ડોગરી સાહિત્ય

ડોગરા, દેશબંધુ ‘નૂતન’ (જ. 4 નવેમ્બર 1939, રામનગર, જિ. ઉધમપુર, જમ્મુ-કાશ્મીર) : ડોગરી ભાષાના જાણીતા નવલકથાકાર તથા વાર્તાકાર. તેમને તેમની નવલકથા ‘કૈદી’ માટે 1982ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે 1965માં અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇતિહાસના વિષય સાથે એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. જોકે 1955થી તેમણે તેમના લેખનકાર્યનો પ્રારંભ…

ડોગરી ભાષા અને સાહિત્ય : પહાડી–કાંગરા ચિત્રશૈલીના કલાકારો તરીકે તેમજ યોદ્ધાઓ તરીકે જાણીતા ડોગરાઓનું ભાષા-સાહિત્ય. ડોગરી અને તેની બોલીઓનો વિસ્તાર તે ડુગ્ગર. અગિયારમી સદીનાં ચમ્બાનાં તામ્રપત્રોમાં મળતા ‘દુર્ગર’ શબ્દ સાથે તેને સંબંધ છે. આ દુગ્ગરમાં ઉધમપુર, રામનગર, ચમ્બા, ધરમશાળા અને કુલ્લુ; કાંગરા, બસોહલી, નૂરપુર, સામ્બા, જમ્મુ અને અખનૂર તથા ગુરુદાસપુર,…

દીપ શિવરામ (જ. 1945, જમ્મુ) : ડોગરી લેખક. તેમના ગઝલસંગ્રહ ‘ગમલે દે કૅકટ્સ’ને 1984ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર અપાયો હતો. તેમણે ઉર્દૂમાં એમ.એ. તથા ડોગરી ભાષામાં શિરોમણિની ઉપાધિ મેળવી છે. જમ્મુ ખાતેના કાશ્મીર રેડિયો મથકમાં સવેતન કલાકાર (સ્ટાફ આર્ટિસ્ટ) તરીકે થોડોક વખત કામગીરી બજાવ્યા પછી 1970માં તેઓ જમ્મુ-કાશ્મીર એકૅડેમી…

દૂધ, લહૂ, ઝહર (1971) : ડોગરી વાર્તાકાર મદનમોહન શર્મા-(જ. 1934)નો ટૂંકી વાર્તાઓનો સંગ્રહ. તેમાંની બાર વાર્તાઓમાંથી આઠ વાર્તામાં લપાતા-છુપાતા વેશે આવતા મૃત્યુનો વિષાદ છે; બીજી બે વાર્તામાં મૃત્યુથી જન્મતા આઘાતની વાત છે અને બીજી બે હળવી શૈલીમાં લખાઈ છે. એ બધી વાર્તાની વસ્તુમાંડણી કસબપૂર્વક થયેલી છે, પરંતુ એ તમામમાં નૈતિક…

નીલા અંબર કાલે બાદલ (1967) : ભારતના ડોગરી વાર્તાકાર નરેન્દ્ર ખજૂરિયા(1933–1970)નો ટૂંકી વાર્તાનો સંગ્રહ. એમાં તેમની કેટલીક શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓ સ્થાન પામી છે. રાષ્ટ્રપ્રેમ તથા પોતાના વતન તેમજ સ્વજન માટે બલિદાન જેવા વિષયોને લગતી ‘નાટક દા હીરો’, ‘મા તૂ લોરી ગા’ જેવી વાર્તાઓમાં લાગણીશીલતાનો અતિરેક જોવા મળે છે. ‘નીલા અંબર કાલે…

પ્રકાશપ્રેમી (જ. 16 ઑગસ્ટ 1943, કસૂરી, જિ. ઉધમપુર, જમ્મુ-કાશ્મીર) : ડોગરી સાહિત્યસર્જક. તેમની કૃતિ ‘બેદ્દન ધરતી દી’ને 1987ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર અપાયો હતો. તેમનું પ્રારંભિક શિક્ષણ તેમના વતનના ગામમાં તથા રામનગરમાં થયું હતું. અને ઉચ્ચ શિક્ષણ તેમણે જમ્મુમાં લીધું હતું. જમ્મુ યુનિવર્સિટીમાંથી તેમણે હિંદી, સંસ્કૃત તથા ડોગરી ભાષામાં…

બદનામી દી છાન (1973) : ડોગરી વાર્તાકાર રામનાથ શાસ્ત્રીનો વાર્તાસંગ્રહ. આમાં તેમની ઉત્તમ વાર્તાઓ પૈકી 6 વાર્તાનો સમાવેશ છે. પ્રસ્તાવનામાં શાસ્ત્રીએ કથાસાહિત્યમાં કલ્પના તથા ટેકનિકનું મહત્ત્વ આંક્યા પછી પ્રેરણાતત્ત્વને સૌથી મહત્ત્વનું લેખ્યું છે; આ વાર્તાઓને એવા પ્રેરણાતત્ત્વે જ જન્મ આપ્યો છે. ચોક્કસ ઉદ્દેશથી લખાયેલી તેમની વાર્તાઓમાં કોઈ વાદ કે વિચારસરણીના…