ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બર્ન
બર્ન : સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ તથા તેના સ્વિસ કૅન્ટૉન(રાજ્ય)નું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 46° 57´ ઉ. અ. અને 7° 26´ પૂ. રે. મધ્ય પશ્ચિમ સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં તે આરે નદી પર વસેલું છે તથા યુરોપનાં રમણીય ગણાતાં શહેરો પૈકીનું એક ગણાય છે. શહેરનો મધ્ય ભાગ સેંકડો વર્ષોથી જળવાતી આવેલી ઇમારતોથી બનેલો છે, તે પૈકીની…
વધુ વાંચો >બર્ન, વિક્ટર
બર્ન, વિક્ટર (જ. 1911, બુડાપેસ્ટ; અ. 1972) : ટેબલટેનિસના ખ્યાતનામ રમતવીર. તે 1933થી 1953 દરમિયાન 20 ઇંગ્લિશ ‘ટાઇટલ’ જીત્યા હતા અને એ રીતે તેમણે વિક્રમ સર્જ્યો હતો. આ ઉપરાંત તે 15 વિશ્વ-વિજયપ્રતીક (title) જીત્યા હતા, તેમાં 5 એકલ વિજયપ્રતીકો(single titles)નો સમાવેશ થતો હતો. આ રમતના આ રીતે તે એક મહાન…
વધુ વાંચો >બર્નસ્ટાઇન, એડુઅર્ડ
બર્નસ્ટાઇન, એડુઅર્ડ (જ. 6 જાન્યુઆરી 1850, બર્લિન, જર્મની; અ. 18 ડિસેમ્બર 1932, બર્લિન, જર્મની) : અગ્રણી જર્મન ઇતિહાસકાર અને સમાજવાદી ચિંતક. તેમણે સમાજવાદને નવા સંદર્ભમાં અભિવ્યક્ત કર્યો અને લોકશાહી – ઉત્ક્રાંતિવાદી સમાજવાદનો પાયો નાંખ્યો. જન્મ યહૂદી કુટુંબમાં. પિતા ઇજનેર તથા કાકા આરોન બર્નસ્ટાઇન પ્રગતિશીલ વર્તમાનપત્રના સંપાદક હતા. આ વર્તમાનપત્ર કામદારોનો…
વધુ વાંચો >બર્નસ્ટાઇન, કાર્લ
બર્નસ્ટાઇન, કાર્લ (જ. 1944, વૉશિંગ્ટન ડી.સી.) : જાણીતા અમેરિકી પત્રકાર અને લેખક. બૉબ વુડ નામના અન્ય એક પત્રકારના સહકાર વડે વૉટરગેટ કૌભાંડ ખુલ્લું પાડનાર પત્રકાર તરીકે તેઓ ખૂબ ખ્યાતિ પામ્યા. એ કૌભાંડ બહાર આવવાના પરિણામે અમેરિકામાં બંધારણીય કટોકટી ઊભી થઈ હતી અને રિચાર્ડ નિક્સનને પ્રમુખ તરીકે રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું.…
વધુ વાંચો >બર્નહામ, (લિન્ડન) ફૉર્બ્સ (સૅમ્પસન)
બર્નહામ, (લિન્ડન) ફૉર્બ્સ (સૅમ્પસન) (જ. 20 ફેબ્રુઆરી 1923, કિટ્ટી, બ્રિટિશ ગિયાના; અ. 6 ઑગસ્ટ 1985, જ્યૉર્જટાઉન) : બ્રિટિશ ગિયાનાના વડાપ્રધાન તથા સ્વતંત્ર ગિયાનાના રાષ્ટ્રપ્રમુખ (1964થી 1980). એમના ઘડતરમાં કાયદાનું શિક્ષણ નોંધપાત્ર કહી શકાય. એમણે 1947ની સાલમાં લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાની પદવી મેળવી. 1949ની સાલમાં તેઓ સ્વદેશ પાછા ફર્યા. 1950માં તેમણે પીપલ્સ…
વધુ વાંચો >બર્નહાર્ટ, સારા
બર્નહાર્ટ, સારા (જ. 1844, પૅરિસ; અ. 1923) : ફ્રેન્ચ રંગભૂમિની અભિનેત્રી. મૂળ નામ રોસિન બર્નાર્ડ. 13 વર્ષની વય સુધી તેમનો ઉછેર ખ્રિસ્તી મઠમાં થયો. તે પછી તેમને પૅરિસ કલાવિદ્યાલયમાં પ્રવેશ અપાયો. 1862માં તેમણે ‘કૉમેદ્ ફ્રાંસ’માં પ્રથમ પાઠ ભજવ્યો. ત્યારે જોકે તેમને નિષ્ફળતા મળી હતી. 1866થી ’72ના સમયમાં તેમણે ઑડિયોન નાટ્યઘરના…
વધુ વાંચો >બર્નાર્ડ, એડવર્ડ
બર્નાર્ડ, એડવર્ડ (જ. 1857, નૅશવિલે, ટેનેસી; અ. 1923) : ખ્યાતનામ ખગોળશાસ્ત્રી. તેમણે એક અત્યંત મહત્વની કામગીરીરૂપે સમગ્ર આકાશની પદ્ધતિસર મોજણી (survey) કરી; જે વિસ્તારોમાં તારાનું અસ્તિત્વ ન જણાયું તે વિસ્તારોને તેમણે ‘શ્યામ નિહારિકા’ (Black Nebula) તરીકે ઓળખાવ્યા. તે માટે તેમણે એવું ચોક્કસ તારણ કાઢ્યું કે એ વિસ્તારો ખરેખર તો કોઈ…
વધુ વાંચો >બર્નાર્ડ, એમિલે
બર્નાર્ડ, એમિલે (જ. 1868; અ. 1941) : આધુનિક ફ્રેંચ ચિત્રકાર. તેમનાં પ્રારંભિક ચિત્રોમાં નવપ્રભાવવાદ(neoimpressionism)ની ઢબે ટપકાંનો વિસ્તાર જોવા મળે છે. 1886માં તેમને પ્રમુખ નવપ્રભાવવાદી ચિત્રકાર સિન્યે સાથે વિખવાદ થતાં તેમણે પોતાના આ પ્રકારનાં સર્વ ચિત્રોનો નાશ કર્યો. આ પછી તેમને વાન ગૉફ અને પૉલ ગોગાં સાથે મૈત્રી થઈ અને તેમણે…
વધુ વાંચો >બર્નાર્ડ, ક્રિશ્ચિયન
બર્નાર્ડ, ક્રિશ્ચિયન (જ. 1922, દક્ષિણ આફ્રિકા) : હૃદય-પ્રત્યારોપણના આફ્રિકાના નામાંકિત સર્જન. કેપટાઉન મેડિકલ સ્કૂલમાંથી તે સ્નાતક થયા. અમેરિકામાં સંશોધન કર્યા બાદ, હૃદયની ખુલ્લી શસ્ત્રક્રિયા તથા ખુલ્લા પ્રત્યારોપણ વિશે વધુ કાર્ય કરવા 1958માં તેઓ કેપટાઉન પાછા ફર્યા. ડિસેમ્બર 1967માં તેમણે માનવહૃદયનું સૌપ્રથમ વાર સફળતા-પૂર્વક પ્રત્યારોપણ કર્યું. 18 દિવસ પછી તે દર્દી…
વધુ વાંચો >બર્નાર્ડ, ક્લૉડ
બર્નાર્ડ, ક્લૉડ [જ. 12 જુલાઈ 1813, સેન્ટ જિલિયન, વિલે ફ્રાન્કે (ર્હોન); અ. 10 ફેબ્રુઆરી 1878, પૅરિસ, ફ્રાન્સ] : ફ્રેન્ચ દેહધર્મશાસ્ત્રવિદ્ (physiologist). તેમને આધુનિક પ્રયોગલક્ષી તબીબી વિદ્યા(experimental medicine)ના સ્થાપકો પૈકીના એક વિજ્ઞાની તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. શરૂઆતનું શાળાશિક્ષણ મેળવીને તેઓ 18મા વર્ષે એક ફાર્માસિસ્ટને ત્યાં અનુભવ મેળવવા જોડાયા. તેમણે ‘આર્થર…
વધુ વાંચો >બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >