Astronomy

ત્રિજ્ય વેગ (radial velocity) : અવલોકનકારની ર્દષ્ટિરેખા (line of sight) ઉપર કોઈ પણ ખગોલીય પદાર્થના વેગનો ઘટક. અવકાશમાં સૂર્યથી તારાના અંતરમાં દર સેક્ધડે જે ફેરફાર થાય છે તેને સૂર્યની સાપેક્ષ તારાનો અરીય વેગ કહેવાય છે. આ વેગને ρ (રૉ) વડે દર્શાવવામાં આવે છે. તારાની નિજી ગતિ(proper motion)માંથી અરીય વેગ સરળતાથી…

ત્રિવેન્દ્રમ વેધશાળા (તિરુવનંતપુરમ્ વેધશાળા) : ઓગણીસમી સદીના પૂર્વાર્ધમાં ત્રાવણકોરના રાજા રામ વર્માએ તે સમયે ભારત ખાતેના બ્રિટનના રાજકીય પ્રતિનિધિ રેસિડન્ટ જનરલ સ્ટુઅર્ટ ફ્રેઝરના સૂચનથી 1836માં ત્રિવેન્દ્રમમાં સ્થાપેલી ખગોલીય વેધશાળા. આ વેધશાળા ‘ત્રાવણકોર ઑબ્ઝર્વેટરી’ તરીકે ઓળખાય છે. આ વેધશાળાની ઇમારતનો નકશો તૈયાર કરવાની અને એના બાંધકામની જવાબદારી ચેન્નાઈના એક ઇજનેર કૅપ્ટન…

થેલીઝ (Thales of Meletus) : (જ. ઈ. સ. પૂ. 624 મિલેટસ, ગ્રીસ; અ. ઈ. સ. પૂ. 546 મિલેટસ) : થેલીઝને ગ્રીક વિજ્ઞાનના અને ખાસ કરીને તત્વજ્ઞાન અને ભૂમિતિ જેવી શાખાઓના જનક માનવામાં આવે છે. તેમનું એક પણ લખાણ ઉપલબ્ધ નથી. તેથી થેલીઝની સિદ્ધિઓનું મૂલ્યાંકન કરવું અને તેમની સાથે સંકળાયેલી લોકવાયકાઓને…

થેલ્સ : ચંદ્રના ઊબડ-ખાબડ વિસ્તારમાં આવેલા કેટલાક ગર્ત પૈકીનો એક. ચંદ્ર પર ઘેરા રંગના દેખાતા, પ્રમાણમાં સમથળ જણાતા અને મેર-ફ્રીગોનીસ વિસ્તારની જમણી તરફ ચંદ્રના ઈશાન વિસ્તારમાં થેલ્સ આવેલો છે. ડેમોક્રિટસ, સ્ટ્રેબો અને ટ્રોમેન જેવા ગર્તની બાજુમાં આવેલા ‘થેલ્સ’ કે ‘લા રૂ’ નામના ગર્તની બાજુમાં તે આવેલો છે. તેનું સ્થાન ઈશાન…

દીપ્તિ-પરિમાણ : કોઈ પણ ખગોલીય પદાર્થની તેજસ્વિતાનું માપ. ગ્રીક ખગોળશાસ્ત્રી હિપાર્કસે નરી આંખે દેખાતા તારાઓને તેજસ્વિતાનાં છ પરિમાણના માપક્રમમાં મૂક્યા હતા, જેમાં સૌથી વધારે તેજસ્વી તારાને પહેલું પરિમાણ અને (તેને દેખાતા) સૌથી ઝાંખા તારાને છઠ્ઠું પરિમાણ આપ્યું હતું. પહેલી વાર જ્યારે દીપ્તિમાપક(photometer)ની મદદથી તારાની તેજસ્વિતા માપવામાં આવી ત્યારે જાણવા મળ્યું…

દેવયાની તારાવિશ્વ (Andromeda galaxy) : આકાશગંગાની સૌથી વધારે નજીકનું Sb. પ્રકારનું સર્પિલ (spiral) તારાવિશ્વ. સ્થાનિક જૂથના  નામે જાણીતા તારાવિશ્વના નાના ગુચ્છ(cluster)નું આ સભ્ય છે. આ જૂથમાં આકાશગંગા પ્રણાલી, ત્રિકોણીય નિહારિકા (M33), નાનાં અને મોટાં મેગેલનિક વાદળો (NGC – New General Catalogue 6822) અને કેટલાંક ઝાંખાં વામન દીર્ઘવૃત્તીય તારાવિશ્વોનો સમાવેશ થાય…