Entomology
મંકોડા
મંકોડા : મોટા કદની કીડી. કીડી, મંકોડા ઝિમેલ તરીકે ઓળખાતા આ કીટકોની દુનિયાભરમાં 10,000 અને ભારતમાં 1,000 જાતિઓ જોવા મળે છે. તે બધા ત્વક્-પક્ષ (hymenoptera) શ્રેણીના ફૉર્મિસિડી કુળના કીટકો છે. ભારતમાં વસતા મોટાભાગના મંકોડાનું શાસ્ત્રીય નામ Camponotus compress છે. અન્ય કીટકોની જેમ ફૉર્મિસિડી કુળના કીટકોનું શરીર શીર્ષ, ઉરસ્ અને ઉદર…
વધુ વાંચો >માખી (ઘરમાખી, housefly)
માખી (ઘરમાખી, housefly) : માનવવસાહતમાં સર્વત્ર ફેલાયેલ અને માનવસ્વાસ્થ્યની ર્દષ્ટિએ એક અત્યંત ખતરનાક કીટક. આ કીટકનો સમાવેશ દ્વિપક્ષી (diptera) શ્રેણીના મસ્કિડી (Muscidae) કુળમાં થયેલો છે. તેનું શાસ્ત્રીય નામ Musca domestica છે. ગંદકી હોય તેવી જગ્યાએ વિકાસ પામી તેઓ માનવના રસોડામાં પ્રવેશીને ખોરાક પર બેસે છે અને ટાઇફૉઇડ, કૉલેરા, અતિસાર જેવા…
વધુ વાંચો >માયલોસિરસ (ધનેડું, weavil)
માયલોસિરસ (ધનેડું, weavil) : કીટકવર્ગના ઢાલપક્ષ શ્રેણીના કુરકુલિયોનિડી કુળની જીવાત. તેની કુલ 9 જાતિઓ (Myllocerus blandus, M. dentifer, M. discolor, M. maculosus, M. subfasciatus, M. suspiciens, M. tenuiclavis અને M. viridanus) નોંધાયેલી છે. તે પૈકી માયલોસિરસ ડિસ્કોલર (Myllocerus discolor Boh.) ગુજરાતમાં વધુ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. આ જીવાતનાં પુખ્ત ઢાલિયાં…
વધુ વાંચો >માંકડ (bed-bug)
માંકડ (bed-bug) : માનવ ઉપરાંત અન્ય પ્રાણીઓના શરીરમાંથી લોહી ચૂસી જીવન પસાર કરનાર એક બાહ્ય પરોપજીવી નિશાચરી કીટક. કીટક તરીકે તેનું વર્ગીકરણ અર્ધપક્ષ (hemiptera) શ્રેણીના સિમિલિડે કુળમાં થાય છે. ભારત સહિત ઉષ્ણ કટિબંધ પ્રદેશમાં વસતા માંકડનાં શાસ્ત્રીય નામો Cimex rotundus અને Cimex hemipterus છે. યુરોપ જેવા સમશીતોષ્ણ પ્રદેશમાં વસતા માંકડને…
વધુ વાંચો >મૂળનું ચાંચવું
મૂળનું ચાંચવું : ડાંગરના પાકમાં નુકસાન કરતા મૂળના ઉપદ્રવ માટે કારણભૂત એક કીટક. તેનો ઉપદ્રવ ગુજરાત રાજ્યમાં સૌપ્રથમ 1958માં ખેડા જિલ્લાના માતર તાલુકાના નવાગામ વિસ્તારમાં જોવા મળ્યો હતો, ત્યારબાદ ધીમે ધીમે તેનો ઉપદ્રવ આજુબાજુના વિસ્તારમાં ફેલાયો હતો. પંજાબમાં 1956માં આ જીવાતની નોંધ થઈ હતી. આ કીટક પહેલાં તામિલનાડુમાં પણ નોંધાયેલ.…
વધુ વાંચો >મૂળવેધક (Root Borer)
મૂળવેધક (Root Borer) : રોમપક્ષ (Lepidoptera) શ્રેણીના પાયરીલિડી કુળનું ફૂદું. શેરડીની આ એક અગત્યની જીવાત છે. શેરડી ઉપરાંત બરુ, સરકંડા, જુવાર અને નેપિયર ઘાસ પર પણ આ જીવાત નભે છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Emmalocera depressella Swinh છે. ભારતમાં આ જીવાતનો ઉપદ્રવ આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક, તામિલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, દિલ્હી, બિહાર અને પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >મેઢ
મેઢ : ઢાલપક્ષ (Coleoptera) શ્રેણીના સેરૅમ્બિસિડી (Cerambycidae) કુળના એક કીટકની ઇયળ (ડોળ). આ જીવાતની કુલ સાત જેટલી જાતિઓ નોંધાયેલી છે. તે પૈકી ભારતમાં પાંચ જાતિઓ જોવા મળે છે. તેમાંની Batocera rufomaculata De Geer. જાતિની ડોળ ગુજરાતમાં જોવા મળે છે. આ જીવાતનો ઉપદ્રવ આંબો, અંજીર, રબર, ફણસ, એવોકેડો, શેતૂર, સફરજન, નીલગિરિ…
વધુ વાંચો >મોલો
મોલો : ખેતીપાકને નુકસાન કરતી ચૂસિયા પ્રકારની એક જીવાત. તેનો સમાવેશ કીટક વર્ગના અર્ધપક્ષ (Hemiptera) શ્રેણીના એફીડીડી (Aphididae) કુળમાં થયેલો છે. મોલોને ખેડૂતો સામાન્ય રીતે ‘મશી’ અથવા તો ‘ગળો’ તરીકે ઓળખે છે. આ એક બહુભોજી (Polyphagoas)જીવાત છે. મોલોની લગભગ 149 જાતિઓ વિવિધ ખેતીપાકોમાં નુકસાન કરતી નોંધાયેલી છે. મોલોનાં બચ્ચાં (નિમ્ફ,…
વધુ વાંચો >યીસ્ટ
યીસ્ટ મિસિતંતુવિહીન (non-mycelial), સસીમકેન્દ્રી (eukaryotic) એકકોષી ફૂગ. તે સામાન્યત: મુકુલન (budding) કે દ્વિભાજન (fission) અથવા બંને પદ્ધતિઓ દ્વારા અલિંગી પ્રજનન કરે છે અને કાં તો યુગ્મનજ (zygote) કે કાયિક (somatic) કોષમાંથી ઉદભવતી ધાની(ascus)માં ધાનીબીજાણુઓ (ascospores) ઉત્પન્ન કરે છે. જોકે ‘યીસ્ટ’ શબ્દ વિવિધ રીતે પ્રયોજાય છે અને તેનું વર્ગીકરણવિદ્યાની ર્દષ્ટિએ મહત્વ…
વધુ વાંચો >રાતાં ચૂસિયાં
રાતાં ચૂસિયાં : કપાસના પાકને નુકસાન કરતી જીવાત. આ જીવાતનો સમાવેશ અર્ધપક્ષ (Hemiptera) શ્રેણીના પાયરોકોરેડી કુળમાં કરવામાં આવેલ છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ ડિસડર્કસ સિંગ્યુલેટસ (Dysdercus cingulatus Fab.) છે. ભારતના કપાસ ઉગાડતા લગભગ દરેક પ્રદેશમાં તેમની હાજરી જોવા મળે છે. બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, આંધ્રપ્રદેશ અને તમિલનાડુ રાજ્યોમાં તેના ઉપદ્રવથી કપાસના…
વધુ વાંચો >