૨૫.૦3

હરગોવિંદ, ગુરુથી હરિત લીલ

હરગોવિંદ ગુરુ

હરગોવિંદ, ગુરુ (જ. 14 જૂન 1515, ગુરુકી વડાલી, જિ. અમૃતસર; અ. ?, કિરતપુર, પંજાબ) : શીખોના છઠ્ઠા ગુરુ તથા અમૃતસર ખાતેના શીખોનાં પવિત્ર સ્થળો સુવર્ણ મંદિર, હરમંદિર સાહેબ તથા અકાલ તખ્તના નિર્માતા. પિતા ગુરુ અર્જુનદેવજી શીખ ધર્મના પાંચમા ગુરુ હતા. માતાનું નામ ગંગાદેવી. શીખોના છઠ્ઠા ગુરુ તરીકે જેઠ વદ 14,…

વધુ વાંચો >

હરચરણસિંગ

હરચરણસિંગ [જ. 10 ડિસેમ્બર 1914, ચાક-576, જિ. શેખુપુરા (હાલ પાકિસ્તાનમાં)] : પંજાબી નાટ્યકાર. તેમને તેમના નાટક ‘કલ, આજ તે ભાલક’ (1973) બદલ 1973ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યો. તેમણે પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી પંજાબી અને ઇતિહાસમાં એમ.એ. તથા દિલ્હી યુનિવર્સિટીમાંથી થિયેટર ટ્રેડિશન્સ ઇન પંજાબ’ પર 1973માં પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી…

વધુ વાંચો >

હરડે

હરડે દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૉમ્બ્રીટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Terminalia chebula Retz. (સં. હરીતકી, અભયા, પથ્યા; હિં. હરડ, હડ, હર્રે; બં. હરીતકી; મ. હિરડા; ક. અણિલેકાયી; ત. કદુક્કાઈ; તે. કરક્કાઈ; ઉ. કારેવી; અ. એહલીલજ; ફા. હલીલ; અં. ચિબુલિક માયરોબેલન) છે. સ્વરૂપ : તે 15–24 મી. ઊંચું, 1.5–2.4 મી.ના…

વધુ વાંચો >

હરણ (deer)

હરણ (deer) : ખરીવાળું, વાગોળનારું, સર્વિડી કુળ અને આર્ટિયોડેક્ટિલા શ્રેણીનું સસ્તન પ્રાણી. વન્ય પ્રાણીઓમાં તે ખૂબ નાજુક અને આકર્ષક પ્રાણીઓ પૈકીનું એક છે. આ કુળમાં 17 પ્રજાતિઓ અને 53 જાતિઓ મળી આવે છે. તે ઑસ્ટ્રેલિયા, ન્યૂઝીલૅન્ડ, ઍન્ટાર્ક્ટિકા, મધ્ય અને દક્ષિણ આફ્રિકા અને માડાગાસ્કર સિવાયના લગભગ બધા જ પ્રદેશોમાં વિવિધ પ્રકારમાં…

વધુ વાંચો >

હરતાલ (orpiment)

હરતાલ (orpiment) : આર્થિક દૃષ્ટિએ મહત્વનાં ગણાતાં આર્સેનિક(સોમલ)નાં ત્રણ ખનિજો આર્સેનોપાયરાઇટ, હરતાલ(ળ) અને રિયલગાર પૈકીનું એક. તેને હરિતાલ પણ કહે છે. રાસા. બં. : As2S3 – આર્સેનિક ટ્રાયસલ્ફાઇડ, તેમાં આર્સેનિકની ટકાવારી 61.0 % અને ગંધકની 39 % જેટલી હોય છે. સ્ફ. વર્ગ : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો વિરલ, મોટે…

વધુ વાંચો >

હરદત્ત (9મીથી 11મી સદી)

હરદત્ત (9મીથી 11મી સદી) : પાણિનીય સંસ્કૃત વ્યાકરણ-પરંપરાના ખ્યાતનામ વૈયાકરણ. તેઓ દક્ષિણ ભારતીય દ્રાવિડ બ્રાહ્મણ હતા. દક્ષિણ ભારતમાં પાણિનીય વ્યાકરણના પ્રસારમાં તેમનો સિંહફાળો હતો. તેમની માતાનું નામ શ્રી અને પિતાનું નામ પદ્મકુમાર હતાં. કાવેરી નદીના કિનારે આવેલા ગામના તેઓ વતની હતા. 9મીથી 11મી સદી સુધીમાં તેમનો સમય અનુમાનવામાં આવ્યો છે.…

વધુ વાંચો >

હરદોઈ

હરદોઈ : ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યના લખનૌ વિભાગમાં પશ્ચિમ તરફ આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 53´થી 27° 47´ ઉ. અ. અને 79° 41´થી 80° 49´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 5986 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ શાહજહાનપુર અને લખીમપુર ખેરી જિલ્લા,…

વધુ વાંચો >

હરદ્વાર

હરદ્વાર : ઉત્તરાખંડ રાજ્યના હરદ્વાર જિલ્લામાં આવેલું હિન્દુઓનું પવિત્ર યાત્રાધામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° 57´ 30´´ ઉ. અ. અને 78° 12´ 00´´ પૂ. રે. પર સહરાનપુરથી અંદાજે 63 કિમી. ઈશાનમાં શિવાલિક પર્વતમાળાના તળેટીના ભાગમાં ગંગા નદીના જમણા કાંઠે વસેલું છે. અહીં ગંગા નદી પહાડી પ્રદેશ છોડીને મેદાની પ્રદેશમાં પ્રવેશ…

વધુ વાંચો >

હરદ્વાર (જિલ્લો)

હરદ્વાર (જિલ્લો) : ઉત્તરાખંડ રાજ્યના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : 29° 57´ 30´´ ઉ. અ. અને 78° 12´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલો છે. તેની ઉત્તરે દહેરાદૂન જિલ્લો, પૂર્વમાં પૌરી ગઢવાલ જિલ્લો, અગ્નિ, દક્ષિણ અને પશ્ચિમ તથા વાયવ્યમાં ઉત્તરપ્રદેશની સીમા આવેલાં છે. જિલ્લામથક હરદ્વાર જિલ્લાની પૂર્વમાં આવેલું છે. લક્ષ્મણઝૂલા…

વધુ વાંચો >

હરબિગ-હૅરો પદાર્થ (Herbig-Haro objects)

હરબિગ-હૅરો પદાર્થ (Herbig-Haro objects) : એક પ્રકારના વિશિષ્ટ અને નાના વાયુવાદળ જેવા જણાતા પદાર્થ. આ પ્રકારના પદાર્થો, જે વિસ્તારમાં નવા તારાઓ સર્જાઈ રહ્યા હોય (જેમ કે, મૃગશીર્ષ તારામંડળની પ્રખ્યાત નિહારિકા) ત્યાં જણાય છે. આ જ તારામંડળમાં આવેલ એક અન્ય નિહારિકા(Nebula 1999)ની 1946–47માં લેવાયેલ તસવીરોમાં જ્યૉર્જ હરબિગ (George Herbig) અને ગાઇલામેરો…

વધુ વાંચો >