સોનલ મણિયાર

બિરલા ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ઍન્ડ ટૅકનૉલૉજિકલ મ્યુઝિયમ, કૉલકાતા (1959) : વિજ્ઞાનની વિવિધ વિદ્યાશાખાઓ, ઉદ્યોગો અને યંત્રવિદ્યાનું સંગ્રહાલય. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર અને ત્યારબાદ ઉદ્યોગપતિ બિરલાનું જે નિવાસસ્થાન હતું તે ઐતિહાસિક વિશાળ મકાનને ઘનશ્યામદાસ બિરલાએ સંગ્રહાલય બનાવવા માટે દાનમાં આપ્યું હતું. ત્યાં ઇન્ડસ્ટ્રિયલ અને ટૅકનૉલૉજિકલ મ્યુઝિયમ બનાવતી વખતે મ્યુનિચના Deutsches Museum અને લંડનના સાયન્સ મ્યુઝિયમને…

બિરલા સાયન્સ મ્યુઝિયમ, પિલાણી, રાજસ્થાન (1956) : ટૅકનૉલૉજી અને ઉદ્યોગોને નાના નમૂનાઓ દ્વારા સમજાવવા માટેનું વિજ્ઞાન-સંગ્રહાલય. ઘનશ્યામદાસ બિરલાએ 1956માં આ સંગ્રહાલય સ્થાપ્યું ત્યારે તે ‘સેન્ટ્રલ મ્યુઝિયમ’ તરીકે ઓળખાતું હતું અને હાલ ‘બિરલા મ્યુઝિયમ’ તરીકે ઓળખાય છે. અહીં વસ્ત્રઉદ્યોગ, રાસાયણિક ઉદ્યોગ અને ખાણઉદ્યોગને લગતા વિષયોની નમૂનાઓ દ્વારા થયેલી રજૂઆત સવિશેષ નોંધપાત્ર…

બી. જે. મેડિકલ કૉલેજ મ્યુઝિયમ, સિવિલ હૉસ્પિટલ, અમદાવાદ (સ્થા. 1946) : શરીરવિજ્ઞાન અને તબીબી વિદ્યાને લગતું ગુજરાતનું એકમાત્ર વિશાળ અને વૈવિધ્યપૂર્ણ સંગ્રહાલય. બી. જે. મેડિકલ કૉલેજની સ્થાપના સાથે જ શરીરચનાશાસ્ત્ર (anatomy) સંગ્રહાલયની શરૂઆત થઈ હતી. ડૉ. બર્વે, ડૉ. છત્રપતિ અને ડૉ. ભટ્ટના પ્રયત્નો બાદ સંગ્રહાલયની યોજનાને મૂર્ત સ્વરૂપ મળ્યું. 1,124…

બેડેકર, વસંત હરિકૃષ્ણ (જ. 7 નવેમ્બર 1929, આપ્ટે, મહારાષ્ટ્ર) : ભારતમાં સંગ્રહાલયવિદ્યાની શાખાઓમાં નૂતન મ્યુઝિયૉલૉજીના પ્રણેતા. બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. માતા ઇન્દિરા અને પિતા હરિકૃષ્ણ. પિતા ચિત્રકાર હોવાથી બાળપણથી એ સંસ્કારોની અસર હતી અને તેથી ચિત્રો દોરતા થયેલા. કલાના ઊંડાણને પામતાં પહેલાં તત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ અનિવાર્ય લાગ્યો; આથી 1951થી 1954માં તત્વજ્ઞાન મુખ્ય…

બૅંગકૉક નૅશનલ મ્યુઝિયમ (સ્થાપના 1874) : થાઇલૅન્ડના સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને પુરાતત્વીય અવશેષોનું સંગ્રહસ્થાન. રાજા ચુલાલૉનગકૉર્મની પ્રેરણાથી આ સંગ્રહાલય સ્થપાયું. સંગ્રહાલયના મુખ્ય મકાનનું ઐતિહાસિક મહત્વ છે. તે રાજાના દ્વિતીય કુંવર વાંગના માટે બનાવેલો મહેલ છે. બૅંગકૉક શહેરનો ઈ. સ. 1782માં પાયો નંખાયો તે સમયે આ મહેલ સૌપ્રથમ બાંધવામાં આવ્યો. ઈ. સ.…

બૉસ્ટન ફાઇન આર્ટ્સ મ્યુઝિયમ (1876) : વિશ્વના લલિતકળાના શ્રેષ્ઠતમ નમૂનાઓ ધરાવતું અમેરિકામાંનું સંગ્રહાલય. 1869માં ઍપેનયમ પુસ્તકાલયમાં સંગ્રહાલય રચવાની નેમથી લલિતકળાના સંગ્રાહકો આ યોજનામાં જોડાયા. 1876માં સંગ્રહાલયનો પ્રથમ વિભાગ કૉપ્લે સ્ક્વેર ખાતે શરૂ થયો. 1909માં નિયો-ક્લાસિકલ બિલ્ડિંગમાં પ્રદર્શનનું સ્થળાંતર થયું. ત્રણમજલી ઇમારતમાંના 140 ઓરડાઓ વિવિધ 7 વિભાગોમાં વહેંચાયેલા છે. ચિત્રો, શિલ્પો,…