૧૩.૧૦
બંગાળી સનથી બંધારણસભા
બંદ્યોપાધ્યાય, કણિકા
બંદ્યોપાધ્યાય, કણિકા (જ. 12 ઑક્ટોબર 1924, સોનામુખી, જિલ્લો બાંકુરા; અ. 5 એપ્રિલ 2000, કલકત્તા) : રવીન્દ્રસંગીતનાં વિખ્યાત ગાયિકા. સમગ્ર શિક્ષણ વિશ્વભારતી ખાતે. નાની ઉંમરે રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે કણિકામાં રહેલી સંગીત પ્રતિભાને પારખી હતી; એટલું જ નહિ, પરંતુ ગુરુદેવની નિશ્રામાં જ કણિકાએ સંગીતનું પ્રારંભિક શિક્ષણ લીધું હતું. ગુરુદેવ ઉપરાંત રવીન્દ્રસંગીતના કેટલાક અન્ય…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, તારાશંકર
બંદ્યોપાધ્યાય, તારાશંકર (જ. 1898, લાભપુર, વીરભૂમ; અ. 1971) : પ્રસિદ્ધ બંગાળી નવલકથાકાર અને વાર્તાકાર. 1956માં સાહિત્ય અકાદમીનો ઍવૉર્ડ. 1967માં જ્ઞાનપીઠ ઍવૉર્ડ ‘ગણદેવતા’ માટે અને 1968માં ‘પદ્મભૂષણ’થી સન્માનિત થયા હતા. વતનમાં મૅટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરીને કલકત્તાની કૉલેજમાં પ્રવેશ, પણ યુનિવર્સિટીનું શિક્ષણ પૂરું કરી શક્યા નહિ. વીરભૂમની લાલ સૂકી ધરતી અને તોફાની…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, માણિક
બંદ્યોપાધ્યાય, માણિક (જ. 1908, દુમકા, બિહાર; અ. 1956) : બંગાળી નવલકથાકાર અને વાર્તાકાર. તેમના પિતા એક અધિકારી હતા અને તેઓ કલકત્તા યુનિવર્સિટીના ગ્રૅજ્યુએટ હતા. માણિક ઘરનું નામ, પ્રબોધચંદ્ર પૂરું નામ. સ્કૂલમાં હતા ત્યારે જ માતાનું અવસાન થયું. તેથી ઘણી વાર બહેનને ત્યાં પણ રહેવાનું થતું. તે એક તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા.…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, રંગલાલ
બંદ્યોપાધ્યાય, રંગલાલ (જ. 1826; અ. 1886) : બંગાળી કવિ. એમના શિક્ષણનું ક્ષેત્ર વ્યાપક હતું. અંગ્રેજી સાહિત્યનું જ્ઞાન સારું, સંસ્કૃતનું સઘન, પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસ અને પુરાતત્વમાં સક્રિય રસ, ઊડિયા ભાષાનો અભ્યાસ. પોતાના સાહિત્યિક જીવનની શરૂઆતમાં બંદ્યોપાધ્યાય સમસામયિક બંગાળી સાહિત્યના ભારે મોટા સમર્થક હતા, છતાં પછી બંગાળીમાં યુરોપીય કવિતાના આદર્શને અનુસરવા એમણે…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, વિભૂતિભૂષણ
બંદ્યોપાધ્યાય, વિભૂતિભૂષણ (જ. 1894; અ. 1950) : પ્રસિદ્ધ બંગાળી નવલકથાકાર અને વાર્તાકાર. વાર્તા વાંચી સંભળાવવાનો વ્યવસાય કરનારા પિતા સાથે બંગાળમાં ખૂબ ભ્રમણ કર્યું, જુદાં જુદાં ગામોની ‘પાઠશાળા’માં પ્રાથમિક શિક્ષણ; માતા ઓછી આવકમાં ઘર ચલાવતી; પૈતૃક ગામ બરાકપુરથી 9 કિલોમીટરના અંતરે આવેલી માધ્યમિક શાળામાંથી મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી 1914માં કલકત્તાની રિપન…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, હેમચંદ્ર
બંદ્યોપાધ્યાય, હેમચંદ્ર (જ. 1838; અ. 1903) : બંગાળી કવિ. વિનયન અને કાયદાના સ્નાતક. તેમનું દીર્ઘકાવ્ય ‘ચિન્તાતરંગિણીકાવ્ય’ (1861) અંગત મિત્રની આત્મહત્યાથી પ્રેરાયેલું હતું. યુનિવર્સિટીમાં તે પાઠ્યપુસ્તક બનતાં ઊગતા કવિ તરીકે તેમને પ્રસિદ્ધિ મળે છે. ઈશ્વરચંદ્ર ગુપ્ત (1812–1859) અને રંગલાલ બંદ્યોપાધ્યાયની રીતિ પર તે રચાયેલું છે. પછીની કૃતિ ‘વીરબાહુકાવ્ય’ (1864) પર પણ…
વધુ વાંચો >બંધ (bond)
બંધ (bond) : જુઓ રાસાયણિક બંધ
વધુ વાંચો >બંધ (dam)
બંધ (dam) નદી કે નાળાની આડે સિંચાઈ વગેરે માટે પાણી ભેગું કરવા બાંધવામાં આવતી આડશ. બંધ દ્વારા નદીના પાણીને સંગ્રહી જળાશય બનાવી, તેના પાણીને નહેરો દ્વારા ખેતરો સુધી વાળવા-પહોંચાડવામાં આવે છે. વસ્તીવધારા સાથે, ઔદ્યોગિક વિકાસ તેમજ ખેતીવિકાસ માટે પાણીની જરૂરિયાત સતત વધતી રહી છે. તેથી નદી, નાળાં પર બંધ બાંધી…
વધુ વાંચો >બંધ (રાજકારણ)
બંધ (રાજકારણ) : સાર્વજનિક હેતુ માટે રોજિંદાં વ્યાવસાયિક કાર્યોની સામૂહિક તહકૂબી. જ્યારે સમાજનો ઘણો મોટોભાગ કોઈ જાહેર વિષય અથવા મુદ્દા વિશે અસંતોષની તીવ્ર લાગણી અનુભવતો હોય અને એ તરફ સમાજ અને સરકારનું ધ્યાન દોરવા અથવા/અને એ અસંતોષને વાચા આપવા વ્યવસાયને લગતું પોતાનું તમામ કામકાજ બંધ રાખવાનો નિર્ણય કરે ત્યારે સામાન્ય…
વધુ વાંચો >બંધક ગોદામ
બંધક ગોદામ (bonded godown) : બંદર અથવા વિમાનઘરની અંદર અથવા નજીકમાં જકાતપાત્ર માલ સંઘરવાની સુવિધા ધરાવતું ગોદામ. ગોદામના મુખ્ય 3 ર્દષ્ટિએ પ્રકાર પાડી શકાય : (1) માલિકીની ર્દષ્ટિએ, (2) જકાતના હેતુની ર્દષ્ટિએ અને (3) ઉપયોગની ર્દષ્ટિએ. બંધક ગોદામનો પ્રકાર જકાતના હેતુની ર્દષ્ટિએ થયેલો છે. આ પ્રકારનું ગોદામ બંદર કે વિમાનઘર…
વધુ વાંચો >બંગાળી સન
બંગાળી સન : જુઓ સંવત
વધુ વાંચો >બંચ, રાલ્ફ
બંચ, રાલ્ફ (જ. 7 ઑગસ્ટ 1904, ડેટ્રોઇટ; અ. 9 ડિસેમ્બર 1971, ન્યૂયૉર્ક) : રાષ્ટ્રસંઘના અગ્રણી અમેરિકન મુત્સદ્દી તથા પૅલેસ્ટાઇનની સમસ્યાના નિરાકરણમાં વિધેયાત્મક ભૂમિકા ભજવવા બદલ 1950નું શાંતિ માટેનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર રાજપુરુષ. આ સન્માન મેળવનાર તેઓ પ્રથમ હબસી હતા. સમગ્ર શિક્ષણ અમેરિકામાં. 1927માં કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીમાંથી આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોના વિષય સાથે સ્નાતક…
વધુ વાંચો >બંટી
બંટી : એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Echinocloa crus-galli Beauv. syn. Panicum crus-galli Linn. (હિં. सामाक, संवक, ગુ. બંટી સામો, મ. સામા; અં. barnyard millet) છે. તે 90.0 સેમી.થી 120 સેમી. ઊંચાઈ ધરાવતું એકવર્ષાયુ ગુચ્છાદાર (tufted) તૃણ છે. તેનાં પર્ણો ચપટાં અને રેખીય હોય છે. તે…
વધુ વાંચો >બંડારનાયક, સિરિમાવો
બંડારનાયક, સિરિમાવો (જ. 1916, બેલનગોડા, દક્ષિણ શ્રીલંકા) : શ્રીલંકાનાં વડાપ્રધાન. એમના પતિ સૉલોમન બંડારનાયક શ્રીલંકાના અગ્રણી રાજકીય નેતા તથા 1956થી 1959 સુધી શ્રીલંકાના વડાપ્રધાન હતા. 1959માં તેમની હત્યા થઈ તે પછી સિરિમાવો બંડારનાયકને રાજકારણનો અનુભવ ન હતો, છતાં તેમને તેમના પતિના રાજકીય પક્ષ શ્રીલંકા ફ્રીડમ પાર્ટીનાં પ્રમુખ બનાવવામાં આવ્યાં. 1960માં…
વધુ વાંચો >બંદરો
બંદરો (ports) નાનાંમોટાં વહાણો, જહાજો માટે દરિયાકાંઠે કુદરતી રીતે કે ખાસ તૈયાર કરેલ ટર્મિનલ; જ્યાં માલસામાનની આપ-લે કે મુસાફરોની અવર-જવર માટે સગવડ ઊભી કરવામાં આવી હોય. બંદરની જરૂરિયાતો આ પ્રમાણે છે : તે રેલ અને રસ્તાથી જોડાયેલું હોવું જોઈએ. તેના બારામાં જહાજોને લાંગરવા માટેની અનુકૂળતા હોવી જોઈએ. જહાજોને સહેલાઈથી ઉતરાણસ્થાન(berth)…
વધુ વાંચો >બંદીર આત્મકથા
બંદીર આત્મકથા : ઊડિયા કૃતિ. તેના કર્તા ઓરિસાના સંતકવિ ગોપબંધુ દાસ (1877–1928) ભક્તકવિ અને સ્વાતંત્ર્યસેનાની હતા. એક તરફ એ જેમ ઈશ્વરભક્તિ તરફ વળેલા હતા તેમ બીજી તરફ ગાંધીજીના પ્રભાવથી એ અસહકારના આંદોલનમાં પણ સક્રિય હતા. 1922થી 1925 સુધી એમણે જેલવાસ ભોગવેલો. એમને કટકની જેલમાંથી બિહારની હજારીબાગની જેલમાં લઈ જતા હતા…
વધુ વાંચો >બંદૂક
બંદૂક : ખભાનો ટેકો લઈ ધાર્યા નિશાન પર ગોળીબાર કરવા માટેનું શસ્ત્ર. જુદા જુદા હેતુઓ માટે તેનો ઉપયોગ થતો હોય છે; દા.ત., લશ્કર, પોલીસ દળ અને અન્ય અર્ધલશ્કરી દળો તેનો ઉપયોગ હુમલો કરવા માટે અથવા તોફાને ચડેલા ટોળાને કાબૂમાં લેવા માટે કરતા હોય છે, જ્યારે કેટલાક લોકો તેનો ઉપયોગ પ્રાણીઓનો…
વધુ વાંચો >બંદૂકનો દારૂ
બંદૂકનો દારૂ (gun powder) : બંદૂકો અને તોપો ફોડવા માટે સૌપ્રથમ ઉપયોગમાં લેવાયેલ સ્ફોટક પદાર્થ. તે ‘શ્યામચૂર્ણ’ (black powder) તરીકે ઓળખાતો. આલ્ફ્રેડ નોબેલે 1863માં પ્રવાહી નાઇટ્રોગ્લિસરીનનો ખડકો ફોડવા માટે ઉપયોગ કર્યો ત્યાં સુધી આ એક જ વિસ્ફોટક હતો. તે ઘણુંખરું 75 % સૉલ્ટ પીટર (પોટૅશિયમ નાઇટ્રેટ), 15 % કોલસો (charcoal)…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, અતીન
બંદ્યોપાધ્યાય, અતીન [જ. 1 માર્ચ 1934, રૈનાદી, હિઝાદી, જિ. ઢાકા (હવે બાંગ્લાદેશમાં)] : બંગાળી નવલકથાકાર, વાર્તાકાર. તેમને તેમના વાર્તાસંગ્રહ ‘પંચાશટિ ગલ્પ’ બદલ 2001ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો. દેશના વિભાજન બાદ તેમનો પરિવાર 1948માં પશ્ચિમ બંગાળમાં આવી ગયો. તેમણે એક ટ્રક-ક્લીનર તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી. પછી વણકર, જહાજના…
વધુ વાંચો >બંદ્યોપાધ્યાય, ઇન્દ્રનાથ
બંદ્યોપાધ્યાય, ઇન્દ્રનાથ (જ. 1849, પાંડુગ્રામ, જિ. બરદ્વાન; અ. 23 માર્ચ 1911) : બંગાળી હાસ્યલેખક અને પત્રકાર. ગંગાટિકુરી ગામમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ, પૂર્ણિયા, કૃશનગર, બીરભૂમ વગેરે સ્થળે માધ્યમિક શિક્ષણ મેળવી શાળાંત પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા. કલકત્તાની કથીડ્રલ કૉલેજમાં બી.એ. થયા પછી શિક્ષક તરીકે થોડો વખત અધ્યાપનકાર્ય કર્યું અને બી.એલ.ની પરીક્ષા પસાર કરી. ત્યારબાદ…
વધુ વાંચો >