Chemistry
પિપેટ
પિપેટ : પ્રવાહી અથવા દ્રાવણનું ચોક્કસ કદ લેવા માટે વપરાતી બંને છેડે ખુલ્લી અને મધ્ય ભાગે ફૂલેલી કાચની નળી. તેનો અગ્રભાગ (tip) સાંકડો હોય છે. તે બે પ્રકારની હોય છે : (અ) કદમિતીય અથવા સ્થળાંતર (transfer) પિપેટ અને (બ) અંકિત (graduated) પિપેટ. મોં વડે ચૂસીને અથવા સલામતી ખાતર બીજાં ચૂસવાનાં…
વધુ વાંચો >પિપેરાઇન
પિપેરાઇન : મરી(pepper vine, piper nigrum)માં રહેલું તીવ્ર સ્વાદવાળું રસાયણ. નાઇટ્રોજનયુક્ત (આલ્કેલૉઇડ) કાર્બનિક સંયોજનો પૈકીનું એક. કાળા અથવા સફેદ મરીમાં 5 %થી 9 % પિપેરાઇન હોય છે. સૌપ્રથમ 1820માં તે મરીમાંથી જુદું પાડવામાં આવેલું. તે પછી 1882માં તેનું બંધારણ નક્કી કરવામાં આવેલું અને 1894માં તેનું સંશ્લેષણ કરવામાં આવેલું. તાજા ખાંડેલા…
વધુ વાંચો >પિરિડીન
પિરિડીન (C5H5N) : એમોનિયા જેવી તીવ્ર વાસ ધરાવતો ષટ્ઘટકીય વિષમચક્રીય બેઇઝ. કોલટારમાંથી મળતા મધ્યમ તેલમાંથી તે પ્રાપ્ત થાય છે. સંશ્લેષિત રીતે એસેટાલ્ડિહાઇડ તથા એમોનિયાની પ્રક્રિયાથી તે બનાવવામાં આવે છે. પિરિડીન આછા પીળા રંગનું કે રંગવિહીન, ખરાબ વાસવાળું તથા ખૂબ તીખા સ્વાદવાળું પ્રવાહી છે, જે પ્રક્રિયામાં સાધારણ આલ્કલાઇન છે. તે પાણી,…
વધુ વાંચો >પીએચ (pH)
પીએચ (pH) : દ્રાવણની ઍસિડિકતા કે બેઝિકતા દર્શાવતો અંક. તે ફ્રેન્ચ પદ puissance de hydrogen (હાઇડ્રોજનની પ્રબળતા, સાંદ્રતા કે વિભવ) માટેની સંજ્ઞા છે. જલીય દ્રાવણોની હાઇડ્રોજન આયન સાંદ્રતા દર્શાવવાની આ પ્રણાલી ડૅનિશ જૈવરસાયણવિદ સોરેન સોરેન્સને 1909માં શોધી હતી. તે પ્રમાણે દ્રાવણનું pH મૂલ્ય એટલે દ્રાવણમાંના હાઇડ્રોજન (ખરેખર હાઇડ્રોનિયમ, H3O+) આયનોની…
વધુ વાંચો >pH મીટર
pH મીટર : દ્રાવણની હાઇડ્રોજન આયન(H+)-સાંદ્રતા (acidity) માપવા માટેનું સાધન. કોષનું વિદ્યુત-ચાલક બળ (electromotive force, e.m.f.) માપવા માટે પોટેન્શિયૉમીટર તરીકે પણ તે વાપરી શકાય છે. સાધનના ચંદા (dial) ઉપર pH અને મિ.વોલ્ટ બંને એકમો દર્શાવતા આંકા હોય છે. માપક્રમની પરાસ (range) pH મૂલ્યો માટે 0 થી 14 pH અને ઈ.એમ.એફ.…
વધુ વાંચો >પૂરકો (fillers)
પૂરકો (fillers) : રંગ, કાગળ, પ્લાસ્ટિક, રબર અથવા પ્રત્યાસ્થલકો (elastomers) જેવા ઘન, અર્ધઘન કે પ્રવાહી પદાર્થોના ગુણધર્મો સુધારવા તથા ખર્ચ ઘટાડવા માટે વપરાતા અક્રિય (inert), ઊંચું વિશિષ્ટ ગુરુત્વ ધરાવતા અને બારીક ભૂકારૂપ પદાર્થો. પૂરક એ નીપજનો મુખ્ય કે ગૌણ ઘટક હોઈ શકે. ઔષધો, સૌંદર્યપ્રસાધનો અને પ્રક્ષાલકો (detergents) જેવા પદાર્થોનો સ્થૂળ…
વધુ વાંચો >પૃષ્ઠસક્રિય કર્તા (પૃષ્ઠસક્રિય પદાર્થ) (surface active agent or surfactant)
પૃષ્ઠસક્રિય કર્તા (પૃષ્ઠસક્રિય પદાર્થ) (surface active agent or surfactant) : પ્રવાહીમાં થોડા પ્રમાણમાં ઉમેરવાથી તેનું પૃષ્ઠતાણ (surface tension) ઘટાડી, પ્રવાહીના વિસ્તરણ (spreading) અથવા આર્દ્રક (wetting) ગુણધર્મો વધારવા માટે વપરાતો [પ્રક્ષાલક (detergent) જેવો] પદાર્થ. આવા પદાર્થો ઘન અથવા પ્રવાહી સપાટીઓની પૃષ્ઠઊર્જા(surface energy)માં મોટો ફેરફાર કરે છે. આ ફેરફાર કરવાની તેમની ક્ષમતા…
વધુ વાંચો >પેક્ટિન
પેક્ટિન : ઊંચા અણુભારવાળો, કાર્બોદિતો સાથે સંબંધિત હાઇડ્રોકલીલીય પૉલિયુરોનાઇડ વર્ગનો પદાર્થ. ફળો તથા છોડવાઓમાં વિવિધ પ્રમાણમાં પેક્ટિન હોય છે. રાસાયણિક રીતે તે લાંબી શૃંખલાવાળાં અને આંશિક મિથૉક્સિલેશન પામેલાં ગેલૅક્ટ્યુરોનિક ઍસિડ-સંયોજન છે. સિટ્રસ ફળોની આંતરછાલ અથવા સફરજન જેવાં ફળોના ફલપેષ(pomaces)માંથી મંદ ઍસિડ દ્વારા નિષ્કર્ષણ વડે તે મેળવવામાં આવે છે. આ રીતે…
વધુ વાંચો >પેટ્રોરસાયણ-ઉદ્યોગ (petrochemical industry)
પેટ્રોરસાયણ–ઉદ્યોગ (petrochemical industry) કુદરતી વાયુના ઘટકો, પેટ્રોલિયમ અંશો (petroleum fractions) અને તેમની આડપેદાશમાંથી મળતાં રસાયણોને લગતો ઉદ્યોગ. પેટ્રોરસાયણો મહદ્અંશે કાર્બનિક હોય છે. વિશ્વના ઉત્પાદનના લગભગ 90 % જેટલાં કાર્બનિક રસાયણો નૅપ્થા, રિફાઇનરી વાયુઓ, કુદરતી વાયુ, NgL અને ઇંધન તેલ જેવાં પેટ્રોલિયમ હાઇડ્રોકાર્બનમાંથી મેળવવામાં આવે છે. એમોનિયા, સલ્ફર તથા કાર્બન બ્લૅક…
વધુ વાંચો >