પરેશ હરિપ્રસાદ ભટ્ટ
પાક-દેહધર્મવિદ્યા
પાક–દેહધર્મવિદ્યા : પેશીરચના અને તેને અનુરૂપ ચયાપચયની આંતરિક પ્રક્રિયાનો પરસ્પર સંબંધ તથા બીજના સ્ફુરણથી માંડી તબક્કાવાર વૃદ્ધિ અને વિકાસ દ્વારા નવા બીજના નિર્માણ સુધીની તમામ આંતરિક પ્રક્રિયાઓનું જ્ઞાન. માનવીની ખોરાક અને કપડાંની પ્રાથમિક જરૂરિયાત વનસ્પતિ પૂરી પાડે છે. કોલસો, ખનિજ-તેલ, ગૅસ વગેરે વનસ્પતિના અશ્મીભૂત સ્તરોને આભારી છે. પ્રકાશસંશ્લેષણની પ્રક્રિયા દ્વારા…
વધુ વાંચો >મરચાં
મરચાં દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સોલેનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Capsicum annuum Linn. syn. C. frutescens C. B. Clarke (F1 Br Ind) in part non Linn; C. purpureum Roxb. C. minimum Roxb. C.B. Clarke (FI Br Ind) in part (સં. મરીચ; મ. મિરચી; હિં. મિરચ; ગુ. મરચું; અં. ચિલી)…
વધુ વાંચો >મરી
મરી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પાઇપરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Piper nigrum Linn. (સં. મરિચ, બં. મિરવેલ, હિં. કાલી મિર્ચ, ક. કપ્પમેણસુ, તે. મરિપાલુ, ત. સેવ્વિયં, મિલાગુ; મલ. કુરુમુલાગુ, ગુ. મરી, અં. બ્લૅક પીપર) છે. તે શાખિત, આરોહી અને બહુવર્ષાયુ ક્ષુપ છે અને ભારત, શ્રીલંકા અને અન્ય ઉષ્ણકટિબંધીય…
વધુ વાંચો >મૂળા
મૂળા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા બ્રેસિકેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Raphanus sativus Linn. (સં. મૂલક; હિં. મૂલી; બં. મૂલા; ગુ., મ. મૂળા; તે., ત., ક. મલા, મુલંગી; અં. રૅડિશ) છે. બાહ્ય લક્ષણો : તે એકવર્ષાયુ કે દ્વિવર્ષાયુ રોમિલ શાકીય વનસ્પતિ છે અને સફેદ કે ચળકતું રંગીન, ત્રાકાકાર, કંદિલ…
વધુ વાંચો >મેથી
મેથી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફૅબેસી કુળના પૅપિલિયોનૉઇડી ઉપકુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Trigonella foenum–graecum Linn. (સં. મેથિકા, અશ્વબલા; મ. હિં. બં. ગુ., મેથી; ક. મેથક, મેથય; તે. મેંલ; ત. વેંદાયામ; મલ. ઊળુવા; અં. ફેનુગ્રીક) છે. તેનું મૂળ વતન ઈશાન યુરોપ અને પશ્ચિમ આફ્રિકા છે. તે કાશ્મીર, પંજાબ અને…
વધુ વાંચો >મોસંબી
મોસંબી : દ્વિદળી (મેગ્નોલિયોપ્સીડા) વર્ગમાં આવેલા રુટેસી (લીંબુ/નારંગી) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Citrus sinensis (Linn.) Osbeck syn. C. aurantium var. aurantium proper, Race Second and Race Third of Watt (હિં., બં., ગુ., મ. માલ્ટા, મોસંબી, કમલ નીંબુ; તે. સોપુ, મલ. મદુરાનારંગી; ક. સાથગુડી, કિટ્ટીલે.; તા. સથગુડી, ચીની; ઓ.…
વધુ વાંચો >રજકો
રજકો દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી કુળના ઉપકુળ–પેપિલિયો–નૉઇડીની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Medicago sativa Linn. (હિં. વિલાયતી ગાવુથ, લસુન ઘાસ; મ. વિલાયતી ગાવટ; ગુ. રજકો, વિલાયતી ઘાસ; ક. વિલાયતી-હુલુ; પં. લસુન; અં. લ્યુસર્ન, આલ્ફાલ્ફા) છે. તે ટટ્ટાર, બહુશાખિત, બહુવર્ષાયુ શાકીય, 0.3 મી.થી 1.0 મી. ઊંચી વનસ્પતિ છે. પર્ણો ત્રિપર્ણી પિચ્છાકાર (pinnate)…
વધુ વાંચો >રંધાવા, એન. એસ.
રંધાવા, એન. એસ. (જ. 13 માર્ચ 1927, નવશેરા પાનું, જિ. અમૃતસર; અ. 25 નવેમ્બર 1996) : રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતા કૃષિવિજ્ઞાની અને સંશોધક. તેમણે બી.એસસી.- (ઍગ્રિકલ્ચર)ની પદવી 1947માં પંજાબ ઍગ્રિકલ્ચરલ યુનિવર્સિટી, લયાલપુર(જે હાલ પાકિસ્તાનમાં છે)માંથી; એમ.એસસી.- (ઍગ્રિકલ્ચર)ની 1956માં પંજાબ ઍગ્રિકલ્ચરલ યુનિવર્સિટીમાંથી અને પીએચ.ડી.ની પદવી જમીનવિજ્ઞાન વિષય સાથે કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટી,…
વધુ વાંચો >રાઈ
રાઈ દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા બ્રૅસિકેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Brassica juncea (Linn.) Czern. syn. Sinapis juncea Linn. (સં. રાજિકા; મ. મોહરી; હિં. રાઈ; બં. સારિષા; ક. સાસીરાઈ; તે. બર્ણાલું; અ. ખરદલ; અં. બ્રાઉન મસ્ટાર્ડ, લીફ મસ્ટાર્ડ, ઇંડિયન મસ્ટાર્ડ) છે. તે 1.0 મી.થી 1.8 મી. ઊંચી એકવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ…
વધુ વાંચો >રાઇસબ્રૅન (ચોખાની કુશકી)
રાઇસબ્રૅન (ચોખાની કુશકી) : ડાંગર-પિલાણ(rice milling)ઉદ્યોગની એક સૌથી મહત્વની ઉપપેદાશ. રાઇસ-મિલમાં ડાંગરનું પિલાણ કરતાં 70 %થી 72 % ચોખા અને ઉપપેદાશોમાં 20 %થી 22 % ફોતરી, 4 % કુશકી અને 2 % ભૂસું મળે છે. ડાંગરના દાણાના સૌથી બહારના રેસામય પડને ફોતરી કહે છે. આ ફોતરીની નીચે રહેલા કથ્થાઈ રંગના…
વધુ વાંચો >