Physics
‘ડબલ્યૂ’ કણ
‘ડબલ્યૂ’ કણ : નિર્બળ ન્યૂક્લિય બળોનું સંચરણ કરતા માનવામાં આવેલા એટલે કે અમુક પ્રકારના પારમાણ્વિકન્યૂક્લિયસમાં રેડિયોઍક્ટિવ ક્ષય(decay)નું સંચાલન કરતાં વિચારવામાં આવેલા અવપારમાણ્વિક (subatomic) કણોના વર્ગમાંનો એક કણ. તેને ન્યૂક્લિયસમાં રેડિયોઍક્ટિવ ક્ષયનું સંચાલન કરતો ગણવામાં આવેલ છે. તેને મંદ બોઝૉન કે W મેસૉન પણ કહે છે. બોઝૉન એટલે શૂન્ય કે પૂર્ણાંક…
વધુ વાંચો >ડબાય, પીટર જોસેફ વિલિયમ
ડબાય, પીટર જોસેફ વિલિયમ (ડચ નામ : પેત્રોસ જૉસેફ્સ વિલહેલમસ ડે બીયે) (જ. 24 માર્ચ 1884, મૅસેટ્રીચ્ટ, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 2 નવેમ્બર 1966, ઇથાકા, ન્યૂયૉર્ક) : ભૌતિકરસાયણશાસ્ત્રી (physical-chemist), જેમને ‘ડાયપોલ મોમેન્ટ’, X–કિરણો તથા વાયુમાં પ્રકાશના પ્રકીર્ણન(scattering)ના સંશોધન માટે 1936માં રસાયણશાસ્ત્ર માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. માસ્ટ્રીખ્ટ (હોલૅન્ડ)ની સ્થાનિક પ્રાથમિક…
વધુ વાંચો >ડાયનેમાઇટ
ડાયનેમાઇટ : સ્વીડિશ ભૌતિકશાસ્ત્રી આલ્ફ્રેડ નોબેલ દ્વારા 1867માં શોધાયેલ, નાઇટ્રોગ્લિસરીન ઉપર આધારિત, પ્રબળ વિસ્ફોટકો(high explosives)નો એક વર્ગ. તે અગાઉ, 1850 પહેલાં, નાઇટ્રોગ્લિસરીન અને નાઇટ્રોસેલ્યુલોઝની શોધ થઈ ચૂકી હતી. ત્યારબાદ મકર્યુરી ફુલ્મિનેટ [Hg(ONC)2] સ્ફોટન-ટોટીની શોધ થવાથી ઉચ્ચ વિસ્ફોટકોનો એક યુગ શરૂ થયો. 1867માં ધૂમ્રવિહીન પાઉડર બનાવવામાં આવ્યો ત્યારથી લગભગ એક સૈકા…
વધુ વાંચો >ડાયૉપ્ટર
ડાયૉપ્ટર : પ્રકાશવિજ્ઞાન(optics)માં લેન્સ કે લેન્સ સિસ્ટિમની આવર્ધનક્ષમતા (magnifying power) માટેનો એકમ. લેન્સનો પાવર તેની કેન્દ્રલંબાઈ (focal length) fના વ્યસ્ત પ્રમાણસર હોવાથી, અને તે ફક્ત આંક જ છે. આવર્ધનક્ષમતા ડાયૉપ્ટરની ધન (+ve) કે ઋણ (–ve) સંજ્ઞા દર્શાવે છે કે લેન્સ ઉપર આપાત થતાં પ્રકાશનાં સમાંતર કિરણોનું લેન્સ વડે અભિસરણ (convergence)…
વધુ વાંચો >ડિરાક, પૉલ એડ્રિએન મૉરિસ
ડિરાક, પૉલ એડ્રિએન મૉરિસ (જ. 8 ઑગસ્ટ 1902, બ્રિસ્ટલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 21 ઑક્ટોબર 1984, ટાલાહાસી, યુ. એસ.) : પ્રતિકણ- (antiparticle)ની શોધ માટે વૈજ્ઞાનિક શ્રોડિંજરની સાથે 1933નો ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર ભૌતિકશાસ્ત્રી. તે સ્વિસ પિતા અને અંગ્રેજ માતાનું સંતાન હતા. પ્રારંભિક શિક્ષણ બ્રિસ્ટલમાં મર્ચન્ટ વેન્ચર્સ સ્કૂલમાં લઈને ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે બ્રિસ્ટલ…
વધુ વાંચો >ડિસ્કવરર ઉપગ્રહો
ડિસ્કવરર ઉપગ્રહો (Discoverer satellites) : લશ્કરી ઉપયોગ માટેના અમેરિકાના પ્રથમ શ્રેણીના ઉપગ્રહો. 1950ના અંતભાગમાં અમેરિકન વાયુસેના માટે ઉપગ્રહો દ્વારા ઉપયોગી લશ્કરી માહિતી ગુપ્ત રીતે મેળવવા માટે અમેરિકાએ ડિસ્કવરર નામના ઉપગ્રહો બનાવવાનો કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો. એજીના નામના રૉકેટના સૌથી ઉપરના તબક્કાને, કૅમેરા અને ઉચ્ચ વિભેદન-માપ માટેની પ્રકાશીય વ્યવસ્થાથી સુસજ્જ કરીને, તેનો…
વધુ વાંચો >ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક
ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક : સૌર મંડળમાં સૂર્યની પ્રદક્ષિણા કરતાં તથા ગહન અંતરિક્ષમાં ફરતાં બધાં જ સ્વયંસંચાલિત વૈજ્ઞાનિક અંતરિક્ષયાનો માટેનું, ભૂમિ-સ્થિત સંદેશાવ્યવહાર અને પથશોધન માટેનું તંત્ર. અંતરિક્ષયાનને અમુક ગ્રહ તરફ તેના નિર્ધારિત ભ્રમણપથમાં મૂકવામાં આવે, પછી થોડા સમયમાં જ ‘ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક’ની કામગીરી શરૂ થાય છે. આ તંત્ર, ત્રણ બહુ-ભૂમિમથકોનું સંકુલ…
વધુ વાંચો >ડી.સી. પ્રવાહ
ડી.સી. પ્રવાહ : હંમેશાં એક જ દિશામાં વહેતો વિદ્યુતપ્રવાહ, જે દિષ્ટપ્રવાહ (direct current) કે ટૂંકમાં D.C. તરીકે ઓળખાય છે. આવો વિદ્યુતપ્રવાહ વિદ્યુતકોષ (battery) કે ડી.સી. જનરેટરમાંથી મળતો હોય છે. ડી.સી. કરતાં વિરુદ્ધ એવો A.C. (alternating current) છે, જેની દિશા એકધારી ન રહેતાં, નિયત સમયગાળે ઊલટ-સૂલટ બદલાતી રહે છે. ડી.સી.નો ઉપયોગ…
વધુ વાંચો >ડેડેકિન્ડ, રિચાર્ડ
ડેડેકિન્ડ, રિચાર્ડ (જ. 6 ઑક્ટોબર 1831, બ્રન્સવિક; અ. 12 ફેબ્રુઆરી 1916) : જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. તે કાયદાના પ્રાધ્યાપકના પુત્ર હતા. 1838થી 1847ના ગાળામાં તેમણે બ્રન્સવિક જિમ્નેશિયમમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. બાલ્યાવસ્થામાં ગાણિતિક પ્રતિભાનાં લક્ષણો તેમનામાં જણાતાં ન હતાં. તેમને શરૂઆતમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર તથા રસાયણશાસ્ત્ર તરફ વધુ લગાવ હતો. ભૌતિકશાસ્ત્રના અભ્યાસમાં તર્કનો અભાવ જણાતાં…
વધુ વાંચો >ડેબાય–હૂકેલ ઑનસૅગેર સમીકરણ
ડેબાય–હૂકેલ ઑનસૅગેર સમીકરણ : પ્રયુક્ત વીજક્ષેત્રની અસર હેઠળ પ્રબળ વિદ્યુતવિભાજ્યોનાં દ્રાવણોની વાહકતામાં સાંદ્રતા સાથે થતા ફેરફારને માત્રાત્મક રીતે સાંકળી લેતું સમીકરણ. વિદ્યુતવિભાજ્યની તુલ્યવાહકતા (equivalent conductivity) ∧ એ ધનાયન અને ઋણાયનની ગતિશીલતા (mobility) અનુક્રમે U+ અને U– તથા વિદ્યુતવિભાજ્યની વિયોજનમાત્રા (degree of dissociation) α સાથે નીચે પ્રમાણે સંબંધ ધરાવે છે :…
વધુ વાંચો >