સુશ્રુત પટેલ
મિશેલ, મારિયા
મિશેલ, મારિયા (જ. 1 ઑગસ્ટ 1818, નાનટુકેટ આઇલૅન્ડ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ. એસ.; અ. 28 જૂન 1889, લીન, મૅસેચૂસેટ્સ) : અમેરિકાની પહેલી મહિલા ખગોળશાસ્ત્રી. તેના પિતાનું નામ વિલિયમ મિશેલ અને માતાનું નામ લિડિયા કોલમૅન હતું. મિશેલ દંપતીનાં દસ સંતાનો પૈકીનું મારિયા ત્રીજું સંતાન હતી. તેના પિતા ક્વેકર (quaker) નામે ધાર્મિક સંપ્રદાયના અનુયાયી…
વધુ વાંચો >મુરિડેન, જેમ્સ
મુરિડેન, જેમ્સ : ખગોળવિજ્ઞાનના જાણીતા લેખક અને પ્રયોગશીલ, અવૈતનિક (ઍમેચ્યોર) ખગોળશાસ્ત્રી. જેમ્સ મુરિડેન ટેલિસ્કૉપનિર્માણમાં ઘણા કુશળ છે. ખગોળની બધી જ ઘટનાઓનું નિરીક્ષણ કરવાનો તેમને બહોળો અનુભવ છે. પોતાના અનુભવોના નિચોડરૂપ ઘણાં પુસ્તકો તેમણે લખ્યાં છે, જેમાંથી કેટલાંક તો આ ક્ષેત્રે પ્રમાણભૂત ગણાય છે. ખગોળ ઉપરનાં તેમનાં મહત્વનાં પુસ્તકોમાં 1963માં પ્રસિદ્ધ…
વધુ વાંચો >મુલાર્ડ રેડિયો-એસ્ટ્રૉનોમી ઑબ્ઝર્વેટરી (MRAO), ઇંગ્લૅન્ડ
મુલાર્ડ રેડિયો-એસ્ટ્રૉનોમી ઑબ્ઝર્વેટરી (MRAO), ઇંગ્લૅન્ડ : કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી સંચાલિત રેડિયો-ખગોળ વેધશાળા. ઇંગ્લૅન્ડમાં કેમ્બ્રિજથી નૈર્ઋત્યે 8 કિમી.ના અંતરે લૉર્ડ્ઝ બ્રિજ ખાતે તે આવેલી છે. 1957માં તે કામ કરતી થઈ. તેની સ્થાપના બ્રિટનના રેડિયો-ખગોળશાસ્ત્રી સર માર્ટિન રાઇલ(1918–1984)ના પ્રયત્નોથી થઈ હતી. તેના પ્રથમ નિયામક તરીકે તેમણે 1957થી 1982 સુધી કામગીરી સંભાળી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >મૂળે, ગુણાકર
મૂળે, ગુણાકર (જ. 3 જાન્યુઆરી 1935, સિંદી-બુજરુક, જિ. અમરાવતી, મહારાષ્ટ્ર; અ. 16 ઑક્ટોબર 2009) : હિંદી ભાષામાં સ્વતંત્ર લેખન કરતા ભારતના પ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાન-લેખક. માતૃભાષા મરાઠી અને લેખનની ભાષા મુખ્યત્વે હિંદી, મરાઠી અને અંગ્રેજી. પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ ગામની શાળામાં. હિંદી અને સંસ્કૃતનું આરંભિક શિક્ષણ ગામની જ એક પાઠશાળામાં. પુણેની ટિળક…
વધુ વાંચો >મેકડૉનાલ્ડ ઑબ્ઝર્વેટરી, ટેક્સાસ
મેકડૉનાલ્ડ ઑબ્ઝર્વેટરી, ટેક્સાસ : ટેકસાસ યુનિવર્સિટી સાથે સંકળાયેલી વેધશાળા. આ વેધશાળા ટેક્સાસમાં ફૉર્ટ ડેવિસથી લગભગ 27 કિમી. અંતરે ડેવિસ માઉન્ટન્સમાં માઉન્ટ લૉક (Mount Locke) ઉપર આશરે 2,081 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલી છે. આની સ્થાપના 1932માં થઈ હતી. તેના માટેની નાણાકીય જોગવાઈ ટેક્સાસના એક ધનિક બૅન્કર અને ખગોળશોખીન વિલિયમ જૉન્સન મેક્ડૉનાલ્ડ (William…
વધુ વાંચો >મૉલૉન્ગ્લો રેડિયો-ઑબ્ઝર્વેટરી, ઑસ્ટ્રેલિયા
મૉલૉન્ગ્લો રેડિયો-ઑબ્ઝર્વેટરી, ઑસ્ટ્રેલિયા : કૅનબેરાની પાસે આવેલી ઑસ્ટ્રેલિયાની રેડિયો-ખગોળ વેધશાળા. એનું સંચાલન સિડની યુનિવર્સિટી દ્વારા થાય છે. 1966માં અહીં એક વિશાળ મિલ્સ ક્રૉસ (Mills Cross) પ્રકારના રેડિયો-ટેલિસ્કોપનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. હાલમાં ક્રૉસનો પૂર્વ-પશ્ચિમ તરફનો ફાંટો (arm) મૉલૉન્ગ્લો ઑબ્ઝર્વેટરી સિન્થેસિસ ટેલિસ્કોપ(MOST)માં ફેરવી નાંખવામાં આવ્યો છે. આવા ફેરફારને કારણે આ ટેલિસ્કોપ…
વધુ વાંચો >મૌના કી ઑબ્ઝર્વેટરી, હવાઈ
મૌના કી ઑબ્ઝર્વેટરી, હવાઈ (Mauna Kea Observatory) : ડચ અમેરિકન ખગોળશાસ્ત્રી જિરાર્ડ પીટર ક્યુપર(Gerard Peter Kuiper : 1905–1973)ના આગ્રહથી 1964માં સ્થાપવામાં આવેલી વેધશાળા. ખરેખર તો કોઈ એક નહિ, પરંતુ સંખ્યાબંધ વેધશાળાઓ વડે તે બનેલી છે. એટલે ઘણી વાર વેધશાળા (observatory) એવા એકવચનને બદલે, મૌના કી વેધશાળાઓ (observatories) એવા બહુવચને તેનો…
વધુ વાંચો >યયાતિ (Perseus)
યયાતિ (Perseus) : આકાશના ઉત્તરી ગોળાર્ધનું એક જાણીતું તારામંડળ. તેનો અધિકાંશ ભાગ આકાશગંગાના પટમાં આવેલો છે; પરિણામે તેની પશ્ચાદભૂમિકામાં અસંખ્ય તારાઓ દેખાય છે. તેનો આકાર ફૂલછોડ જેવો ધારીએ, તો તેની ત્રણ તારાસેરોને છોડની ત્રણ ડાળીઓ માની શકાય. તેની વચલી તારાસેરથી સહેજ ઊંચે નજદીકના વૃષભ તારામંડળમાંનો કૃત્તિકા (Pleiades) નામનો અત્યંત જાણીતો…
વધુ વાંચો >યર્કિસ ઑબ્ઝર્વેટરી (Yerkes Observatory), શિકાગો
યર્કિસ ઑબ્ઝર્વેટરી (Yerkes Observatory), શિકાગો : શિકાગો યુનિવર્સિટીના ખગોળ અને ખગોળભૌતિક વિભાગ સાથે સંકળાયેલી, શિકાગોથી સોએક કિલોમીટરના અંતરે આવેલી અમેરિકાની એક પ્રમુખ વેધશાળા. આ વેધશાળા વિલિયમ્સ બે, વિસકૉન્સિન-(Williams Bay, Wisconsin)માં આશરે 334 મીટરની ઊંચાઈએ જિનીવા લેક(Lake Geneva)ના ઉત્તરી કિનારે આવેલી છે. આ વેધશાળાની સ્થાપના જ્યૉર્જ એલરી હેલ (George Ellery Hale…
વધુ વાંચો >યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ નેવલ ઑબ્ઝર્વેટરી
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ નેવલ ઑબ્ઝર્વેટરી (United States Naval Observatory) : અમેરિકાની નૌકાદળ વેધશાળા. વૉશિંગ્ટન, ડી.સી. ખાતે આવેલી અમેરિકાની પ્રથમ સરકારી રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. તેનો મૂળ ઉદ્દેશ નૌકાસૈન્ય અને સંરક્ષણખાતા સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ માટે જરૂરી માહિતીઓ પૂરી પાડવાનો છે. આમાં ખગોલમિતિ (astrometry), સમગ્ર અમેરિકામાં સમયમાપન અને અમેરિકા માટેનાં નિયંત્રક ઘડિયાળ(master clock)ની દેખરેખ અને પંચાંગો…
વધુ વાંચો >