હેમંત વાળા

તેલિકા મંદિર, ગ્વાલિયર : અગિયારમી સદીમાં બનેલું શક્તિ સંપ્રદાયનું મંદિર. પ્રાચીન ગ્વાલિયરના કિલ્લામાંનાં 11 ધાર્મિક સ્થાનોમાં સમાવેશ પામેલાં પાંચ મહત્વનાં મંદિરોમાંનું આ તેલિકા મંદિર ઉત્તર ભારતની પરંપરાગત તેમજ તત્કાલીન પ્રચલિત મંદિર-શૈલીથી અલગ રીતે બનાવાયું છે. સામાન્ય રીતે જ્યારે મંદિરોનું તળ ચોરસ બનાવાતું ત્યારે આ 24મી. ઊંચું મંદિર 18 મી. ×…

તોરણ : પ્રાચીન બૌદ્ધ સ્તૂપમાં પ્રવેશમાર્ગ નિર્ધારિત કરતી રચના. પાછળથી હિન્દુ સ્થાપત્યમાં પણ તેનો ઉપયોગ થયો. સ્તૂપનું તળદર્શન ગોળાકાર હોવાથી તેમાં દિશાનું અનુમાન કરવું કઠિન બનતું, તેથી ચારે દિશામાં ચાર પ્રવેશદ્વાર-તોરણ બનાવી સ્તૂપની પ્રવેશની દિશા નિર્ધારિત કરાતી. શરૂઆતમાં લાકડાના બાંધકામની રીત પ્રમાણે બનાવાતાં આવાં તોરણથી પ્રવેશ ઔપચારિક, શિષ્ટ તથા પવિત્રતાની…

તોરી : પ્રાચીન જાપાનના શિન્ટો મંદિર સંકુલમાં પ્રવેશસ્થાન નિર્ધારિત કરતું તોરણ. તેની રચનામાં બે સ્તંભ પર સ્તંભની બંને  તરફ બહાર નીકળતા એક અથવા બે મોભ મુકાતા. આ મોભના છેડા ઉપરની તરફ વળેલા રહેતા. શરૂઆતના તબક્કામાં તોરીની રચના લાકડામાંથી કરાતી. પાછળથી તેમાં પથ્થરનો ઉપયોગ પણ થતો. જાપાનમાં બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસાર પછી…

ત્રાજન ફોરમ, રોમ : પ્રાચીન રોમનાં લોકોપયોગી સંકુલોમાંનું એક વિશાળ તથા સુંદર ઇમારત-સંકુલ. તેની રચનામાં લંબચોરસની બે નાની બાજુ પર અર્ધગોળાકાર આકારમાં આવેલી દુકાનોવાળું સાર્વજનિક સ્થાન, ઉપર કમાનાકાર છતવાળી તથા વિવિધ નિસરણીઓ વડે સંકળાયેલ બે માળની દુકાનો, બે બાજુ અર્ધગોળાકારમાં ગોઠવેલા ઓરડાઓવાળું ત્રાજનનું સભાગૃહ, તેની પાસે ત્રાજનના સંસ્મરણાત્મક સ્તંભની બંને…