >રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ
રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ (જ. 1932, જર્મની) : અગ્રણી અનુઆધુનિક ચિત્રકાર. બીજાઓ દ્વારા પાડવામાં આવેલી તસવીરો ઉપરથી તેઓ ચિત્રો કરે છે. તસવીરની હૂબહૂ નકલ ઝીણવટભરી વિગત સાથે અને પીંછીના લસરકા ન દેખાય તે રીતે તેઓ કરે છે. અમિતાભ મડિયા
વધુ વાંચો >રિગર્ટ ડૅવિડ
રિગર્ટ ડૅવિડ (જ. 12 મે 1947, કૉકચેટાવ ઑબ્લાસ્ટ, કઝાખિસ્તાન, યુ.એસ.એસ.આર.) : રશિયાના વેટલિફ્ટર. તેઓ સદાકાળના એક સૌથી મહાન વેટલિફ્ટર હતા, પણ રમતના સર્વોત્તમ સ્તરે – ઓલિમ્પિક રમતોત્સવની કક્ષાએ તેમને બે વાર કરુણ નિષ્ફળતા વેઠવી પડી હતી. 1971માં તેમજ 1973–76 દરમિયાન તેઓ 90 કિગ્રા.ની સ્પર્ધામાં પાંચ વખત વિજેતા નીવડ્યા હતા; 1978માં…
વધુ વાંચો >રહાઇન
રહાઇન : જર્મનીની નદી. તે પશ્ચિમ યુરોપના મહત્વના દેશોમાં થઈને વહે છે. આશરે 1,320 કિમી. જેટલો જળવહનમાર્ગ રચતી આ નદી આશરે 2,24,600 ચોકિમી. જેટલા સ્રાવવિસ્તારને આવરી લે છે. આ નદી સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ, લિશ્તેનશાઇન, ઑસ્ટ્રિયા તથા ફ્રાન્સ-જર્મનીની સીમા પર થઈને વહે છે, ત્યાંથી જર્મની અને નેધરલૅન્ડ્ઝમાંથી પસાર થઈને ઉત્તર સમુદ્રને મળે છે.…
વધુ વાંચો >રહાઇન ધોધ
રહાઇન ધોધ : મધ્ય યુરોપના ઉત્તર સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ વિભાગમાં શાફહૉસેનથી નીચે તરફ આવેલો ભવ્ય ધોધ. પ્રપાતો સહિત આ જળધોધનો કુલ પાત 30 મીટર જેટલો થાય છે. તેની પહોળાઈ 164 મીટરની છે. વાસ્તવમાં તેના બે ભાગ પડે છે, જે સ્તંભાકાર ખડક- રચનાથી અલગ પડે છે. આ ધોધનો જમણી બાજુનો પાત 15 મીટરનો…
વધુ વાંચો >રહાઇનલૅન્ડ
રહાઇનલૅન્ડ : જર્મનીમાં રહાઇન નદી પર આવેલો ઐતિહાસિક વિસ્તાર. તે ફ્રાન્સ, બેલ્જિયમ, લક્ઝમબર્ગ અને નેધરલૅન્ડ્ઝની સીમાઓ સુધી વિસ્તરેલો છે. ભૌગોલિક સ્થાન : આ વિસ્તાર 50° 15´ ઉ. અ. અને 7° 00´ પૂ. રે. આજુબાજુ આવેલો છે. રહાઇન નદી પર આવેલા તેના મોકાના સ્થાનને કારણે તેમજ અહીંની સમૃદ્ધ ખનિજ-સંપત્તિને કારણે તે…
વધુ વાંચો >રહાનિયેલ્સ
રહાનિયેલ્સ : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના અશ્મીભૂત સાઇલો-ફાઇટોપ્સિડા વર્ગનું એક ગોત્ર. આ ગોત્રની વનસ્પતિઓ સૌથી આદ્ય કક્ષાની વાહકપેશીધારી, મૂળવિહીન અને પર્ણવિહીન હોય છે. તેઓ ભૂમિગત ગાંઠામૂળી (rhizome) અને યુગ્મશાખી હવાઈ-પ્રરોહો ધરાવે છે. ભૂમિગત ગાંઠામૂળીની નીચેની સપાટીએથી મૂલાંગો(rhizoids)ના સમૂહો ઉત્પન્ન થાય છે. હવાઈ-પ્રરોહ લીલા, પ્રકાશસંશ્લેષી અને નગ્ન હોય છે. તેની સમગ્ર સપાટી ઉપર…
વધુ વાંચો >રહીટિક
રહીટિક : ટ્રાયાસિક (વ. પૂ. 22.5 કરોડ વર્ષથી 19 કરોડ વર્ષ વચ્ચેના કાળગાળાની રચના) અને જુરાસિક (19 કરોડ વર્ષથી 13.6 કરોડ વર્ષ વચ્ચેના કાળગાળાની રચના) વચ્ચે રહેલી સંક્રાંતિ-રચના. આ રચના વાયવ્ય યુરોપના રહીટિક આલ્પ્સમાં સર્વપ્રથમ ઓળખવામાં આવેલી હોવાથી તેને રહીટિક કક્ષા તરીકે ઓળખાવાઈ છે. તે નૉરિયન કક્ષાના ખડકો પર રહેલી…
વધુ વાંચો >રહેનિયમ
રહેનિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના 7મા (અગાઉના VII B) સમૂહનું રાસાયણિક ધાત્વિક તત્વ. સંજ્ઞા Re. પરમાણુક્રમાંક (Z), 75. મેન્દેલિયેવે તેના આવર્તક કોષ્ટકમાં એકા-મૅન્ગેનીઝ (Z = 43) અને દ્વિ-મૅન્ગેનીઝ (Z = 75) એમ બે તત્વો માટે જગ્યા ખાલી રાખેલી. 1925માં ડબ્લ્યૂ. નોડાક, આઈ. ટાકે (પાછળથી ફ્રાઉ નોડાક) અને ઓ. બર્ગે ગેડોલિનાઇટ(એક સિલિકેટ)ના…
વધુ વાંચો >રહૅમ્નેસી
રહૅમ્નેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. તેને બૅન્થામ અને હુકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિ પ્રમાણે ઉપવર્ગ મુક્તદલા, શ્રેણી બિંબપુષ્પી (Disciflorae) અને ગોત્ર સીલાસ્ટ્રેલ્સમાં મૂકવામાં આવ્યું છે. આ કુળ લગભગ 58 પ્રજાતિઓ અને 900 જેટલી જાતિઓ ધરાવે છે અને તેનું વિતરણ ઉષ્ણ અને અધોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. તે ઠંડા પ્રદેશોમાં થતું નથી.…
વધુ વાંચો >રહોડ આઇલૅન્ડ
રહોડ આઇલૅન્ડ : યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનું સૌથી નાનું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 41° 41´ ઉ. અ. અને 71° 30´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 3,140 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ રાજ્ય ઈશાન યુ.એસ.માં ઍટલાંટિક મહાસાગરના ફાંટારૂપ નૅરેગેન્સેટના અખાત પર છે અને તેમાં 36 જેટલા ટાપુઓ આવેલા છે. રાજ્યનો મોટાભાગનો વિસ્તાર…
વધુ વાંચો >રહોડ ટાપુ
રહોડ ટાપુ : ભૂમધ્ય સમુદ્રના ફાંટારૂપ એજિયન સમુદ્રમાં આવેલા ડોડેકેનિસ ટાપુઓ પૈકીનો એક ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 36° 15´ ઉ. અ. અને 28° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,398 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે એશિયા માઇનોરના નૈર્ઋત્ય કિનારાથી 19 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. તે હવે રોધોસ નામથી પણ…
વધુ વાંચો >રહોડોક્રોસાઇટ (Rhodochrosite)
રહોડોક્રોસાઇટ (Rhodochrosite) : મૅંગેનીઝનું ખનિજ. રાસા. બં. : MnCO3. સ્ફટિકવર્ગ : હેક્ઝાગોનલ. સ્ફટિક સ્વરૂપ : સ્ફટિકો રહોમ્બોહેડ્રલ, ભાગ્યે જ પ્રિઝમ સ્વરૂપવાળા કે સ્કેલેનોહેડ્રલ કે જાડા મેજઆકાર હોય. મોટેભાગે તો તે દળદાર, ઘનિષ્ઠથી સ્થૂળ દાણાદાર. અધોગામી સ્તંભરૂપે, દ્રાક્ષના ઝૂમખા જેવા કે ગોલક સ્વરૂપના હોય. કઠિનતા : 3.5થી 4. ઘનતા : શુદ્ધ…
વધુ વાંચો >