દિગીશ મહેતા
આર્તો, આન્તોનિન
આર્તો, આન્તોનિન (Artaud, Antonin) (જ. 4 સપ્ટેમ્બર 1896 , માર્સેઈલ, ફ્રાન્સ; અ. 4 માર્ચ 1948, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ નાટ્યકાર, કવિ, અભિનેતા. એમણે પરાવાસ્તવવાદી (surrealistic) આંદોલનની સૈદ્ધાંતિક ભૂમિકા પૂરી પાડી. એમણે શિષ્ટ પ્રણાલિકાગત, મધ્યમવર્ગપરક રંગભૂમિ (થિયેટર) ની જગ્યાએ ‘આતંકની રંગભૂમિ’ (થિયેટર ઑવ્ ક્રુઅલ્ટી) સ્થાપવાનો પ્રયાસ કર્યો. આ વૈકલ્પિક રંગભૂમિનો હેતુ…
વધુ વાંચો >ઈસેનીન, સર્ગેઈ ઍલેકસાન્ડ્રોવિચ
ઈસેનીન, સર્ગેઈ ઍલેકસાન્ડ્રોવિચ (જ. 4 ઑક્ટોબર 1895, કોન્સ્ટનટિનૉવો, રયાઝાન પ્રાંત, રશિયા; અ. 24 ડિસેમ્બર 1925, લેનિનગ્રાદ) : સોવિયેત કવિ. 16 વર્ષની ઉંમરે ગામની શાળામાંથી અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી સ્વપ્રયત્ને અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. 9 વર્ષની ઉંમરથી કાવ્યલેખન શરૂ કરેલું. 1912માં તે મૉસ્કો આવીને ભૂગર્ભ બૉલ્શેવિક આંદોલનના સંપર્કમાં આવ્યા. થોડો સમય છાપખાનામાં…
વધુ વાંચો >એડા
એડા : પ્રાચીન આઇસલૅન્ડના પુરાકથાસાહિત્યનો સમુચ્ચય. આ પ્રકારની પુરાકથા વિશેની અધિકૃત જાણકારી આપનારી વધુમાં વધુ પરિપૂર્ણ અને વિગતસભર આધારસામગ્રી બે ગ્રંથોરૂપે સચવાયેલી છે. એક ગ્રંથ તે ‘પ્રોઝ ઑર યન્ગર એડા’ એટલે કે ગદ્ય અથવા લઘુ એડા અને બીજો ગ્રંથ તે ‘પોએટિક ઑર એલ્ડર એડા’ અથવા પદ્ય અથવા બૃહદ્ એડા. ગદ્ય…
વધુ વાંચો >ઍન્ડ્રિચ, ઇવો
ઍન્ડ્રિચ, ઇવો (જ. 10 ઑક્ટોબર 1982, ત્રાવનિક, યુગોસ્લાવિયા અ. 13 માર્ચ 1975, બેલગ્રેડ) : સર્બો-ક્રૉએશિયન નવલકથાઓ અને ટૂંકી વાર્તાના લેખક. તેમને 1961માં નોબેલ પુરસ્કાર અપાયો હતો. ઍન્ડ્રિચનો ઉછેર વિવિધ ધર્મ અને જાતિના લોકોના સંઘર્ષયુક્ત વાતાવરણમાં થયો હતો. શિક્ષણ સરજેવો નામના શહેરમાં. પ્રિય વિષય ફિલસૂફી. ઉચ્ચશિક્ષણ ઝગ્રેબ, વિયેના, ક્રેકો અને ગ્રેઝ…
વધુ વાંચો >એમ્બ્લમ બુક
એમ્બ્લમ બુક : પ્રતીકાત્મક ચિત્રોનો સંગ્રહ. ચિત્રો સાથે મુક્તકો અને પદ્યમાં લખાયેલાં વિવરણો તેમ જ ઘણી વખત ગદ્ય ટીકા પણ અપાતાં મૂળ મધ્યકાલીન રૂપકમાળામાંથી ઉદભવેલો આ પ્રકાર ઈસવી સનના સોળમા શતકના ઇટાલીમાં ચિત્રાત્મક-સાહિત્યિક પ્રકાર તરીકે વિકસ્યો અને તે પછી સત્તરમી સદીમાં સમસ્ત યુરોપમાં તે લોકપ્રિય બન્યો હતો. નેધરલૅન્ડમાં આરંભ થયા…
વધુ વાંચો >એરેનબર્ગ ઇલિયા ગ્રિગૉર્યેવિચ
એરેનબર્ગ, ઇલિયા ગ્રિગૉર્યેવિચ (જ. 27 જાન્યુઆરી 1891, ક્રિયેવ; અ. 31 ઑગસ્ટ 1967, મૉસ્કો) : વિપુલ સાહિત્યના રશિયન સર્જક, નાટ્યકાર અને પત્રકાર, પાશ્ચાત્ય વિશ્ર્વમાં સોવિયેત નીતિના અસરકારક સમર્થક અને પ્રવક્તા. મધ્યમ વર્ગના યહૂદી કુટુમ્બમાં જન્મ. બાળપણમાં તેમના કુટુંબ સાથે મૉસ્કો આવ્યા. યુવાનીમાં ક્રાન્તિકારી જૂથો સાથે કામગીરી. યૌવનકાળમાં જેલવાસ ભોગવવો પડેલો. પહેલા…
વધુ વાંચો >એવરીમૅન
એવરીમૅન : ઇંગ્લિશ ‘મૉરાલિટી’ પ્રકારનાં નાટકોમાં સહુથી જાણીતી કૃતિ. આ પ્રકારમાં સામાન્યતયા માણસની મુક્તિ અથવા મોક્ષ માટેની વાંછના અને તે સાથે પાપનું પ્રલોભન – એ બે વચ્ચેનો સંઘર્ષ નિરૂપાય છે. તે સાથે આમાં સંડોવાયેલા સારા અને નરસા સ્વભાવ-વિશેષને સજીવારોપણ દ્વારા સ્થૂળ પાત્રો તરીકે નિરૂપ્યા છે. ‘એવરીમૅન’ નાટકનો વિષય મધ્યકાલીન લોકભોગ્ય…
વધુ વાંચો >કથાઘટક
કથાઘટક : સાહિત્ય કે કલાની કૃતિમાં વણાયેલો કેન્દ્રવર્તી વિચાર. દા. ત., ઈર્ષ્યાભાવ એ ‘ઑથેલો’નું કથાબીજ કે ઘટક છે. આને માટે ફ્રેન્ચ ભાષામાં motif અને અંગ્રેજીમાં motive શબ્દો છે. અલબત્ત કેટલાક આંગ્લ લેખકો અંગ્રેજીમાં પણ motif લખાય-વપરાય એવો આગ્રહ સેવે છે. કૃતિનો પ્રધાન વિચાર ક્યારેક પાત્ર નિમિત્તે વ્યક્ત થતો હોય છે.…
વધુ વાંચો >કબાલા
કબાલા : વિશિષ્ટ યહૂદી રહસ્યવાદની સંજ્ઞા. (અંગ્રેજી જોડણી KABALA, KABBALAH, CABALA, CABBLA અથવા CABBALAH) : મૂળ હિબ્રૂમાં તેનો અર્થ છે ‘ટ્રૅડિશન’ એટલે કે પરંપરા. ઈસવી સનની બારમી સદી અને તે પછીના સમયમાં પ્રચલિત આ પરંપરા તત્વત: મૌખિક રહી છે, કેમકે એનાં વિધિવિધાનોમાં દીક્ષા સ્વયં કોઈ ગુરુ દ્વારા જ અપાય છે,…
વધુ વાંચો >