ગિરીશભાઈ પંડ્યા

સ્ફોટક બખોલ (Blow hole)

સ્ફોટક બખોલ (Blow hole) : સમુદ્ર ભેખડની ખડક-દીવાલમાં ઉદભવતી બખોલ. સમુદ્ર-મોજાંની નિરંતર ક્રિયાથી થતી રહેતી વેગવાળી પછડાટોથી ખડક-દીવાલનો કેટલોક ભાગ સ્ફોટ (ધડાકા) સહિત તૂટીને ઊછળે છે, પરિણામે વખત જતાં કોટર કે બખોલ જેવા પોલાણ-આકારો તૈયાર થાય છે. ગરમી-ઠંડીની અસરથી ખડકની બાહ્યસપાટી પર તડો અને સાંધા ઉદભવે છે. તડોસાંધામાં રહેલી હવા…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ વિલિયમ

સ્મિથ, વિલિયમ (જ. 23 માર્ચ 1769, ચર્ચિલ, ઑક્સફર્ડશાયર; અ. 28 ઑગસ્ટ 1839) : ઘણા આગળ પડતા વ્યવહારુ, બ્રિટિશ સર્વેયર, ઇજનેર અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. નહેરો અને પુલોનાં બાંધકામ માટેના સર્વેક્ષણકાર્ય અંગે દેશભરમાં પ્રવાસ ખેડવાની સાથે સાથે જુદા જુદા ખડક-સ્તરોનો તેઓ અભ્યાસ કરતા ગયેલા. દક્ષિણ ઇંગ્લૅન્ડના વિપુલ જીવાવશેષયુક્ત જુરાસિક ખડકોમાં કરેલા ક્ષેત્રકાર્યના અભ્યાસ…

વધુ વાંચો >

સ્લેટ

સ્લેટ : સૂક્ષ્મ દાણાદાર વિકૃત ખડક. તે મુખ્યત્વે તો ક્વાર્ટ્ઝ અને અબરખના કણોથી બનેલો હોય છે, તેમ છતાં તેમાં સ્થાનભેદે અને બંધારણભેદે ક્લોરાઇટ, હેમેટાઇટ તેમજ અન્ય ખનિજો થોડી માત્રામાં હોઈ શકે છે. તે મોટે ભાગે તો રાખોડીથી કાળા રંગમાં મળે છે; પરંતુ બંધારણમાં રહેલાં ખનિજોના પ્રમાણ મુજબ તે રાતો કે…

વધુ વાંચો >

સ્વાઝીલૅન્ડ (Swaziland)

સ્વાઝીલૅન્ડ (Swaziland) : આફ્રિકા ખંડના અગ્નિ ભાગમાં આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 30´ દ. અ. અને 31° 30´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 17,400 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વમાં મોઝામ્બિક દેશ આવેલો છે, જ્યારે બાકીની બધી બાજુઓ પર દક્ષિણ આફ્રિકા દેશ આવેલો છે. તેનું સત્તાવાર રાષ્ટ્રીય…

વધુ વાંચો >

સ્વાતંત્ર્યદેવી-પૂતળું (Statue of Liberty)

સ્વાતંત્ર્યદેવી-પૂતળું (Statue of Liberty) : યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઑવ્ અમેરિકાના સ્વાતંત્ર્યની યાદ અપાવતું, ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં આવેલું, ખૂબ જ લોકપ્રિય બનેલું ભૂમિચિહ્ન. ન્યૂયૉર્કના બારાના પ્રવેશદ્વારે લિબર્ટી ટાપુ પર ટાવર સમું બની રહેલું તાંબાનું આ ભવ્ય શિલ્પ જોનારની આંખોને મુગ્ધ બનાવે છે. ખુલ્લા ઝભ્ભા જેવું વસ્ત્ર પરિધાન કરેલી, જમણા હાથમાં પ્રગટેલી મશાલ પકડીને…

વધુ વાંચો >

સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ

સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ યુરોપના મધ્યભાગમાં આવેલો નાનો ભૂમિબંદિસ્ત, સમવાયતંત્રી દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 45° 45´થી 47° 45´ ઉ. અ. અને 6° 00´થી 10° 30´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 1,355 ચોકિમી.ના આંતરિક જળવિસ્તાર સહિત કુલ 41,284 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ દેશ તેના ખૂબ જ સુંદર, રમણીય હિમાચ્છાદિત પર્વતો તેમજ સ્વાતંત્ર્યપ્રેમી…

વધુ વાંચો >

સ્વેસ એડુઅર્ડ

સ્વેસ, એડુઅર્ડ (જ. 20 ઑગસ્ટ 1831, લંડન; અ. 26 એપ્રિલ 1914, વિયેના) : ઑસ્ટ્રિયન ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. વિયેના યુનિવર્સિટીમાં પ્રાધ્યાપક (1859–1901). આગ્નેય અંતર્ભેદકો, ભૂકંપની ઉત્પત્તિ અને પોપડાની સંચલનક્રિયા માટે જાણીતા. દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં ગોંડવાના નામનો વિશાળ ભૂમિસમૂહ અસ્તિત્વ ધરાવતો હતો. એડુઅર્ડ સ્વેસ તે મધ્યજીવયુગના પૂર્વાર્ધકાળમાં તૂટીને તેમાંથી આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા, ઑસ્ટ્રેલિયા, ઍન્ટાર્ક્ટિકા અને…

વધુ વાંચો >

હઝારીબાગ

હઝારીબાગ : ઝારખંડ રાજ્યમાં ઉત્તર છોટાનાગપુર વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 59´ ઉ. અ. અને 85° 21´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 5,965 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરમાં કોડર્મા, પૂર્વમાં ગિરિદિહ અને બોકારો, દક્ષિણમાં રાંચી તથા પશ્ચિમમાં ચત્રા જિલ્લા આવેલા છે. જિલ્લાના મધ્ય–પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા જિલ્લામથક…

વધુ વાંચો >

હટન જેમ્સ

હટન, જેમ્સ (જ. 1726; અ. 1797) : સ્કૉટિશ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી અને ડૉક્ટર. હટનનો જન્મ એડિનબરોમાં થયેલો. તેઓએ એડિનબરો, પૅરિસ અને લીડેન તથા નેધરલૅન્ડમાં અભ્યાસ કરેલો. તેઓ પૃથ્વીની ઉત્પત્તિના સિદ્ધાંતો માટે જાણીતા બન્યા છે. તેઓ અર્વાચીન ભૂસ્તરશાસ્ત્રના પિતા ગણાય છે. જેમ્સ હટન હટનના ઘણા સિદ્ધાંતો પૈકીના એક સિદ્ધાંત મુજબ, પૃથ્વીની ઉત્પત્તિમાં ગરમીએ…

વધુ વાંચો >

હડસન નદી

હડસન નદી : યુ.એસ.ના ઈશાન ભાગમાં આવેલી નદી તથા મહત્વનો વેપારી જળમાર્ગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 42° ઉ. અ. અને 74° પ. રે.. તે ઍડિરૉનડૅક પર્વતના 1,317 મીટર ઊંચાઈએ આવેલા ટિયર-ઑવ્-ધ-ક્લાઉડ્ઝ નામના સરોવરમાંથી નીકળે છે, ત્યાંથી તે દક્ષિણ તરફ વહે છે અને ન્યૂયૉર્ક શહેર નજીક આટલાંટિક મહાસાગરમાં ઠલવાય છે. તેની લંબાઈ…

વધુ વાંચો >