પ્રકાશ ન. શાહ
કટોકટી (રાજકીય અને આર્થિક)
કટોકટી (રાજકીય અને આર્થિક) : ભારતના બંધારણની કલમ 352 અન્વયે મૂળભૂત અધિકારો અને વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય કામચલાઉ ધોરણે મોકૂફ રાખતી સરકારી જાહેરાત. પ્રજાસત્તાક ભારતની તવારીખમાં અત્યાર સુધીમાં કટોકટીની જાહેરાતના ત્રણ પ્રસંગો આવ્યા છે : પહેલો પ્રસંગ ચીન સાથેના સીમાયુદ્ધ (1962) વખતનો હતો; તે વખતે જાહેર કરાયેલ કટોકટી છેક 1969 સુધી અમલમાં હતી.…
વધુ વાંચો >ગાંધી, દેવદાસ મોહનદાસ
ગાંધી, દેવદાસ મોહનદાસ (જ. 22 મે 1900, ડરબન; દ. આફ્રિકા; અ. 3 ઑગસ્ટ 1957 નવી દિલ્હી, ભારત) : પાંચમા અને છઠ્ઠા દાયકામાં દેશના એક વરિષ્ઠ પત્રકાર તથા મહાત્મા ગાંધીજીના ચારે પુત્રોમાં કદાચ સૌથી વધુ જાણીતા. પિતાના ઘડતરકાળમાં દક્ષિણ આફ્રિકામાં ડરબન ખાતે જન્મેલા દેવદાસે પરંપરાગત શિક્ષણ અને રીતસરની ઉપાધિ મેળવ્યાં નહોતાં,…
વધુ વાંચો >ગાંધી, ફિરોઝ જહાંગીર
ગાંધી, ફિરોઝ જહાંગીર (જ. 12 સપ્ટેમ્બર 1912, મુંબઈ; અ. 8 સપ્ટેમ્બર 1960, ન્યૂદિલ્હી) : સમાજવાદી ધ્યેયને વરેલા તથા જાહેર જીવનમાં નૈતિક મૂલ્યોનો આગ્રહ રાખનાર રાજકારણી તથા સંસદસભ્ય. મૂળ ભરૂચના જહાંગીર ફેરેદૂન ગાંધીના પરિવારમાં મુંબઈમાં જન્મ. વિદ્યાભ્યાસ અલ્લાહાબાદમાં. પ્રથમ બાલ સ્કાઉટમાં અને પછી કૉંગ્રેસ મારફતે સ્વરાજની ચળવળમાં સામેલ થયા તેથી જવાહરલાલ…
વધુ વાંચો >ગાંધી, ભોગીલાલ ચુનીલાલ ‘ઉપવાસી’
ગાંધી, ભોગીલાલ ચુનીલાલ ‘ઉપવાસી’ (જ. 26 જાન્યુઆરી 1911, મોડાસા; અ. 10 જૂન 2001, વડોદરા) : અગ્રણી સ્વાતંત્ર્યસેનાની. અમદાવાદ, મોડાસા, મુંબઈ તથા ભરૂચમાં શિક્ષણ લીધા બાદ ગૂજરાત વિદ્યાપીઠમાંથી સ્નાતક (1930) થયા. સ્વાતંત્ર્ય ચળવળમાં સક્રિય હોવાથી જેલવાસ વેઠ્યો જે દરમિયાન માર્કસવાદી સાહિત્યના સ્વાધ્યાયથી આકર્ષાયા અને કૉંગ્રેસ સમાજવાદી પક્ષ મારફતે અંતે સામ્યવાદી પક્ષમાં…
વધુ વાંચો >ગાંધી, રાજમોહન દેવદાસ
ગાંધી, રાજમોહન દેવદાસ (જ. 7 ઑગસ્ટ 1935, દિલ્હી) : જાણીતા ઇતિહાસકાર, ચરિત્રલેખક, ટીકાકાર અને રાજ્યસભાના પૂર્વસભ્ય. તેમને તેમના અંગ્રેજી ચરિત્રગ્રંથ ‘રાજાજી : એ લાઇફ’ માટે 2001ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો છે. તેમણે નવી દિલ્હીમાં મૉડર્ન સ્કૂલ તથા સેંટ સ્ટીવન્સ કૉલેજમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું. તેઓ સાપ્તાહિક હિમ્મત, મુંબઈના…
વધુ વાંચો >ચંદ્રશેખર
ચંદ્રશેખર (જ. 1 ઑગસ્ટ 1927, ઇબ્રાહીમ પટ્ટી, બલિયા, ઉ. પ્ર.; અ. 8 જુલાઈ 2007, નવી દિલ્હી) : ભારતના જાણીતા સમાજવાદી નેતા તથા 1990–91ના ટૂંકા સમય માટેના ભારતના વડાપ્રધાન. યુવાવસ્થાથી જ સમાજવાદી આંદોલન સાથે સક્રિય નાતો ધરાવતા હતા. 1951માં અલ્લાહાબાદ યુનિવર્સિટીમાંથી રાજ્યશાસ્ત્રના વિષય સાથે એમ.એ. થયા બાદ ટૂંક સમયમાં જ એમણે…
વધુ વાંચો >જગન, ચેડ્ડી
જગન, ચેડ્ડી (જ. 22 માર્ચ 1918, જ્યૉર્જટાઉન, ગુયાના; અ. 6 માર્ચ 1997, વૉશિંગ્ટન ડી. સી., યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) : દક્ષિણ અમેરિકાના ઈશાન કિનારે આવેલા ગુએના(બ્રિટિશ ગિયાના)ના 1992માં ચૂંટાઈ આવેલા પ્રમુખ અને રાષ્ટ્રવાદી નેતા. ચેડ્ડી જગન મૂળ હિન્દી કુળના છે. તેમણે યુ.એસ.એ.ની હાર્વર્ડ અને નૉર્થ વેસ્ટર્ન યુનિવર્સિટીઓમાં અભ્યાસ કર્યો. ડાબેરી વલણોવાળી પીપલ્સ…
વધુ વાંચો >જત્તી, બસપ્પા દાનપ્પા
જત્તી, બસપ્પા દાનપ્પા (જ. 10 સપ્ટેમ્બર 1912 અ. 7/8 જૂન, 2002, સાવલગી, કર્ણાટક રાજ્ય) : 1977ના ફેબ્રુઆરીથી જુલાઈ દરમિયાન, ફખરુદ્દીન અલી અહમદના નિધન અને સંજીવ રેડ્ડીની ચૂંટણીના વચગાળામાં, ઉપરાષ્ટ્રપતિને નાતે રાષ્ટ્રપતિનું પદ સંભાળનાર બી. ડી. જત્તી હાલના કર્ણાટક રાજ્યના બિજાપુર જિલ્લામાં જમખંડી તાલુકાના એમના વતનવિસ્તારમાં પંચાયત સ્તરેથી પાયાના કાર્યકર તરીકે…
વધુ વાંચો >જનતા પક્ષ
જનતા પક્ષ : ભારતનો એક રાજકીય પક્ષ. ભારતીય રાજકારણમાં સ્વરાજ પછીના સળંગ ત્રણ દાયકા કૉંગ્રેસની એક-પક્ષ-પ્રભાવ-પ્રથા બહુધા રહી છે. કેન્દ્ર સરકારના સ્તરે કૉંગ્રેસ સામે ઊભો થયેલો પહેલો, પ્રમાણમાં સમર્થ, જોકે ટૂંકજીવી વૈકલ્પિક પડકાર જનતા પક્ષનો લેખાશે. આ પક્ષ અવિધિસર કામ કરતો થયો જાન્યુઆરી 1977થી; અને કાળક્રમે નવા સ્થપાયેલ જનતા દળમાં…
વધુ વાંચો >જયપ્રકાશ નારાયણ
જયપ્રકાશ નારાયણ (જ. 11 ઑક્ટોબર 1902, સિતાબદિયારા, બિહાર; અ. 8 ઑક્ટોબર 1979, મુંબઈ) : અગ્રણી સ્વતંત્રતા સેનાની, વરિષ્ઠ સમાજવાદી નેતા તથા સંપૂર્ણ ક્રાંતિને વરેલા સન્નિષ્ઠ સર્વોદય કાર્યકર. મધ્યમવર્ગી કાયસ્થ કુટુંબમાં હરસુદયાલને ત્યાં જન્મેલા જયપ્રકાશે મહાત્મા ગાંધીની અસહકારની હાકલે કૉલેજ છોડી લડતમાં ઝુકાવ્યું. આંદોલન ઓસરતાં અભ્યાસ માટે 1922માં અમેરિકા ગયા અને…
વધુ વાંચો >