શાંતિલાલ બ. મહેતા

કાલેકી, માઇકલ (જ. 22 જૂન 1899, પોલૅન્ડ; અ. 18 એપ્રિલ 1970, વૉર્સો) : પોલૅન્ડના વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી. વૉર્સો શહેરના ઝેન્સ્ક પૉલિટેકનિકમાં એન્જિનિયરિંગના વિષયો સાથે અભ્યાસ કર્યો પણ ત્યાંથી પદવી પ્રાપ્ત કરે તે પહેલાં, કૌટુમ્બિક સંજોગોને લીધે અભ્યાસ છોડી દેવો પડ્યો હતો. અર્થશાસ્ત્રનાં પુસ્તકો વાંચીને જ અર્થશાસ્ત્રના વિષયમાં સ્વ-શિક્ષિત નિષ્ણાત બન્યા. 1929થી…

દુર્લભ ચલણ (hard currency) : જે ચલણની માંગ વિદેશી હૂંડિયામણ-બજારમાં વધતી જતી હોય અને પરિણામે અન્ય દેશોનાં ચલણોમાં તેની કિંમત વધતી જતી હોય તે ચલણ. તેને દુર્લભ, મજબૂત કે સધ્ધર ચલણ પણ કહેવાય. દુર્લભ ચલણની ઘટના એક ઐતિહાસિક ઘટના ગણાય. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનાં કેટલાંક વર્ષો દરમિયાન અમેરિકાનો ડૉલર એક દુર્લભ…

પ્રશિષ્ટ અર્થશાસ્ત્ર : મુક્ત અર્થતંત્રમાં શ્રદ્ધા ધરાવતી અર્થશાસ્ત્રની શાખા. પ્રશિષ્ટ અર્થશાસ્ત્રનો પ્રારંભ 1776માં ઍડમ સ્મિથે ‘ઍન ઇન્ક્વાયરી ઇન-ટુ ધ નેચર ઍન્ડ કૉઝિઝ ઑવ્ વેલ્થ ઑવ્ નેશન્સ’ નામનું પુસ્તક લખ્યું ત્યારથી થયો ગણી શકાય. આ પુસ્તકમાં ચીજવસ્તુઓ, સેવાઓ વગેરેનાં ઉત્પાદન, વહેંચણી, વિનિમય અંગેના આર્થિક સિદ્ધાંતો આપવામાં આવ્યા હતા. આ પુસ્તક પાંચ…

બુદ્ધિધન નિસ્સરણ (brain drain) : કોઈ પણ દેશના નિષ્ણાત લોકો (એન્જિનિયરો, ડૉક્ટરો, વકીલો, ટૅકનિશિયનો અને જુદા જુદા વિષયમાં નામાંકિત વ્યક્તિઓ) પોતાનો દેશ છોડીને વધારે આવક મેળવવા માટે થોડાં વર્ષો કે કાયમ માટે બીજા દેશોમાં નોકરી-ધંધા સ્વીકારી ત્યાં સ્થળાંતર કરે તે. બુદ્ધિધન નિસ્સરણને માનવમૂડીની નિકાસ પણ કહી શકાય. બુદ્ધિધન નિસ્સરણ એ…

મૂડી : ઉત્પાદન માટે ઉપયોગમાં લેવાતાં જમીન સિવાયનાં ભૌતિક સાધનો. આ વ્યાખ્યા મુજબ યંત્રસામગ્રી, પ્લાન્ટ, સ્પેર-પાર્ટ તો મૂડી છે જ, પણ તે ઉપરાંત ઉત્પાદનમાં વપરાતો કાચો માલ, વીજળી-પુરવઠો, કારખાનાનાં મકાનો, જળસિંચન માટેની નહેરો, વસ્તુઓનો વેચાણ માટે રાખેલો સ્ટૉક કે જથ્થો વગેરે પણ મૂડીમાં ગણાય છે. મૂડીના મુખ્ય બે પ્રકાર છે…