૨૦.૦૭
વિઠ્ઠલ, માસ્ટરથી વિદૂષક
વિઠ્ઠલ, માસ્ટર
વિઠ્ઠલ, માસ્ટર (અ. 1969) : હિંદી અને મરાઠી ચિત્રોના અભિનેતા. ભારતમાં ચલચિત્રકળા હજી પાંગરતી હતી ત્યારે પહેલાં મૂક અને પછી બોલપટોમાં અભિનય કરનાર માસ્ટર વિઠ્ઠલ એ સમયના અદાકારોમાં સૌથી લોકપ્રિય ગણાતા હતા. ચિત્રોમાં અભિનેતા માટે જ્યારે તેનું કસાયેલું શરીર અને આકર્ષક દેખાવ જ એકમાત્ર લાયકાત ગણાતી ત્યારે પણ માસ્ટર વિઠ્ઠલ…
વધુ વાંચો >વિડાલ કસોટી
વિડાલ કસોટી : ટાઇફૉઇડ અને પેરાટાઇફૉઇડના નિદાનમાં ઉપયોગી કસોટી. તે ટાઇફૉઇડ અને પેરાટાઇફૉઇડનો રોગ કરતા દંડાણુઓ(bacilli)માં H અને O ગુંફજનકો (agglutinogens) હોય છે. આ ઉપરાંત ટાઇફૉઇડના દંડાણુની સપાટી પર Vi પ્રતિજન પણ હોય છે. H પ્રતિજન દંડાણુની કેશિકા(flagella)માં હોય છે અને O પ્રતિજન દંડાણુકાય(body)માં હોય છે. સામાન્ય રીતે તાવ આવ્યા…
વધુ વાંચો >વિતરણ-માધ્યમ (distribution channels)
વિતરણ-માધ્યમ (distribution channels) : વસ્તુ તથા સેવાને ઉત્પાદકથી ગ્રાહક સુધી પહોંચાડવાની પ્રક્રિયામાં કાર્યશીલ સંસ્થા કે વ્યક્તિ. આ માધ્યમોમાં ઉત્પાદકના પ્રતિનિધિઓ, જથ્થાબંધ તેમજ છૂટક વ્યાપારીઓ, વિતરકો, દલાલો, આડતિયા, સનદ-ધારકો, પરવાનેદાર વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. રૂઢિજન્ય વિતરણપદ્ધતિમાં ઉત્પાદક, જથ્થાબંધ વ્યાપારી, છૂટક વ્યાપારી અને ગ્રાહક તે ક્રમમાં વસ્તુની માલિકીનું હસ્તાંતર થાય છે. દરેક…
વધુ વાંચો >વિતરણ સિદ્ધાંત (Theory of Distribution)
વિતરણ સિદ્ધાંત (Theory of Distribution) આંકડાશાસ્ત્રના અભ્યાસમાં વિતરણનો સિદ્ધાંત મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. અહીં આવૃત્તિ-વિતરણ (frequency distribution), સંભાવના-વિતરણ (probability distribution) તથા વિતરણ-વિધેય(distribution function)ના પ્રાથમિક ખ્યાલોને આધારે વિવિધ પ્રકારનાં સૈદ્ધાન્તિક વિતરણોનો અભ્યાસ થાય છે. આને આધારે આંકડાશાસ્ત્રીય અનુમાનની પદ્ધતિ તેમજ પરિકલ્પના પરીક્ષણની પદ્ધતિઓ વગેરેનું આયોજન કરી શકાય છે. વળી તેના ઉપરથી…
વધુ વાંચો >વિતસ્તા
વિતસ્તા : કાશ્મીરમાં અત્યારે ‘જેલમ’ તરીકે ઓળખાતી નદી. એ પ્રાચીન સમયમાં ‘વિતસ્તા’ તરીકે ઓળખાતી હતી. ગ્રીકોએ એનો ઉલ્લેખ ‘હાયડેસ્પીસ’ (Hydaspes) તરીકે અને ટૉલેમીએ એનો ઉલ્લેખ ‘બિડાસ્પેસ’ (Bidaspes) તરીકે કર્યો છે. એ પછી મુસ્લિમો એનો ઉચ્ચાર ‘બિહત’ અથવા ‘વિહત’ તરીકે કરતા હતા. ઋગ્વેદમાં પંજાબની જે પાંચ નદીઓનો ઉલ્લેખ છે તેમાં આ…
વધુ વાંચો >વિતાન સુદ બીજ (1989)
વિતાન સુદ બીજ (1989) : ગુજરાતી કવિ શ્રી રમેશ પારેખનો સાતમો કાવ્યસંગ્રહ. સાતત્યપૂર્ણ કાવ્યયાત્રાના આ કવિએ તે પછી પણ અન્ય કાવ્યસંગ્રહો આપ્યા છે. પોતાના જ નામમાં નહિ સમાઈ શકતા આ કવિએ સુમાર વિનાના વિષયો ઉપર કવિતા કરી છે. સંવેદનની અનેક લીલાઓને તેમણે શબ્દમાં ઉતારી છે ને એમ ભાષાક્રીડાનાં પણ પાર…
વધુ વાંચો >વિદર્ભ
વિદર્ભ : હાલના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનો અગ્નિ (દક્ષિણ-પૂર્વ) ખૂણે આવેલો વરાડનો પ્રદેશ. ‘ઐતરેય બ્રાહ્મણ’ ગ્રંથમાં ત્યાંના રાજા ભીમના ઉલ્લેખને લીધે વિદર્ભ જાણીતું થયું. આધુનિક વરાડનો પ્રદેશ વિદર્ભ તરીકે ઓળખાતો હતો. ઉપનિષદોમાં વિદર્ભના ઋષિ ભાર્ગવનો ઉલ્લેખ અશ્વલાયન તથા વૈદર્ભી કૌન્ડિન્યના સમકાલીન તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. હાલના અમરાવતી જિલ્લાના, ચંડુર તાલુકામાં, વર્ધા નદીના…
વધુ વાંચો >વિદાબ ખનિજો (antistress minerals)
વિદાબ ખનિજો (antistress minerals) : પ્રતિબળ(stress)ની અસર વિના થતી વિકૃતિના સંજોગો હેઠળ ઉદભવતાં ખનિજો. આલ્કલિ ફેલ્સ્પાર, નેફેલિન, લ્યુસાઇટ, ઍન્ડેલ્યુસાઇટ અને કૉર્ડિરાઇટ જેવાં ખનિજો ઊંચા વિરૂપક પ્રતિબળના પર્યાવરણમાં બની શકતાં નથી અથવા બને તો અસ્થિર રહે છે. આ જ કારણે તો તે વધુ વિરૂપતા પામેલા ખડકોમાં જોવા મળતાં નથી. એવું ધારવામાં…
વધુ વાંચો >વિદારી કંદ (ભોંયકોળું)
વિદારી કંદ (ભોંયકોળું) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૉન્વૉલ્વ્યુલેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Ipomea digitata Linn. (સં. ક્ષીરવિદારી; હિં. બિલાઈ કંદ, વિદારી કંદ; મ. ભુયકોહોળા, હળદ્યાકાંદા; ક. નેલકુંબલ; મલ. મુતાલકાંતા; ત. ફલમોગડ્ડીર; તે. ભૂચક્રડી) છે. I. Paniculata, I. mauritiana અને Pueraria tuberosa(કુળ : ફેબેસી)ને પણ વિદારી કંદ કહેવામાં આવે…
વધુ વાંચો >વિદિશા
વિદિશા : મધ્યપ્રદેશના પશ્ચિમ-મધ્યભાગમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 23° 20´થી 24° 15´ ઉ. અ. અને 77° 15´થી 78° 15´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 7,371 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લો ભોપાલ મહેસૂલ વિભાગમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તર, વાયવ્ય અને પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >વિઠ્ઠલ, માસ્ટર
વિઠ્ઠલ, માસ્ટર (અ. 1969) : હિંદી અને મરાઠી ચિત્રોના અભિનેતા. ભારતમાં ચલચિત્રકળા હજી પાંગરતી હતી ત્યારે પહેલાં મૂક અને પછી બોલપટોમાં અભિનય કરનાર માસ્ટર વિઠ્ઠલ એ સમયના અદાકારોમાં સૌથી લોકપ્રિય ગણાતા હતા. ચિત્રોમાં અભિનેતા માટે જ્યારે તેનું કસાયેલું શરીર અને આકર્ષક દેખાવ જ એકમાત્ર લાયકાત ગણાતી ત્યારે પણ માસ્ટર વિઠ્ઠલ…
વધુ વાંચો >વિડાલ કસોટી
વિડાલ કસોટી : ટાઇફૉઇડ અને પેરાટાઇફૉઇડના નિદાનમાં ઉપયોગી કસોટી. તે ટાઇફૉઇડ અને પેરાટાઇફૉઇડનો રોગ કરતા દંડાણુઓ(bacilli)માં H અને O ગુંફજનકો (agglutinogens) હોય છે. આ ઉપરાંત ટાઇફૉઇડના દંડાણુની સપાટી પર Vi પ્રતિજન પણ હોય છે. H પ્રતિજન દંડાણુની કેશિકા(flagella)માં હોય છે અને O પ્રતિજન દંડાણુકાય(body)માં હોય છે. સામાન્ય રીતે તાવ આવ્યા…
વધુ વાંચો >વિતરણ-માધ્યમ (distribution channels)
વિતરણ-માધ્યમ (distribution channels) : વસ્તુ તથા સેવાને ઉત્પાદકથી ગ્રાહક સુધી પહોંચાડવાની પ્રક્રિયામાં કાર્યશીલ સંસ્થા કે વ્યક્તિ. આ માધ્યમોમાં ઉત્પાદકના પ્રતિનિધિઓ, જથ્થાબંધ તેમજ છૂટક વ્યાપારીઓ, વિતરકો, દલાલો, આડતિયા, સનદ-ધારકો, પરવાનેદાર વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. રૂઢિજન્ય વિતરણપદ્ધતિમાં ઉત્પાદક, જથ્થાબંધ વ્યાપારી, છૂટક વ્યાપારી અને ગ્રાહક તે ક્રમમાં વસ્તુની માલિકીનું હસ્તાંતર થાય છે. દરેક…
વધુ વાંચો >વિતરણ સિદ્ધાંત (Theory of Distribution)
વિતરણ સિદ્ધાંત (Theory of Distribution) આંકડાશાસ્ત્રના અભ્યાસમાં વિતરણનો સિદ્ધાંત મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. અહીં આવૃત્તિ-વિતરણ (frequency distribution), સંભાવના-વિતરણ (probability distribution) તથા વિતરણ-વિધેય(distribution function)ના પ્રાથમિક ખ્યાલોને આધારે વિવિધ પ્રકારનાં સૈદ્ધાન્તિક વિતરણોનો અભ્યાસ થાય છે. આને આધારે આંકડાશાસ્ત્રીય અનુમાનની પદ્ધતિ તેમજ પરિકલ્પના પરીક્ષણની પદ્ધતિઓ વગેરેનું આયોજન કરી શકાય છે. વળી તેના ઉપરથી…
વધુ વાંચો >વિતસ્તા
વિતસ્તા : કાશ્મીરમાં અત્યારે ‘જેલમ’ તરીકે ઓળખાતી નદી. એ પ્રાચીન સમયમાં ‘વિતસ્તા’ તરીકે ઓળખાતી હતી. ગ્રીકોએ એનો ઉલ્લેખ ‘હાયડેસ્પીસ’ (Hydaspes) તરીકે અને ટૉલેમીએ એનો ઉલ્લેખ ‘બિડાસ્પેસ’ (Bidaspes) તરીકે કર્યો છે. એ પછી મુસ્લિમો એનો ઉચ્ચાર ‘બિહત’ અથવા ‘વિહત’ તરીકે કરતા હતા. ઋગ્વેદમાં પંજાબની જે પાંચ નદીઓનો ઉલ્લેખ છે તેમાં આ…
વધુ વાંચો >વિતાન સુદ બીજ (1989)
વિતાન સુદ બીજ (1989) : ગુજરાતી કવિ શ્રી રમેશ પારેખનો સાતમો કાવ્યસંગ્રહ. સાતત્યપૂર્ણ કાવ્યયાત્રાના આ કવિએ તે પછી પણ અન્ય કાવ્યસંગ્રહો આપ્યા છે. પોતાના જ નામમાં નહિ સમાઈ શકતા આ કવિએ સુમાર વિનાના વિષયો ઉપર કવિતા કરી છે. સંવેદનની અનેક લીલાઓને તેમણે શબ્દમાં ઉતારી છે ને એમ ભાષાક્રીડાનાં પણ પાર…
વધુ વાંચો >વિદર્ભ
વિદર્ભ : હાલના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનો અગ્નિ (દક્ષિણ-પૂર્વ) ખૂણે આવેલો વરાડનો પ્રદેશ. ‘ઐતરેય બ્રાહ્મણ’ ગ્રંથમાં ત્યાંના રાજા ભીમના ઉલ્લેખને લીધે વિદર્ભ જાણીતું થયું. આધુનિક વરાડનો પ્રદેશ વિદર્ભ તરીકે ઓળખાતો હતો. ઉપનિષદોમાં વિદર્ભના ઋષિ ભાર્ગવનો ઉલ્લેખ અશ્વલાયન તથા વૈદર્ભી કૌન્ડિન્યના સમકાલીન તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. હાલના અમરાવતી જિલ્લાના, ચંડુર તાલુકામાં, વર્ધા નદીના…
વધુ વાંચો >વિદાબ ખનિજો (antistress minerals)
વિદાબ ખનિજો (antistress minerals) : પ્રતિબળ(stress)ની અસર વિના થતી વિકૃતિના સંજોગો હેઠળ ઉદભવતાં ખનિજો. આલ્કલિ ફેલ્સ્પાર, નેફેલિન, લ્યુસાઇટ, ઍન્ડેલ્યુસાઇટ અને કૉર્ડિરાઇટ જેવાં ખનિજો ઊંચા વિરૂપક પ્રતિબળના પર્યાવરણમાં બની શકતાં નથી અથવા બને તો અસ્થિર રહે છે. આ જ કારણે તો તે વધુ વિરૂપતા પામેલા ખડકોમાં જોવા મળતાં નથી. એવું ધારવામાં…
વધુ વાંચો >વિદારી કંદ (ભોંયકોળું)
વિદારી કંદ (ભોંયકોળું) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૉન્વૉલ્વ્યુલેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Ipomea digitata Linn. (સં. ક્ષીરવિદારી; હિં. બિલાઈ કંદ, વિદારી કંદ; મ. ભુયકોહોળા, હળદ્યાકાંદા; ક. નેલકુંબલ; મલ. મુતાલકાંતા; ત. ફલમોગડ્ડીર; તે. ભૂચક્રડી) છે. I. Paniculata, I. mauritiana અને Pueraria tuberosa(કુળ : ફેબેસી)ને પણ વિદારી કંદ કહેવામાં આવે…
વધુ વાંચો >વિદિશા
વિદિશા : મધ્યપ્રદેશના પશ્ચિમ-મધ્યભાગમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 23° 20´થી 24° 15´ ઉ. અ. અને 77° 15´થી 78° 15´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 7,371 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લો ભોપાલ મહેસૂલ વિભાગમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તર, વાયવ્ય અને પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >