ખગોળ

ક્લાર્ક, આલ્વા ગ્રેહામ (જ. 10 જુલાઈ 1832, ફૉલ રિવર મૅસેચ્યૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 9 જુલાઈ 1897, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચ્યૂસેટ્સ, યુ.એસ.) : દૂરદર્શક(telescope)ના નિર્માતા ને ખગોળશાસ્ત્રી. અભ્યાસની સમાપ્તિ પછી તેમણે પોતાના પિતા આલ્વા ક્લાર્ક અને ભાઈ જ્યૉર્જ બેસેટ ક્લાર્ક સાથે જોડાઈ ર્દક્કાચ(lens)નું ઉત્પાદન શરૂ કર્યું. ઓગણીસમી સદીમાં વક્રીભવન દૂરદર્શક(refracting telescope)ના સુવર્ણકાળ દરમિયાન આ…

ક્વો શઓજિંગ (Guo Shoujing) (જ. 1231, ઝીંગતાઈ, હુબઇ પ્રોવિન્સ; અ. 1316) : તેરમી સદીના ચીનના પ્રખર ખગોળશાસ્ત્રી, ગણિતજ્ઞ અને દ્રવ ઇજનેર. આ ખગોળશાસ્ત્રીએ અક્ષાંશોના ચોક્કસ માપન માટે દસ દસ ડિગ્રી અક્ષાંતરો પર સમગ્ર ચીનમાં કુલ 27 જેટલી વેધશાળાઓ સ્થાપી હોવાનું મનાય છે. ક્વો શઓજિંગને ગણિતશાસ્ત્ર તથા જળવ્યવસ્થા-ઇજનેરીનું જ્ઞાન કદાચ એમના…

ખગાશ્વ (Pegasus) : આકાશના ઉત્તર ગોળાર્ધમાં દેવયાની અને હંસ તારામંડળોની નજદીક આવેલું એક મોટું તારામંડળ. આ તારામંડળના ત્રણ અને દેવયાની તારામંડળના એક તારા વડે બનતા મોટા ચોરસ દ્વારા આ તારામંડળ સહેલાઈથી ઓળખાઈ આવે છે. આ ચોરસને અંગ્રેજીમાં પેગાસસનો મોટો ચોરસ (great square of Pegasus) કહે છે, ભારતમાં તેને ભાદ્રપદાનો ચોરસ…

ખગોલીય અંતર : પ્રકાશવર્ષના ધોરણે વ્યક્ત કરાતું અંતર. તે માપવા માટે વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, તે પૈકીની ત્રિકોણમિતિની રીતની વપરાશ ખગોળશાસ્ત્રીઓ પ્રાચીન કાળથી કરતા આવ્યા છે. ત્રિકોણમિતિ પદ્ધતિમાં સર્વેક્ષણની રીતનો ઉપયોગ થાય છે; પાયાનો તથા ખગોલીય પદાર્થ દ્વારા પાયાના છેડે રચાતા ખૂણાના મૂલ્યનો ઉપયોગ કરીને, ત્રિકોણમિતિ વડે પદાર્થનું…

ખગોલીય ગોલક (celestial sphere) : પૃથ્વીપટ પરથી જોતાં દેખાતો આકાશી ગોલક. તેની ઉપર ખગોલીય પિંડ પ્રક્ષેપિત થયેલા છે. તેમાં અવલોકનકારનું સ્થાન કેન્દ્રમાં છે અને પૃથ્વીનું ધરીભ્રમણ પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ થતું હોવાથી ખગોલીય ગોલક પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફનું ધરીભ્રમણ કરતો હોય તેમ જણાય છે. પૃથ્વીના ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવને જોડતા અક્ષને બંને…