૫.૦૩
કીટકનિયંત્રણથી કુટિયોઝિક્કલ
કીટકનિયંત્રણ
કીટકનિયંત્રણ કીટકનિયંત્રણ એટલે ખેતીના પાકને અને માનવસ્વાસ્થ્યને નુકસાન કરનાર કીટકોનો નાશ કરવા તેમજ તેમને અંકુશમાં રાખવાના ઉપાયો. કીટકો એટલે પ્રાણીસૃષ્ટિના સૌથી મોટા વર્ગના પ્રાણીઓનો સમૂહ. જાતિ, સંખ્યા, અનુકૂલન તેમજ પ્રસરણની ર્દષ્ટિએ કીટકો સૌથી સફળ પ્રાણીઓ પુરવાર થયેલાં છે. પૃથ્વી પર વસતાં પ્રાણીઓમાં 65 % કીટકો હોય છે. આજે કીટકશાસ્ત્ર-નિષ્ણાતો 10,00,000થી…
વધુ વાંચો >કીટ જ્યૉર્જ
કીટ, જ્યૉર્જ (જ. 1901, બ્રિટન; અ. ?) : આધુનિક શ્રીલંકન ચિત્રકાર. બ્રિટિશ પિતા અને સિંહાલી માતાના સંતાન જ્યૉર્જનું બાળપણ બ્રિટનમાં વીત્યું. તરુણાવસ્થામાં તેઓ ભારત આવ્યા અને તેમને પ્રણાલીગત ભારતીય કલાના પ્રખર પુરસ્કર્તા આનંદ કુમારસ્વામીનો પરિચય થયો. પરિણામે ભારતીય વિષયોનું આલેખન કરવું તેમણે શરૂ કર્યું; પરંતુ ચિત્રશૈલી તેમણે આધુનિક યુરોપની ઘનવાદી…
વધુ વાંચો >કીટન બસ્ટર
કીટન, બસ્ટર (જ. 1895; અ. 1966) : અમેરિકન હાસ્યનટ. મૂળ નામ જોસેફ ફ્રાન્સિસ કીટન. મૂક અમેરિકન ફિલ્મોના યુગના આ વિદૂષક અથાગ પરિશ્રમના પરિણામે વિશ્વભરમાં ઉચ્ચ કોટિના હાસ્યનટ તરીકે ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી શક્યા છે. તેમના ભાવવિહીન ચહેરાના કારણે શરૂઆતમાં ફિલ્મોમાં કામ મળ્યું નહિ. ફિલ્મોમાં તક મળતાં જ તેમના મુખ અને તેમની…
વધુ વાંચો >કીટાહારી વનસ્પતિ
કીટાહારી વનસ્પતિ પતંગિયાં, તીતીઘોડા અને ફૂદાં જેવા કીટકોને પકડી, ભક્ષણ કરીને તેમના પ્રોટીનયુક્ત દેહમાંથી રૂપાંતરિત પર્ણસપાટી વડે જરૂરી નાઇટ્રોજન, કંઈક અંશે સલ્ફર અને ફૉસ્ફરસ મેળવતી વનસ્પતિઓ. આ વનસ્પતિઓ સ્વાવલંબી છે; કારણ કે તે પ્રકાશસંશ્લેષી સાધન ધરાવે છે. તે કાદવકીચડવાળી પોચી ભૂમિમાં થાય છે. એ જમીનમાં નાઇટ્રોજનનો પુરવઠો અપૂરતો હોય છે.…
વધુ વાંચો >કીટીન
કીટીન : > C = C = O સમૂહ ધરાવતો કાર્બનિક સંયોજનોનો એક વર્ગ, જેમાંનો એક CH2 = C = O કીટીન પોતે છે. તે એસેટિક એન્હાઇડ્રાઇડ અને અન્ય ઔદ્યોગિક રસાયણો બનાવવામાં ઉપયોગી છે. કીટીન અસંતૃપ્ત કીટોન સૂચવે છે. પણ ગુણધર્મો કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ એન્હાઇડ્રાઇડને મળતા આવે છે. એસેટિક ઍસિડ અથવા…
વધુ વાંચો >કીટો-અમ્લતા
કીટો-અમ્લતા (ketoacidosis) : શરીરમાં કીટોન-દ્રવ્યોનું ઉત્પાદન વધવાથી લોહીમાં અમ્લતા (acidosis) કરતો વિકાર. સામાન્ય વ્યક્તિના લોહીમાં (1.5થી 2.0/100 મિલી.) તથા પેશાબમાં કીટોન-દ્રવ્યોની ખૂબ જ ઓછી સાંદ્રતા (concentration) હોય છે. બાળકોમાં થતા ઇન્સ્યુલિન-આધારિત મધુપ્રમેહમાં ઇન્સ્યુલિનની ઊણપ સર્જાઈ હોય અથવા ચેપ લાગ્યો હોય ત્યારે, ભૂખમરો થયો હોય ત્યારે અથવા ખોરાકમાં કાર્બોહાઇડ્રેટનું ખૂબ જ…
વધુ વાંચો >કીટ્સ જૉન
કીટ્સ, જૉન (જ. 31 ઑક્ટોબર 1795, લંડન; અ. 23 ફેબ્રુઆરી 1821, રોમ) : અંગ્રેજી ઊર્મિકવિ. ઇન્દ્રિયગમ્ય તાદૃશ કલ્પનોથી ભરપૂર તેમનું કાવ્યસર્જન, રોમૅન્ટિક કવિઓમાં તેમને આગવું સ્થાન આપે છે. ‘એન્ડિમિયન’, ‘લા બેલ દેં સા મરસિ’, ‘ઓડ ઑન મેલન્ક્લી’, ‘ઓડ ટૂ અ નાઇટિંગેલ’, ‘ઓડ ઑન અ ગ્રીશિયન અર્ન’, ‘ઓડ ટૂ સાયકી’, ‘ધી…
વધુ વાંચો >કીડામારી
કીડામારી : દ્વિદળીવર્ગમાં આવેલા એરિસ્ટોલોકિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Aristolochia bracteolata Lam. syn. A. bracteata Deta. (સં. ધૂમ્રપત્રા, હિં. કીડામારી; બં. તામાક; મ. ગિધાન, ગંધન, ગંધાટી; ક. કરિગિડ, કત્તગિરિ; તે ગાડિદેગાડાપારા, ત. અડુટિન્નાલાઇ; અં. બ્રેક્ટિયેટેડ બર્થવર્ટ) છે. તે એક પાતળી, ઉચ્ચાગ્રભૂશાયી (decumbent), અરોમિલ (glabrous), 30 સેમી.થી 45 સેમી.…
વધુ વાંચો >કીડી
કીડી : માનવને સૌથી વધુ પરિચિત ત્વક્પક્ષ (hymenoptera) શ્રેણીના ફૉર્મિસિડે કુળનો કીટક. સમૂહમાં રહેનાર આ કીટક સામાન્યપણે પોતે બનાવેલા દરમાં રહે છે, જેને કીડિયારું કહે છે. ત્યાં રહેતી કીડીઓની સંખ્યા ઓછી હોય અથવા કરોડ કરતાં પણ વધારે હોઈ શકે. કીડિયારામાં રહેતી કીડી સામાન્યપણે માદા હોય છે; રાણી અને કામદાર. સામાન્યપણે…
વધુ વાંચો >કીમતી ખનિજો (રત્નો)
કીમતી ખનિજો (રત્નો) : ટકાઉપણું, સુંદરતા અને વિરલતા જેવાં વિશિષ્ટ લક્ષણો ધરાવતાં ખનિજો. હાથીદાંત, પરવાળાં, મોતી કે અંબર જેવાં પ્રાણીજન્ય કે વનસ્પતિજન્ય દ્રવ્યો જ કીમતી હોઈ શકે એવું નથી, ખનિજ પર્યાય હેઠળ સમાવિષ્ટ થતાં હીરા, માણેક, નીલમ, પન્નું, પોખરાજ, ચંદ્રમણિ વગેરે પણ બહુમૂલ્ય હોય છે. બેશક, સુવર્ણ, ચાંદી કે પ્લૅટિનમ…
વધુ વાંચો >કીટકનિયંત્રણ
કીટકનિયંત્રણ કીટકનિયંત્રણ એટલે ખેતીના પાકને અને માનવસ્વાસ્થ્યને નુકસાન કરનાર કીટકોનો નાશ કરવા તેમજ તેમને અંકુશમાં રાખવાના ઉપાયો. કીટકો એટલે પ્રાણીસૃષ્ટિના સૌથી મોટા વર્ગના પ્રાણીઓનો સમૂહ. જાતિ, સંખ્યા, અનુકૂલન તેમજ પ્રસરણની ર્દષ્ટિએ કીટકો સૌથી સફળ પ્રાણીઓ પુરવાર થયેલાં છે. પૃથ્વી પર વસતાં પ્રાણીઓમાં 65 % કીટકો હોય છે. આજે કીટકશાસ્ત્ર-નિષ્ણાતો 10,00,000થી…
વધુ વાંચો >કીટ જ્યૉર્જ
કીટ, જ્યૉર્જ (જ. 1901, બ્રિટન; અ. ?) : આધુનિક શ્રીલંકન ચિત્રકાર. બ્રિટિશ પિતા અને સિંહાલી માતાના સંતાન જ્યૉર્જનું બાળપણ બ્રિટનમાં વીત્યું. તરુણાવસ્થામાં તેઓ ભારત આવ્યા અને તેમને પ્રણાલીગત ભારતીય કલાના પ્રખર પુરસ્કર્તા આનંદ કુમારસ્વામીનો પરિચય થયો. પરિણામે ભારતીય વિષયોનું આલેખન કરવું તેમણે શરૂ કર્યું; પરંતુ ચિત્રશૈલી તેમણે આધુનિક યુરોપની ઘનવાદી…
વધુ વાંચો >કીટન બસ્ટર
કીટન, બસ્ટર (જ. 1895; અ. 1966) : અમેરિકન હાસ્યનટ. મૂળ નામ જોસેફ ફ્રાન્સિસ કીટન. મૂક અમેરિકન ફિલ્મોના યુગના આ વિદૂષક અથાગ પરિશ્રમના પરિણામે વિશ્વભરમાં ઉચ્ચ કોટિના હાસ્યનટ તરીકે ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી શક્યા છે. તેમના ભાવવિહીન ચહેરાના કારણે શરૂઆતમાં ફિલ્મોમાં કામ મળ્યું નહિ. ફિલ્મોમાં તક મળતાં જ તેમના મુખ અને તેમની…
વધુ વાંચો >કીટાહારી વનસ્પતિ
કીટાહારી વનસ્પતિ પતંગિયાં, તીતીઘોડા અને ફૂદાં જેવા કીટકોને પકડી, ભક્ષણ કરીને તેમના પ્રોટીનયુક્ત દેહમાંથી રૂપાંતરિત પર્ણસપાટી વડે જરૂરી નાઇટ્રોજન, કંઈક અંશે સલ્ફર અને ફૉસ્ફરસ મેળવતી વનસ્પતિઓ. આ વનસ્પતિઓ સ્વાવલંબી છે; કારણ કે તે પ્રકાશસંશ્લેષી સાધન ધરાવે છે. તે કાદવકીચડવાળી પોચી ભૂમિમાં થાય છે. એ જમીનમાં નાઇટ્રોજનનો પુરવઠો અપૂરતો હોય છે.…
વધુ વાંચો >કીટીન
કીટીન : > C = C = O સમૂહ ધરાવતો કાર્બનિક સંયોજનોનો એક વર્ગ, જેમાંનો એક CH2 = C = O કીટીન પોતે છે. તે એસેટિક એન્હાઇડ્રાઇડ અને અન્ય ઔદ્યોગિક રસાયણો બનાવવામાં ઉપયોગી છે. કીટીન અસંતૃપ્ત કીટોન સૂચવે છે. પણ ગુણધર્મો કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ એન્હાઇડ્રાઇડને મળતા આવે છે. એસેટિક ઍસિડ અથવા…
વધુ વાંચો >કીટો-અમ્લતા
કીટો-અમ્લતા (ketoacidosis) : શરીરમાં કીટોન-દ્રવ્યોનું ઉત્પાદન વધવાથી લોહીમાં અમ્લતા (acidosis) કરતો વિકાર. સામાન્ય વ્યક્તિના લોહીમાં (1.5થી 2.0/100 મિલી.) તથા પેશાબમાં કીટોન-દ્રવ્યોની ખૂબ જ ઓછી સાંદ્રતા (concentration) હોય છે. બાળકોમાં થતા ઇન્સ્યુલિન-આધારિત મધુપ્રમેહમાં ઇન્સ્યુલિનની ઊણપ સર્જાઈ હોય અથવા ચેપ લાગ્યો હોય ત્યારે, ભૂખમરો થયો હોય ત્યારે અથવા ખોરાકમાં કાર્બોહાઇડ્રેટનું ખૂબ જ…
વધુ વાંચો >કીટ્સ જૉન
કીટ્સ, જૉન (જ. 31 ઑક્ટોબર 1795, લંડન; અ. 23 ફેબ્રુઆરી 1821, રોમ) : અંગ્રેજી ઊર્મિકવિ. ઇન્દ્રિયગમ્ય તાદૃશ કલ્પનોથી ભરપૂર તેમનું કાવ્યસર્જન, રોમૅન્ટિક કવિઓમાં તેમને આગવું સ્થાન આપે છે. ‘એન્ડિમિયન’, ‘લા બેલ દેં સા મરસિ’, ‘ઓડ ઑન મેલન્ક્લી’, ‘ઓડ ટૂ અ નાઇટિંગેલ’, ‘ઓડ ઑન અ ગ્રીશિયન અર્ન’, ‘ઓડ ટૂ સાયકી’, ‘ધી…
વધુ વાંચો >કીડામારી
કીડામારી : દ્વિદળીવર્ગમાં આવેલા એરિસ્ટોલોકિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Aristolochia bracteolata Lam. syn. A. bracteata Deta. (સં. ધૂમ્રપત્રા, હિં. કીડામારી; બં. તામાક; મ. ગિધાન, ગંધન, ગંધાટી; ક. કરિગિડ, કત્તગિરિ; તે ગાડિદેગાડાપારા, ત. અડુટિન્નાલાઇ; અં. બ્રેક્ટિયેટેડ બર્થવર્ટ) છે. તે એક પાતળી, ઉચ્ચાગ્રભૂશાયી (decumbent), અરોમિલ (glabrous), 30 સેમી.થી 45 સેમી.…
વધુ વાંચો >કીડી
કીડી : માનવને સૌથી વધુ પરિચિત ત્વક્પક્ષ (hymenoptera) શ્રેણીના ફૉર્મિસિડે કુળનો કીટક. સમૂહમાં રહેનાર આ કીટક સામાન્યપણે પોતે બનાવેલા દરમાં રહે છે, જેને કીડિયારું કહે છે. ત્યાં રહેતી કીડીઓની સંખ્યા ઓછી હોય અથવા કરોડ કરતાં પણ વધારે હોઈ શકે. કીડિયારામાં રહેતી કીડી સામાન્યપણે માદા હોય છે; રાણી અને કામદાર. સામાન્યપણે…
વધુ વાંચો >કીમતી ખનિજો (રત્નો)
કીમતી ખનિજો (રત્નો) : ટકાઉપણું, સુંદરતા અને વિરલતા જેવાં વિશિષ્ટ લક્ષણો ધરાવતાં ખનિજો. હાથીદાંત, પરવાળાં, મોતી કે અંબર જેવાં પ્રાણીજન્ય કે વનસ્પતિજન્ય દ્રવ્યો જ કીમતી હોઈ શકે એવું નથી, ખનિજ પર્યાય હેઠળ સમાવિષ્ટ થતાં હીરા, માણેક, નીલમ, પન્નું, પોખરાજ, ચંદ્રમણિ વગેરે પણ બહુમૂલ્ય હોય છે. બેશક, સુવર્ણ, ચાંદી કે પ્લૅટિનમ…
વધુ વાંચો >