ભૌતિકશાસ્ત્ર
સ્થિતિ(સ્થાન)-સદિશ (position vector)
સ્થિતિ(સ્થાન)-સદિશ (position vector) : યંત્રશાસ્ત્રમાં, કણના ગતિપથ ઉપરના કોઈક બિંદુ અને સંદર્ભબિંદુને જોડતી રેખા કે સદિશ. અવકાશમાં કોઈ એક બિંદુ Pનું સ્થાન નિરપેક્ષ રીતે દર્શાવી શકાતું નથી. P બિંદુનું સ્થાન દર્શાવવા માટે કોઈ એક સંદર્ભતંત્રનો આધાર લેવો પડે છે. એ સંદર્ભતંત્રના ઊગમબિંદુ O અને P બિંદુને જોડતા સદિશ ને તે…
વધુ વાંચો >સ્થિર તરંગ (standing wave)
સ્થિર તરંગ (standing wave) : દોલનો કે કંપનો જે અવકાશમાં ગતિ કરતાં ન હોય તેથી પ્રત્યેક બિંદુ કોઈ પણ ફેરફાર સિવાય દોલન કે ગતિ કરે તેવી તરંગ-ગતિ. સ્થિર તરંગો મેળવવાની શરત આ પ્રમાણે છે : સમાન તરંગલંબાઈવાળા બે તરંગોનો કંપવિસ્તાર (amplitude) સમાન હોવો જોઈએ, તેમની આવૃત્તિ (frequency) સમાન હોવી જોઈએ…
વધુ વાંચો >સ્થૂલ પ્રત્યાસ્થ ગુણાંક (bulk elasticity modulus)
સ્થૂલ પ્રત્યાસ્થ ગુણાંક (bulk elasticity modulus) : હૂકના નિયમનું પાલન કરતા પદાર્થ માટે પ્રતિબળ (stress) અને વિકૃતિ(strain)નો ગુણોત્તર. સ્થિતિસ્થાપકતા એ દ્રવ્યનો અગત્યનો યાંત્રિક ગુણધર્મ છે. આવો ગુણધર્મ આંતર-અણુ અથવા પરમાણુ બળો અને પદાર્થના સ્ફટિક બંધારણ પર આધાર રાખે છે. સ્થૂલ પ્રત્યાસ્થ ગુણાંક (કદ સ્થિતિસ્થાપકતા અંક) B : જ્યારે પદાર્થ પર…
વધુ વાંચો >સ્થૈતિક (static) :
સ્થૈતિક (static) : સામાન્ય રીતે વિદ્યુતભારિત કણોની હવામાં હિલચાલને લીધે વિદ્યુતચુંબકીય તરંગોના પ્રસારણ (broadcasting) ઉપર બિનજરૂરી અવાજ (ઘોંઘાટ) સ્વરૂપે થતી અસર. સ્થૈતિકમાં સુસવાટા કે પાર્શ્વભૂમિ-ઘોંઘાટ હોય છે. ગ્રાહી પ્રયોજન અથવા મનોરંજનના ઇચ્છિત સંકેતોમાં સુસવાટા, તડતડાટ કે એકાએક તીક્ષ્ણ ઘોંઘાટનો પ્રવેશ વિક્ષેપ પેદા કરે છે. વિદ્યુત-તોફાનો દરમિયાન સામાન્ય પ્રસારણ-અભિગ્રાહીમાં સાવ સાદા…
વધુ વાંચો >સ્નિગ્ધતા (viscosity)
સ્નિગ્ધતા (viscosity) : તરલની પોતાની ગતિને અથવા તેમાં થઈને ગતિ કરતા પદાર્થની ગતિને નડતરરૂપ અવરોધ. રેનોલ્ડ સંખ્યાથી ઓછું મૂલ્ય ધરાવતા પ્રવાહની સામે તરલ વડે દર્શાવાતો અવરોધ. જ્યારે કોઈ સ્થિર સમક્ષિતિજ સપાટી ઉપર પ્રવાહી ધીમેથી અને એકધારું વહે ત્યારે એટલે કે પ્રવાહ ધારારેખી (streamline) હોય ત્યારે સ્થિર સપાટીના સંપર્કમાં હોય તેવું…
વધુ વાંચો >સ્નેલનો નિયમ
સ્નેલનો નિયમ : આપાતકોણ અને વક્રીભૂતકોણ વચ્ચેનો સ્થાપિત સંબંધ. તેને વક્રીભવનનો નિયમ પણ કહે છે. સ્નેલનો નિયમ નીચેના સૂત્રથી અપાય છે : જ્યાં m અચળાંક છે જેને વક્રીભવનાંક કહે છે. ∈ અને ∈´ અનુક્રમે આપાતકોણ અને વક્રીભૂતકોણ છે. n1 અને n2 અનુક્રમે માધ્યમ 1 અને 2 વક્રીભવનાંક છે. c1 અને c2…
વધુ વાંચો >સ્પેક્ટ્રમ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપ અને સ્પેક્ટ્રમશાસ્ત્ર (Spectrum Spectroscope & Spectroscopy)
સ્પેક્ટ્રમ, સ્પેક્ટ્રોસ્કોપ અને સ્પેક્ટ્રમશાસ્ત્ર (Spectrum, Spectroscope, Spectroscopy) વર્ણપટ, તેના અભ્યાસ માટેનું ઉપકરણ અને વિજ્ઞાન. ભૂમિકા : સફેદ રંગના પ્રકાશ રૂપે અનુભવાતું પ્રકાશનું કિરણ વાસ્તવમાં તો જુદા જુદા સાત રંગોની અનુભૂતિ કરાવતા ઘટકોનું મિશ્રણ છે; એ હકીકત તો સૂર્યના કિરણને પ્રિઝમ(prism)માંથી પસાર કરતાં તે તેના ઘટકોમાં વિભાજિત થાય છે, એ પ્રયોગ…
વધુ વાંચો >સ્પેક્ટ્રોકેમિકલ એનાલિસિસ (spectrochemical analysis)
સ્પેક્ટ્રોકેમિકલ એનાલિસિસ (spectrochemical analysis) : સ્પેક્ટ્રમમિતીય (વર્ણપટમિતીય, spectrometric) માપનોના ઉપયોગ દ્વારા નમૂનામાંના તત્વીય (elemental) કે આણ્વીય (molecular) ઘટકો(constituents)ની હાજરી અને તેમની સાંદ્રતા નક્કી કરવાની અનેક ટૅરનિકો પૈકીની એક. આ માપનો પૃથક્કરણ હેઠળના નમૂનામાંથી ઉત્સર્જિત થતા અથવા તેની સાથે પારસ્પરિક ક્રિયા (interaction) કરતા વીજચુંબકીય (electromagnetic) વિકિરણના ગતિક-વિશ્લેષણ(monitering)ને આવશ્યક બનાવે છે. ઐતિહાસિક…
વધુ વાંચો >સ્પેરી એલ્મર એમ્બ્રૉસ
સ્પેરી, એલ્મર એમ્બ્રૉસ (જ. 1860; અ. 1930, કૉર્ટલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકન વિજ્ઞાની, શોધક અને નિર્માતા (manufacturer). નૌસંચાલન(navigation)માં વપરાતા વિધૂર્ણદર્શી(gyroscope)ની રચના અને વિકાસ માટે તે જાણીતા છે. તેમણે શિકાગોમાં આર્કલૅમ્પ્સ્ ઓહિયો અને ક્લીવલૅન્ડમાં વીજ-રેલમાર્ગો અને ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં વિધૂર્ણદર્શીનું નિર્માણ કર્યું હતું. તેમણે કૉર્નેલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. કૉલેજના અભ્યાસકાળ દરમિયાન ડાઇનેમો…
વધુ વાંચો >સ્ફુલિંગ-કક્ષ (spark chamber)
સ્ફુલિંગ-કક્ષ (spark chamber) : નાભિકીય (nuclear) ભૌતિકવિજ્ઞાનના અભ્યાસમાં અગત્યના એવા ‘કણ-પ્રવેગકો’ (particle-accelerators) દ્વારા પ્રવેગિત ઇલેક્ટ્રૉન અને પ્રોટૉન જેવા નાભિકણોનો અન્ય નાભિ (nucleus) કે નાભિકણ પર પ્રહાર કરતાં ઉદભવતા સંઘાત દરમિયાન સર્જાતી પ્રક્રિયાઓ અને આ પ્રક્રિયાઓમાં ઉદભવતા ટૂંકા અર્ધજીવન(half life)ના અસ્થાયી કણોના અભ્યાસ માટેનું એક ઉપકરણ. આ ઉપકરણ ગઈ સદીના સાતમા…
વધુ વાંચો >