ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >બેલો હૉરિઝૉન્ટ
બેલો હૉરિઝૉન્ટ : બ્રાઝિલ દેશના મિનાસ જેરાઇસ (Minas Gerais) રાજ્યનું પાટનગર અને ઔદ્યોગિક મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 19° 55´ દ. અ. અને 43° 56´ પ. રે. તે દેશનાં સૌથી મોટાં શહેરો પૈકીનું એક ગણાય છે. તે દેશના અગ્નિકોણમાં શુષ્ક આંતરિક ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશની પૂર્વ તરફની ડુંગરધાર પર 830 મીટરની ઊંચાઈએ…
વધુ વાંચો >બેલ્જિયમ
બેલ્જિયમ વાયવ્ય યુરોપમાં આવેલો નાનો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 50° 50´ ઉ. અ. અને 4° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ તે વિસ્તરેલો છે. તેનો વિસ્તાર 30,528 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની દક્ષિણ, પૂર્વ અને ઉત્તર તરફની ત્રણ બાજુએ ફ્રાન્સ, જર્મની અને નેધરલૅન્ડ્ઝ જેવાં વેપારી રાષ્ટ્રો આવેલાં છે; પરંતુ વાયવ્યમાં તે ગ્રેટ બ્રિટનથી…
વધુ વાંચો >બેલ્મોપાન
બેલ્મોપાન : મધ્ય અમેરિકામાં આવેલા બેલિઝનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 15´ ઉ. અ. અને 88° 46´ પૂ. રે. તે કૅરિબિયન સમુદ્રથી પશ્ચિમ તરફ આશરે 80 કિમી.ને અંતરે આવેલું છે. અગાઉ બેલિઝનું પાટનગર બેલિઝ શહેર હતું, પરંતુ તે દરિયાકિનારા પર આવેલું હોવાથી ત્યાં અવારનવાર હરિકેન (દરિયાઈ વાવાઝોડાં) ફૂંકાતાં હતાં, તેથી…
વધુ વાંચો >બેવડું ફલન
બેવડું ફલન : આવૃત બીજધારીમાં થતું વિશિષ્ટ પ્રકારનું ફલન. પરાગનયનની ક્રિયા દરમિયાન લઘુબીજાણુ (પરાગરજ) અત્યંત અલ્પવિકસિત, દ્વિ કે ત્રિકોષીય અંત:બીજાણુક (endosporic) નરજન્યુજનક ધરાવે છે. પવન, પાણી અને કીટક પરાગનયનના વાહક છે. પરાગનયન થયા પછી પરાગરજનું તરત કે થોડા સમય પછી અંકુરણ થાય છે. પરાગનલિકા પરાગાસનથી પરાગવાહિની તરફ વિકાસ સાધે છે.…
વધુ વાંચો >બેવસ
બેવસ (જ. 25 ફેબ્રુઆરી 1885, લારખાના, સિંધ [હાલ પાકિસ્તાન]; અ. 23 સપ્ટેમ્બર 1947) : આધુનિક સમયના પ્રમુખ સિંધી કવિ. તેમનું મૂળ નામ કિશનચંદ્ર તીરથદાસ ખત્રી. મુખ્ય શિક્ષક તરીકે નોકરી સ્વીકારી નામના પામ્યા. તેઓ હોમિયોપૅથિક વૈદ્ય બન્યા. તેમણે સૂફી તત્વજ્ઞાન અને વેદાંતનો અભ્યાસ કર્યો. તેઓ સ્વભાવે અતિ મૃદુ અને નમ્ર હતા.…
વધુ વાંચો >બેવાન, એનાયરિન
બેવાન, એનાયરિન (જ. 15 નવેમ્બર 1897, ટ્રેડગર; અ. 6 જુલાઈ 1960, ચેશામ) : ઇંગ્લૅન્ડના અગ્રણી મજૂર નેતા તથા રાજકારણી. તેઓ એક ખાણિયાના પુત્ર હતા. તેમણે સેરહોઈ એલિમેન્ટરી સ્કૂલ અને સેન્ટ્રલ લેબર કૉલેજમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. 13 વર્ષની વયે ખાણમાં મજૂરી કરવાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં જ આક્રમક મજૂર-સંગઠનના નેતા…
વધુ વાંચો >બેવિન, અર્નેસ્ટ
બેવિન, અર્નેસ્ટ (જ. 9 માર્ચ 1881, વિન્સફર્ડ, સમરસેટ પરગણું; અ. 14 એપ્રિલ 1951, લંડન) : બ્રિટનના ખ્યાતનામ રાજપુરુષ તથા બ્રિટનની મજૂર ચળવળના એક અગ્રગણ્ય નેતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ(1939–45)માં મજૂર અને રાષ્ટ્રીય સેવાના કૅબિનેટ કક્ષાના પ્રધાન તરીકે અને ત્યારપછી વિદેશ ખાતાના પ્રધાન તરીકે એમણે કામગીરી બજાવી હતી. તેમનો ઉછેર ગરીબ કુટુંબમાં થયેલો.…
વધુ વાંચો >બૅસની સામુદ્રધુની
બૅસની સામુદ્રધુની : ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડની મુખ્ય ભૂમિ અને તેની દક્ષિણે આવેલા ટાસ્માનિયા ટાપુની વચ્ચે આવેલી સામુદ્રધુની. 39° 30´ દ. અ. અને 146° 0´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ આવેલી આ સામુદ્રધુની પૂર્વ તરફ આવેલા પેસિફિક મહાસાગરને પશ્ચિમ તરફના દક્ષિણ મહાસાગર સાથે જોડે છે. તેની પહોળાઈ આશરે 240 કિમી અને ઊંડાઈ સ્થાનભેદે 55થી…
વધુ વાંચો >બેસન્ટ, ઍની
બેસન્ટ, ઍની (જ. 1 ઑક્ટોબર 1847, લંડન; અ. 21 સપ્ટેમ્બર 1933, અડ્યાર, ચેન્નઈ) : ભારતને સેવાક્ષેત્ર બનાવીને થિયૉસોફિસ્ટ, સમાજસુધારક અને કેળવણીકાર તરીકે સેવા આપનાર અંગ્રેજ મહિલા. ઍની બેસન્ટનો જન્મ આયરિશ કુટુંબમાં થયો હતો. બાળપણમાં જ તેમના પિતા વિલિયમ પેજ વુડ મરણ પામ્યા. માતા એમિલી પાસેથી મિસ મેરિયટ ઍનીને ભણાવવા પોતાને…
વધુ વાંચો >બેસલ, ફ્રેડરિક વિલ્હેલ્મ
બેસલ, ફ્રેડરિક વિલ્હેલ્મ (જ. 1784; અ. 1846) : ર્દષ્ટિસ્થાનભેદ(parallex)ની રીતથી દૂરના તારાના અંતરનું માપન કરનાર જર્મન ખગોળવિદ. બેસલે સાયરસના સાથીદારનું સૂચન કર્યું અને બેસલ વિધેયો દાખલ કર્યાં. તેમણે હિસાબનીસ તરીકેનું પ્રશિક્ષણ યુવા વયે લીધું તે દરમિયાન નૌસંચાલન (navigation) અને ખગોળનો અભ્યાસ કર્યો. 26 વર્ષની નાની વયે આવી નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ હાંસલ…
વધુ વાંચો >