આયુર્વિજ્ઞાન
રુધિરમૂત્રમેહ (haematuria)
રુધિરમૂત્રમેહ (haematuria) : પેશાબમાં લોહી જવું તે. મૂત્રની સૂક્ષ્મદર્શક વડે તપાસ કરતાં જો દર અધિક્ષમક્ષેત્ર(high power field)માં 3થી 5 રક્તકોષો (red blood cells) મળે તો તેને રુધિરમૂત્રમેહનો વિકાર કહે છે. જ્યારે પેશાબમાં વધુ પ્રમાણમાં લોહી વહે ત્યારે તે નરી આંખે પણ જોઈ શકાય છે. પરંતુ જો પેશાબનો રંગ લાલ ન…
વધુ વાંચો >રુધિરવમન (hematemesis)
રુધિરવમન (hematemesis) : લોહીની ઊલટી થવી. ઊલટીમાં આવતું લોહી લાલ રંગનું હોય અથવા કૉફીના રંગનું પણ હોય છે. જો લોહી ઉપલા પાચનમાર્ગ(ગળું કે અન્નનળી)માંથી આવતું હોય તો તે લાલ રંગનું હોય છે. પરંતુ જો તે જઠરમાં અર્ધપચિત સ્થિતિમાં એકઠું થઈને આવે તો તે કૉફી રંગનું હોય છે. જઠરમાં વહેતું લોહી…
વધુ વાંચો >રુધિરવર્ગો (blood groups)
રુધિરવર્ગો (blood groups) : પ્રતિરક્ષાવિદ્યા(immunology)ને આધારે જુદા જુદા પ્રકારના રક્તકોષોને કારણે બનતાં રુધિરનાં જુદાં જુદાં જૂથો. એક પ્રાણીના લોહીને બીજા પ્રાણીના લોહી સાથે ભેળવવામાં આવે તો તેમાંના રક્તકોષો પુંજીકૃત (agglutinated) થઈને ગઠ્ઠા (clumps) બનાવે છે. તેવી જ રીતે એક જ પ્રકારનાં પ્રાણીઓ(દા.ત., માણસો)માં વિવિધ પ્રકારના રુધિરવર્ગો હોવાને કારણે જુદા જુદા…
વધુ વાંચો >રુધિરવિકલ્પો
રુધિરવિકલ્પો : જુઓ રુધિર.
વધુ વાંચો >રુધિરસ્તંભન (haemostasis)
રુધિરસ્તંભન (haemostasis) : નસમાંથી લોહીને બહાર વહી જતું અટકાવવું તે. ઈજાને કારણે નસમાંથી લોહી બહાર વહે છે. તેને રુધિરસ્રાવ (haemorrhage) કહે છે. લોહી બહાર વહી જતું અટકે તે માટે શરીરમાં 3 પ્રકારની પ્રતિક્રિયાઓ ઉદભવે છે – (1) નસોનું સંકોચાવું, (2) ત્રાકકોષો(platelets)નું ગંઠાવું તથા (3) લોહીનો ગઠ્ઠો જામવો. ત્રણેય પ્રક્રિયાઓને શાસ્ત્રીય…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, નવમઘટકીય
રુધિરસ્રાવિતા, નવમઘટકીય (haemophia B, Christmas disease, factor IX haemophila) : ફક્ત પુરુષોને થતો ગંઠકઘટક IXની જન્મજાત ઊણપથી થતી લોહી વહેવાની તકલીફનો વિકાર. તે વારસાગત રોગ છે. મોટાભાગના કિસ્સામાં નવમા ઘટકની ઊણપ હોય છે. પણ આશરે અર્ધા કિસ્સામાં નવમા ઘટકનો અણુ વિષમ પ્રકારે કાર્ય કરતો હોય છે. આવા વિષમ ક્રિયા કરતા…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, માતૃપક્ષી (haemophilia A)
રુધિરસ્રાવિતા, માતૃપક્ષી (haemophilia A) : માતા દ્વારા વારસામાં ઊતરી આવતો અને નરસંતતિને થતો લોહી વહેવાનો વિકાર. પુરુષોમાં X અને Y એમ બે પ્રકારનાં લૈંગિક રંગસૂત્રો હોય છે; જેમાંથી X પ્રકારનું લૈંગિક રંગસૂત્ર માતા તરફથી અને ‘Y’ રંગસૂત્ર પિતા તરફથી મળે છે. માતાનું વિકૃતિવાળું ‘X’ રંગસૂત્ર જે સંતતિને મળે તેને આ…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, વ્યાપક અંત:ગંઠી (disseminated intravascular coagulation, DIC)
રુધિરસ્રાવિતા, વ્યાપક અંત:ગંઠી (disseminated intravascular coagulation, DIC) : શરીરની નસોમાં વ્યાપકપણે લોહી ગંઠાઈ જવાથી શરીરમાંથી વિવિધ સ્થળેથી લોહી વહેવાનો થતો વિકાર. તેને વ્યાપક અંતર્ગુલ્મનજન્ય રુધિરસ્રાવિતા પણ કહે છે. સામાન્ય રીતે તે કોઈ અન્ય ગંભીર રોગને કારણે થાય છે. તેની સાથે સૂક્ષ્મવાહિનીરુગ્ણતાજન્ય રક્તકોષ-વિલયનકારી પાંડુતા (microangiopathic haemolytic anaemia) હોય છે. આ વિકારમાં…
વધુ વાંચો >રુધિરાભિસરણતંત્ર
રુધિરાભિસરણતંત્ર : જુઓ હૃદય અને વાહિનીતંત્ર.
વધુ વાંચો >રુધિરી સંવર્ધન (blood culture)
રુધિરી સંવર્ધન (blood culture) : લોહીમાં ભ્રમણ કરતા સૂક્ષ્મજીવોને સંવર્ધન-માધ્યમ (culture medium) દ્વારા ઉછેરીને તેમની હાજરી તથા ઍન્ટિબાયૉટિક ઔષધો વડેની તેમની વશ્યતા જાણવાની ક્રિયા. જ્યારે કોઈ દર્દીને હૃદયના વાલ્વ(કપાટ)નો ચેપ લાગ્યાની શંકા હોય, દર્દીને આવતા તાવનું કારણ જાણમાં ન હોય અથવા પ્રતિરક્ષાની ઊણપ (immunodeficiency) ધરાવતા કે તે સિવાયના તીવ્ર ચેપથી…
વધુ વાંચો >