ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >બૅંકોની ધારાકીય સુરક્ષા
બૅંકોની ધારાકીય સુરક્ષા : ભારતમા બૅંકિંગનો વ્યવસાય કરતી સંસ્થાઓને વિવિધ કાયદાઓ દ્વારા અપાયેલું રક્ષણ. 1949 પહેલાં ભારતમાં બૅંકોને ધારાકીય સુરક્ષા નહિવત્ હતી. 1949માં બૅંકિંગ નિયંત્રણ ધારાથી બૅંકોને ધારાકીય સુરક્ષા આપવાનું શરૂ થયું. 1956માં કંપની ધારા અને તેના વખતોવખતના સુધારાથી મર્યાદિત જવાબદારીવાળી મંડળીઓની વ્યવસ્થાવાળી બૅંકોને વધારે પ્રમાણમાં ધારાકીય સુરક્ષા મળી. સહકારી…
વધુ વાંચો >બૅંગકૉક
બૅંગકૉક : થાઇલૅન્ડનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° 45´ ઉ. અ. અને 100° 31´ પૂ. રે. વાસ્તવમાં આખો થાઇલૅન્ડ દેશ નાનાં નાનાં નગરો અને ગામડાંઓથી બનેલો છે, અહીં બૅંગકૉક જ એકમાત્ર મોટામાં મોટું શહેર છે. દેશની કુલ વસ્તીના 10 %થી વધુ લોકો આ શહેરમાં રહે છે.…
વધુ વાંચો >બૅંગકૉક નૅશનલ મ્યુઝિયમ
બૅંગકૉક નૅશનલ મ્યુઝિયમ (સ્થાપના 1874) : થાઇલૅન્ડના સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને પુરાતત્વીય અવશેષોનું સંગ્રહસ્થાન. રાજા ચુલાલૉનગકૉર્મની પ્રેરણાથી આ સંગ્રહાલય સ્થપાયું. સંગ્રહાલયના મુખ્ય મકાનનું ઐતિહાસિક મહત્વ છે. તે રાજાના દ્વિતીય કુંવર વાંગના માટે બનાવેલો મહેલ છે. બૅંગકૉક શહેરનો ઈ. સ. 1782માં પાયો નંખાયો તે સમયે આ મહેલ સૌપ્રથમ બાંધવામાં આવ્યો. ઈ. સ.…
વધુ વાંચો >બેંગાલ બ્રિટિશ ઇન્ડિયન સોસાયટી
બેંગાલ બ્રિટિશ ઇન્ડિયન સોસાયટી : ભારતના લોકોની વાસ્તવિક સ્થિતિની માહિતી ભેગી કરીને તેમના વિકાસનાં કાર્યો કરવા સ્થપાયેલી સંસ્થા. તેની સ્થાપના 20 એપ્રિલ 1843ના રોજ બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટના સભ્ય અને ગુલામોની મુક્તિ માટે લડત કરનાર જ્યૉર્જ થૉમ્પસનની પ્રેરણાથી કરવામાં આવી હતી. થૉમ્પસન દ્વારકાનાથ ટાગોરના નિમંત્રણથી ભારતમાં આવ્યા હતા. તેમણે કેટલાંક પ્રવચનો આપીને…
વધુ વાંચો >બૅંગ્લોર
બૅંગ્લોર : કર્ણાટક રાજ્યના અગ્નિભાગમાં આવેલો જિલ્લો, તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક, રાજ્યનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર તથા અતિરમણીય ઉદ્યાનનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : આ જિલ્લો આશરે 12° 20´થી 13° 30´ ઉ. અ. અને 77° 02´થી 77° 58´ પૂ. રે. વચ્ચેનો કુલ ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર,…
વધુ વાંચો >બેંઘાઝી
બેંઘાઝી : આફ્રિકાના લિબિયા દેશનું તેના પાટનગર ટ્રિપોલી પછીના બીજા ક્રમે આવતું મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 32° 07´ ઉ. અ. અને 20° 04´ પૂ. રે. તે ભૂમધ્ય સમુદ્રના દક્ષિણ કિનારા પરનું બંદર છે તથા પૂર્વ લિબિયાનું અગત્યનું વ્યાપારી મથક છે. આજે તે મહાનગર તરીકે વિકસ્યું છે. છેલ્લામાં છેલ્લી ઉપલબ્ધ…
વધુ વાંચો >બેંટન, વિલિયમ (બર્નેટ)
બેંટન, વિલિયમ (બર્નેટ) (જ. 1 એપ્રિલ 1900, મિનિયાપોલિસ, યુ.એસ.; અ. 18 માર્ચ 1973, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : ‘એન્સાઇક્લોપીડિયા બ્રિટાનિકા’ (1943–73) અને અન્ય ભાષાઓમાં રચાયેલ એન્સાઇક્લોપીડિયાના મુખ્ય સંપાદક. યુ. એસ. પ્રકાશન વિભાગના મુખ્ય વહીવટદાર ‘બેંટન ઍન્ડ બાઉલ્સ’ નામની જગપ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાપન પેઢીના સ્થાપક. યુનિવર્સિટી ઑવ્ શિકાગોના વાઇસ પ્રેસિડન્ટ અમેરિકાની સરકારમાં આસિસ્ટન્ટ સેક્રેટરી ઑવ્…
વધુ વાંચો >બૈકલ
બૈકલ : અગ્નિ સાઇબીરિયામાં ઇર્કુટસ્કથી પૂર્વમાં આવેલું દુનિયામાં ઊંડામાં ઊંડું સરોવર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° ઉ. અ. અને 108° પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલું છે. તેની ઊંડાઈ 1,620 મીટર છે, વિસ્તાર 31,499 ચોકિમી. જેટલો છે, લંબાઈ આશરે 636 કિમી. અને તેની વધુમાં વધુ પહોળાઈ આશરે 79 કિમી. જેટલી છે. દુનિયામાં…
વધુ વાંચો >બૈકોનુર કૉસ્મોડ્રોમ
બૈકોનુર કૉસ્મોડ્રોમ : કઝાખસ્તાનમાં આવેલું અંતરીક્ષયાન પ્રમોચન મથક. 1991માં એ વખતના સોવિયેત સંઘ(u.s.s.r.)ના ભાગલા પડ્યા એ પછી જુદાં જુદાં રાજ્યોનો સમૂહ ‘કૉમનવેલ્થ ઑવ્ ઇન્ડિપેન્ડન્ટ સ્ટેટ્સ’(CIS)ના નામે ઓળખાય છે. બૈકોનુર કૉસ્મોડ્રોમ કઝાખસ્તાન રાજ્યની માલિકીનું ગણાય છે. તે ત્યુરાતામ (Tyuratam Leninsk) નામથી પણ ઓળખાય છે. રશિયા તેના ઉપગ્રહો પ્રક્ષેપિત કરવા માટે બૈકોનુર…
વધુ વાંચો >બૈજ, રામકિંકર
બૈજ, રામકિંકર (જ. 1910, બાંકુડા, પ. બંગાળ; અ. 1980) : આધુનિક ભારતીય શિલ્પકાર. તેમનો જન્મ સાંથાલ આદિવાસી કુટુંબમાં થયો હતો. બચપણથી જ કલાનો નાદ લાગ્યો હતો અને ગામની ગારાની ભીંતો પર તેઓ ચિત્રો કરતા હતા. 1925માં ‘મૉડર્ન રિવ્યૂ’ના સ્થાપક રામાનંદ ચૅટર્જીએ એમની પ્રતિભા પિછાણી અને શાંતિનિકેતનના કલાભવનમાં બૈજને ઉચ્ચ શિક્ષણ…
વધુ વાંચો >