ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >બેરર-બૉન્ડ
બેરર-બૉન્ડ : ઉછીનાં લીધેલા નાણાં અથવા ઊભાં કરેલાં દેવાં અંગે સરકાર, સ્થાનિક સત્તામંડળો, જાહેર સાહસો અથવા આર્થિક રીતે સબળ કંપનીઓએ પોતાની મહોર સાથે વિતરિત (issue) કરેલું સ્વીકૃતિપત્ર. ધારકના કબજામાં હોય તે જ તેનો માલિક ગણાય તેવો આ દસ્તાવેજ હોય છે. બૉન્ડ-સર્ટિફિકેટમાં દેવાની ચોક્કસ રકમની ભવિષ્યમાં ચોક્કસ તારીખે અથવા સમયાંતરે ચોક્કસ…
વધુ વાંચો >બૅર, રેમન્ડ
બૅર, રેમન્ડ (જ. 1924, સેંટ ડેનિસ, રિયુનિયન) : ફ્રાન્સના રાજકારણી અને વડાપ્રધાન. તેઓ સૉબૉર્નમાં એક પ્રભાવશાળી અને નવઉદારમતવાદી અર્થશાસ્ત્રી તરીકે પ્રતિષ્ઠા પામ્યા હતા. 1967થી 1972 દરમિયાન તેઓ યુરોપિયન કમિશનમાં ઉપાધ્યક્ષ હતા અને ત્યાં પણ તેઓ એવી જ નામના પામ્યા હતા. રાષ્ટ્રપ્રમુખ ગિસ્કાર્ડના શાસન દરમિયાન તેઓ વિદેશવ્યાપાર વિભાગના પ્રધાન બન્યા. જૅક્સ…
વધુ વાંચો >બેરલૅગ, હૅન્ડ્રિક પેટ્રસ
બેરલૅગ, હૅન્ડ્રિક પેટ્રસ (જ. 1856, ઍમ્સ્ટર્ડૅમ; અ. 1934) : નેધરલૅન્ડ્ઝના જાણીતા સ્થપતિ અને નગરનિયોજક. 1903માં તેમણે ઍમ્સ્ટર્ડેમનું નાણાબજારનું નિયો-રોમનેસ્ક શૈલીમાં નિર્માણ કર્યું; પરંતુ પછીનાં વર્ષોમાં તે ફ્રૅન્ક લૉઇડ રાઇટના પ્રભાવ નીચે આવ્યા અને નેધરલૅન્ડ્ઝમાં રાઇટના સિદ્ધાંતો પ્રચલિત કરવામાં તેઓ મુખ્ય અને પ્રભાવક પરિબળ બની રહ્યા. લંડનનું હૉલૅન્ડ હાઉસ (1914) અને…
વધુ વાંચો >બેરળ, ગેંડોરેલ
બેરળ, ગેંડોરેલ (1904) : કન્નડ નાટ્ય કૃતિ. આધુનિક કન્નડ સાહિત્યના અગ્રગણ્ય નાટકકાર કુવલપ્પુ પુટપ્પા ( ) કૃત આ નાટકમાં તેમણે જડ રૂઢિગ્રસ્તતા અને અમાનુષી આચરણ સામે બુલંદ અવાજે આક્રોશ ઠાલવ્યો છે. નાટક 3 ર્દશ્યમાં વહેંચાયેલું છે. પહેલા ર્દશ્યનું નામ ‘ગુરુ’ રાખ્યું છે. બીજાનું ‘કર્મ’ અને ત્રીજાનું ‘યજ્ઞ’. મહાભારતની કથામાં એકલવ્યની…
વધુ વાંચો >બેરાઇટ
બેરાઇટ (barite) : અગત્યનાં ઔદ્યોગિક ખનિજો પૈકીનું એક. તે બેરાઇટીસ (barytes) નામથી પણ ઓળખાય છે. ગ્રીક શબ્દ ‘barys’ (વજનદાર) પરથી આ નામ પડેલું મનાય છે. રાસા. બં. : BaSO4. સ્ફ. વ. : ઑર્થોરહોમ્બિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો પાતળાથી જાડા મેજ આકાર, ક્યારેક મોટાં, લાંબાં કે ટૂંકાં પ્રિઝમૅટિક સ્વરૂપોમાં મળે; ચોમેર…
વધુ વાંચો >બેરા, યોગી (મૂળ નામ : લૉરેન્સ પીટર બેરા)
બેરા, યોગી (મૂળ નામ : લૉરેન્સ પીટર બેરા) (જ. 1925, ન્યૂયૉર્ક) : બેઝબૉલ રમતનો જાણીતો ખેલાડી. 1946થી ’63 દરમિયાન તે ‘ન્યૂયૉર્ક યાન્કી’ તરફથી કુશળ ખેલાડી તરીકે રમ્યો; તે દરમિયાન તેણે વિશ્વ-શ્રેણીમાં 14 વખત ભાગ લઈને નવો વિક્રમ સર્જ્યો. અમેરિકન લીગની રમતોમાં કૅચર તરીકે રમીને 313 જેટલા સૌથી વધુ રન કરીને…
વધુ વાંચો >બેરિગન, ફિલિપ ફ્રાન્સિસ
બેરિગન, ફિલિપ ફ્રાન્સિસ (જ. 1923, મિનેસૉટા) : અમેરિકાના જાણીતા શાંતિવાદી આંદોલનકર્તા અને પાદરી. સૌપ્રથમ તો તેમણે અમેરિકાના લશ્કરના યુરોપિયન કૅમ્પેનમાં કામ કર્યું (1943–46). 1955માં તેમણે પાદરી તરીકે દીક્ષા લીધી. પછી તેમણે ધર્મગુરુ તરીકે તથા શિક્ષક તરીકે અનેક સ્થળે કામગીરી બજાવી. 1962થી તેમણે શાંતિઆંદોલનને પોતાનું જીવનકાર્ય બનાવ્યું. પોતાના ભાઈ સાથે મળીને…
વધુ વાંચો >બેરિમૅન, જૉન
બેરિમૅન, જૉન (જ. 1914, ઓક્લહોમા; અ. 1972) : અમેરિકાના કવિ, આત્મકથાલેખક, નવલકથાકાર અને વિદ્વાન. તેમણે કોલંબિયા યુનિવર્સિટી તેમજ ઇંગ્લૅન્ડની કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો. ત્યારપછી અનેક યુનિવર્સિટીઓમાં અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. છેલ્લે 1955થી ’72 દરમિયાન તેમણે મિનેસોટા યુનિવર્સિટી ખાતે માનવવિદ્યાના પ્રોફેસર તરીકે શિક્ષણકાર્ય કર્યું. ‘હોમેજ ટુ મિસ્ટ્રેસ બ્રૅડસ્ટ્રીટ’ (1956) નામક કાવ્યસંગ્રહથી કવિ…
વધુ વાંચો >બેરિમોર, જૉન
બેરિમોર, જૉન (જ. 1882; અ. 1942) : અંગ્રેજી-ભાષી તખ્તાનો નોંધપાત્ર અભિનેતા. અમેરિકી નટપિતા મૉરિસ બેરિમોર(1847–1905)ના આ સૌથી નાના પુત્રે 1903માં શિકાગોના ક્લીવલૅન્ડ થિયેટરમાં કારકિર્દીની શરૂઆત કરી. જૉન રૂપાળો, મોજીલો અને વિનોદી કૉમેડિયન હતો. 1961માં ગૉલ્સવર્ધીના ‘જસ્ટિસ’ નાટકના અભિનયથી એ પ્રેક્ષકોમાં ખૂબ માનીતો બન્યો. 1922માં ‘હૅમ્લેટ’માં એણે પ્રભાવક વાચિક અભિનય આપ્યો.…
વધુ વાંચો >બેરિમોર, લિયૉનલ
બેરિમોર, લિયૉનલ (જ. 1878, ફિલાડેલ્ફિયા, અમેરિકા; અ. 1954) : અમેરિકન ફિલ્મ અભિનેતા. તેમને ‘પીટર ઇબ્સ્ટન’ (1917) અને ‘ધ કૉપરહેડ’ (1918) ફિલ્મમાં ખૂબ ખ્યાતિ મળી. ત્યારપછી તેમણે સંખ્યાબંધ ચિત્રો અને રેડિયોનાટકમાં અભિનય આપ્યો. 1931માં ‘ફ્રી સોલ’ ચિત્રમાંના અભિનય બદલ તેમને ઑસ્કર ઍવૉર્ડ મળ્યો. તેમનાં બીજાં પ્રસિદ્ધ ચિત્રોમાં ‘ગ્રાન્ડ હોટલ’, ‘કૅપ્ટન કરેજિયસ’…
વધુ વાંચો >