Political science

લોકઅભિપ્રાય

લોકઅભિપ્રાય : દેશની મોટાભાગની પ્રજાનો કોઈ એક બાબત પરત્વેનો અભિપ્રાય-મત. લોકશાહીમાં અંતિમ સત્તા લોકો પાસે હોય છે. લોકો જેને ઇચ્છે તેને સત્તાનાં સૂત્રો સોંપી શકે છે. સામાન્ય ચૂંટણીમાં જે રાજકીય પક્ષ સૌથી વધુ પ્રમાણમાં લોકોના મત મેળવે છે તે સત્તાસ્થાને આવે છે. લોકોના મત વધુ ને વધુ પ્રમાણમાં મેળવવા માટે…

વધુ વાંચો >

લોકદળ

લોકદળ : ભારતના ઉત્તરપ્રદેશનો એક નાનો રાજકીય પક્ષ. ભારતીય રાજકારણમાં 1967માં ઉત્તરપ્રદેશમાં સ્થપાયેલ ભારતીય ક્રાંતિદળે લોકદળ તરીકે 1979માં નવું રૂપ ધારણ કર્યું. આ પક્ષના નેતા ચૌધરી ચરણસિંગે ઉત્તરપ્રદેશ કૉંગ્રેસમાંથી છૂટા પડી શરૂઆતમાં પ્રાદેશિક પક્ષ ભારતીય ક્રાંતિદળની રચના કરી હતી. તેઓ રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં પહોંચેલા કિસાન-નેતા હતા. આર્યસમાજી અને ગ્રામ-અગ્રણીમાંથી આવેલા આ…

વધુ વાંચો >

લોકપાલ

લોકપાલ : સરકારના વહીવટીતંત્ર વિરુદ્ધ થતી જાહેર ફરિયાદોના નિવારણ માટેનો એકમ. રાજકીય અને વહીવટીતંત્રની સમસ્યાઓમાં ભ્રષ્ટાચાર એક ધ્યાનાકર્ષક સમસ્યા સ્વરૂપે પ્રાચીન સમયથી વિશ્વનાં રાજ્યોમાં જોવા મળે છે. આધુનિક લોકશાહી રાજ્યોમાં શાસનતંત્રો ઉપર ધારાસભા, કારોબારી અને ન્યાયતંત્રના અંકુશ રહેલા હોય છે. આમ છતાં લાંચ-રુશવત, લાગવગ, રેઢિયાળ વહીવટ અને અન્ય ગેરરીતિઓ જોવા…

વધુ વાંચો >

લોકપૃચ્છા (referendum)

લોકપૃચ્છા (referendum) : કોઈ સાર્વજનિક મહત્વના પ્રશ્ન વિશે નિર્ણય લેતા પહેલાં લોકોને પૂછવું તે. લોકો દ્વારા ચૂંટાયેલ પ્રતિનિધિઓ કોઈ નિર્ણય લે તેને બદલે ખુદ લોકો જ તેના પર વિચાર કરીને પોતાનો અભિપ્રાય જણાવે, એ એમાં અભિપ્રેત છે. આ પદ્ધતિને પ્રત્યક્ષ લોકશાહીની પદ્ધતિ કહેવામાં આવે છે. [પ્રત્યક્ષ લોકશાહીની બીજી પદ્ધતિઓમાં લોકમત…

વધુ વાંચો >

લોકમત (plebiscite)

લોકમત (plebiscite) : મહત્વના રાજકીય પ્રશ્ર્નો વિષે સમગ્ર મતદારસમૂહ પોતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરે તે. લોકમત પણ એક અર્થમાં લોકપૃચ્છા જ છે. આ પણ પ્રત્યક્ષ લોકશાહીની એક પદ્ધતિ છે, જેમાં લોકો દ્વારા ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ નહિ પણ ખુદ લોકો જ પોતાનો મત સીધો વ્યક્ત કરે છે. લોકમતનો સૌથી વધુ સફળ અને લાંબો…

વધુ વાંચો >

લોકશાહી

લોકશાહી શાસનપ્રક્રિયામાં લોકો નોંધપાત્ર ભાગ ભજવતા હોય તેવી શાસનવ્યવસ્થા. રાજ્યશાસ્ત્રમાં સર્વસામાન્ય, જાણીતી અને વ્યાપક સ્વીકૃતિ ધરાવતી લોકશાહી રાજકીય પદ્ધતિને ઉત્તમ રાજકીય વ્યવસ્થા તરીકે સ્વીકારવામાં આવી છે. આ રાજકીય વ્યવસ્થાનો પાયો વૈચારિક રીતે ઉદારમતવાદી ચિંતનમાં છે. લોકશાહી વ્યવસ્થાની વ્યાપક સ્વીકૃતિને કારણે બિનલોકશાહી દેશોએ લોકશાહીનો સ્વાંગ ધારણ કરીને લશ્કરી શાસનો, સરમુખત્યારશાહી કે…

વધુ વાંચો >

લોકસભા

લોકસભા પુખ્તવય મતાધિકારના આધારે ચૂંટાયેલા પ્રજાના પ્રતિનિધિઓથી રચાયેલું, કાયદાઓ ઘડતું ભારતની સંસદીય લોકશાહીનું નીચલું ગૃહ અને સૌથી મહત્વનું અંગ. સંસદ ભારત સરકારની કેન્દ્રીય ધારાસભા છે. તે દ્વિગૃહી છે અને તેમાં રાષ્ટ્રપ્રમુખ તથા ધારાસભાનાં બંને ગૃહોનો સમાવેશ થાય છે. ધારાસભાનું ઉપલું ગૃહ રાજ્યસભા અને નીચલું ગૃહ લોકસભા છે. કાયદા ઘડવાની સત્તા…

વધુ વાંચો >

લોકસ્વીકૃતિ (લેજિટિમસી), રાજ્યપ્રથાની

લોકસ્વીકૃતિ (લેજિટિમસી), રાજ્યપ્રથાની : રાજકીય વ્યવસ્થામાં રહેલા ઔચિત્યનો સ્વીકાર. જે રાજ્યપ્રથાને લોકો યોગ્ય, સાચી અથવા ઉચિત ગણતા હોય અને તેથી તેનો સ્વીકાર કરતા હોય તે રાજ્યપ્રથા લોકસ્વીકૃતિ (લેજિટિમસી) ધરાવે છે એમ સામાન્ય રીતે કહી શકાય. જુદી જુદી પરિસ્થિતિઓમાં, જુદાં જુદાં ક્ષેત્રોમાં, જુદી જુદી રીતે અને વિવિધ અર્થોમાં આ શબ્દનો પ્રયોગ…

વધુ વાંચો >

લોકાયુક્ત

લોકાયુક્ત : રાજ્યકક્ષાએ સરકારના વહીવટીતંત્ર વિરુદ્ધ થતી જાહેર ફરિયાદોના નિરાકરણ માટેની લોકપાલ જેવી સંસ્થા. ભારતમાં રાજ્યસ્તરે લાંચરુશવત, લાગવગ અને બેદરકારી સામે લોકોની ફરિયાદ સાંભળી તેનો નિકાલ લાવવા લોકાયુક્તની નિમણૂક થાય છે. 1966માં મોરારજી દેસાઈની અધ્યક્ષતા નીચે વહીવટી સુધારણા પંચે લોકાયુક્તની નિમણૂક માટે ભલામણ કરેલી. આ ભલામણોનો અમલ કરી લોકાયુક્તની નિમણૂક…

વધુ વાંચો >

લૉજ, હેન્રી કૅબટ

લૉજ, હેન્રી કૅબટ (જ. 12 મે 1850, બૉસ્ટન, અમેરિકા; અ. 9 નવેમ્બર 1924, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ) : અમેરિકાના રિપબ્લિકન પક્ષના ખ્યાતનામ સેનેટર (1893થી 1924); લીગ ઑવ્ નેશન્સમાં અમેરિકાના સભ્યપદ વિરુદ્ધ કૉંગ્રેસના સફળ પ્રતિકારના મોભી. ન્યૂ ઇંગ્લૅન્ડનું લૉજ કુટુંબ તેના સભ્યોની અગ્રણી રાજકીય ભૂમિકા માટે અમેરિકામાં જાણીતું હતું. કુટુંબના અન્ય સભ્યોએ વિવિધ…

વધુ વાંચો >