જયકુમાર ર. શુક્લ

‘હિંદ છોડો’ આંદોલન (1942)

‘હિંદ છોડો’ આંદોલન (1942) : સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા મેળવવા વાસ્તે, ગાંધીજીના નેતૃત્વ હેઠળ, ઑગસ્ટ 1942માં કૉંગ્રેસે શરૂ કરેલું આઝાદી માટેનું આખરી આંદોલન. ક્રિપ્સ મિશનની નિષ્ફળતા બાદ ગાંધીજીના વિચારોમાં પરિવર્તન થયું. ‘હરિજન’ અને ‘હરિજનબંધુ’ સાપ્તાહિકોમાં તેમણે લખ્યું કે ‘હિંદુસ્તાન પર ગમે તે વીતક ભલે વીતો, પણ તેની સાચી સલામતી હિંદમાંથી અંગ્રેજો….. વેળાસર…

વધુ વાંચો >

હીરવિજયસૂરિ

હીરવિજયસૂરિ (જ. ? ; અ. ઈ. સ. 1595/1596, ઊના, સૌરાષ્ટ્ર) : મુઘલ શહેનશાહ અકબર પાસે બહુમાન પામેલા ગુજરાતના પ્રભાવશાળી જૈન આચાર્ય. તેમના પટ્ટધર વિજયસેનસૂરિ હતા. પશ્ચિમ અને ઉત્તર ભારતમાં તેમના અને તેમના શિષ્યમંડળના અનેક વિહારો હતા. સમાજના સામાજિક–ધાર્મિક જીવન પર તેમની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રભાવ પડ્યો હતો. અકબર બાદશાહ સહિત તત્કાલીન રાજકર્તાઓ…

વધુ વાંચો >

હુમાયૂં

હુમાયૂં (જ. 6 માર્ચ 1508, કાબુલ, અફઘાનિસ્તાન; અ. 26 જાન્યુઆરી 1556, દિલ્હી) : મુઘલ સમ્રાટ બાબરનો પુત્ર, બીજો મુઘલ સમ્રાટ. તે તુર્કી, અરબી અને ફારસી ભાષાઓ શીખ્યો હતો. તેણે ઇતિહાસ, તત્વજ્ઞાન, ગણિત, ખગોળ તથા જ્યોતિષનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તે કુરાન ઉપરાંત ‘દીવાને-હાફિઝ’ અને ‘દીવાને-સાલમન’ જેવા પ્રશિષ્ટ ગ્રંથોમાં નિષ્ણાત હતો. તેને…

વધુ વાંચો >

હુવિષ્ક (હુષ્ક)

હુવિષ્ક (હુષ્ક) (શાસનકાળ ઈ. સ. 106–138) : વિદેશી કુષાણ વંશનો ભારતના કેટલાક પ્રદેશોનો રાજા. કલ્હણના ‘રાજતરંગિણી’ ગ્રંથમાં જણાવ્યા પ્રમાણે કાશ્મીર ઉપર તુરુષ્ક (તુર્કિશ) જાતિના ત્રણ રાજાઓ હુષ્ક (હુવિષ્ક), જુષ્ક અને કનિષ્ક 2જો સંયુક્ત રાજ્ય કરતા હતા. તેમણે પોતાના નામ પરથી હુષ્કપુર (આધુનિક ઉષ્કર), જુષ્કપુર (આધુનિક ઝુકુર) અને કનિષ્કપુર (આધુનિક કનીસપોર)…

વધુ વાંચો >

હૂણ

હૂણ : ઈસવી સન પૂર્વે 2જી સદીમાં મધ્ય એશિયામાં ચીનની સરહદે વસતી જંગલી તથા ઝનૂની જાતિના લોકો. તેઓ બળવાન, હિંસક અને યુદ્ધપ્રિય હતા. ચાલતાં કે દોડતાં તેઓ વિચિત્ર અવાજ કરતા તથા પોતાના ચહેરા રંગીને બિહામણા દેખાતા. તેઓ હિંસા અને વિનાશ કરવામાં તલ્લીન રહેતા. તેમણે યૂએ ચી લોકોને વાયવ્ય ચીનમાંથી હાંકી…

વધુ વાંચો >

હૂ યાઓ પેંગ (અથવા હૂ યાઓ બેંગ)

હૂ યાઓ પેંગ (અથવા હૂ યાઓ બેંગ) (જ. 1915, લીઉયાંગ, હુનાન પ્રાંત, ચીન; અ. એપ્રિલ 1989) : 1981થી 1987 સુધી ચાઇનીઝ કૉમ્યૂનિસ્ટ પાર્ટીના મહામંત્રી. 1982 પહેલાં મહામંત્રી અધ્યક્ષ કહેવાતા હતા. તે ગરીબ ખેડૂત પરિવારમાં જન્મ્યા હતા અને ખાસ ભણ્યા ન હતા. 1933માં તે સામ્યવાદી પક્ષમાં જોડાયા. 1934–35ની સામ્યવાદી પક્ષની ‘લૉંગ…

વધુ વાંચો >

હેડ્રિયન

હેડ્રિયન (જ. 24 જાન્યુઆરી 76, ઇટાલિકા, બેટિકા, સ્પેન; અ. 10 જુલાઈ 138, બેઈઆ, નેપલ્સ પાસે) : રોમન સમ્રાટ. તેનું લૅટિન નામ પુબ્લિયસ ઇલિયસ હેડ્રિયનસ હતું. ઈ. સ. 85માં તેના પિતા અવસાન પામ્યા ત્યારે તેને તેના પિતરાઈ ટ્રાજનના રક્ષણ હેઠળ મૂકવામાં આવ્યો. ટ્રાજન ઈ. સ. 117માં અવસાન પામ્યો પછી હેડ્રિયન સમ્રાટ…

વધુ વાંચો >

હેનસિયાટિક લીગ

હેનસિયાટિક લીગ : 13મી સદીમાં સ્થાપવામાં આવેલ, જર્મનીનાં ઉત્તરનાં શહેરોના વેપારીઓનો સંઘ. જર્મનીમાં શાહી સત્તાનું પતન થવાથી આ શહેરો વાસ્તે સહિયારા રક્ષણની વ્યવસ્થા કરવી આવશ્યક બની. તે રાજકીય સંઘ ન હતો. 13મી સદીમાં પવિત્ર રોમન સામ્રાજ્યની રાજકીય તકલીફો દરમિયાન ચાંચિયાગીરી, વધુ પડતી જકાતો અને ભેદભાવ રાખતા નિયમો સામે બાલ્ટિક જર્મન…

વધુ વાંચો >

હેમિલ્કાર બર્કા

હેમિલ્કાર બર્કા (જ. ઈ. પૂ. 285; અ. ઈ. પૂ. 228) : કાર્થેજનો જાણીતો સેનાપતિ અને રાજપુરુષ, સેનાપતિ હેનિબાલનો પિતા. ઈ. પૂ. 246–241 દરમિયાન સિસિલીમાં રોમનો સામેના પ્રથમ પ્યુનિક યુદ્ધ દરમિયાન તેઓ સેનાપતિ હતા. તેમણે જમીન ઉપરથી લડાઈમાં એવું સખત દબાણ કર્યું કે રોમનોએ નવો નૌકાયુદ્ધનો મોરચો ખોલવો પડ્યો. હેમિલ્કારનું લશ્કર…

વધુ વાંચો >

હેમિલ્ટન ઍલેક્ઝાન્ડર કૅપ્ટન

હેમિલ્ટન, ઍલેક્ઝાન્ડર કૅપ્ટન (જ. 1762; અ. 30 ડિસેમ્બર 1824) : ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની લશ્કરી સેવામાં કૅપ્ટન. ત્યાંથી ઇંગ્લૅન્ડ પાછા ફર્યાની તારીખ નોંધાયેલી નથી. તેમણે બ્રિટિશ મ્યુઝિયમ તથા પૅરિસમાં સંસ્કૃતનો અભ્યાસ કર્યો. અમીન્સની સંધિ પછી, બીજી વાર ઇંગ્લૅન્ડને ફ્રાન્સ સાથે લડાઈ થઈ ત્યારે તેમને પૅરિસમાં અટકાયતમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. તેમણે ફ્રેન્ચ…

વધુ વાંચો >