૭.૧૪
ચેરેન્કવ વિકિરણથી ચૌબે, ચંદનજી
ચેરેન્કવ વિકિરણ
ચેરેન્કવ વિકિરણ : અત્યંત ઝડપી વિદ્યુતભારિત કણ, કોઈ પારદર્શક, અવાહક કે ઘન માધ્યમમાંથી, તે માધ્યમમાંની પ્રકાશની ઝડપ કરતાં વધુ ઝડપે પસાર થાય ત્યારે ઉદભવતો પ્રકાશ. ન્યૂક્લિયર રિઍક્ટર જળમાં, સક્રિય બળતણ ઘટકો નજીક જોવા મળતી વાદળી દીપ્તિ (glow) આ પ્રકારના વિકિરણનું ઉદાહરણ છે. ચેરેન્કવ વિકિરણનું ઉત્સર્જન, ધ્વનિ કરતાં પણ વધુ ઝડપે…
વધુ વાંચો >ચેર્નોબિલ દુર્ઘટના
ચેર્નોબિલ દુર્ઘટના : જુઓ ન્યૂક્લિયર રિઍક્ટર
વધુ વાંચો >ચેર્સ (The Chairs, Les Chaises)
ચેર્સ (The Chairs, Les Chaises) : 1951, પ્રખ્યાત ફ્રાન્સિસી નાટ્યકાર યુજીન આયોનેસ્કોનું લાંબું નાટક. 1952માં સિલ્વેન ધોખે નામના દિગ્દર્શકે થિયેટર લેન્ક્રાઇમાં પ્રથમ રજૂ કર્યું ત્યારે દરરોજ માત્ર પાંચ-છ ટિકિટો વેચાતી; ચાર વર્ષ પછી જેન મેન્ક્લેર દ્વારા એના દિગ્દર્શન પછી આ નાટકને ભારે સફળતા મળી. યુરોપીય ઉદભટ (absurd) નાટ્યપ્રવાહનું આ ખૂબ…
વધુ વાંચો >ચેર્સ્કોગો પર્વતમાળા
ચેર્સ્કોગો પર્વતમાળા : સોવિયેટ રશિયાના પૂર્વ તરફના યાકુત તથા મેગાદાન વહીવટી વિભાગમાં આશરે 55° 10’ ઉ. અક્ષાંશવૃત્ત તથા 108° 52’ પૂ. રેખાંશવૃત્ત પર આવેલી પર્વતમાળા. તે પશ્ચિમે વર્ખોયાન્સ્ક પર્વતમાળા સાથે જોડાયેલી છે. આ હારમાળા, વાયવ્યથી અગ્નિ દિશામાં આશરે 1000 કિમી. લાંબી છે. આમ છતાં, ઘસારાનાં પરિબળોને લીધે તે અનેક જગ્યાએ…
વધુ વાંચો >ચૅલ્ડિયન સમ્રાટો
ચૅલ્ડિયન સમ્રાટો : સેમિટિક જાતિના શાસકો. તેઓ શરૂઆતમાં ઈરાની અખાત પાસે વસતા, પરંતુ તે પછી ત્યાંથી ખસીને યુફ્રેટીસ તથા ટાઇગ્રિસ નદીઓ વચ્ચેના ફળદ્રુપ પ્રદેશ(જે પહેલાં મેસોપોટેમિયા તરીકે અને અત્યારે ઇરાક તરીકે ઓળખાય છે)માં દક્ષિણ બૅબિલોનમાં વસ્યા. અહીં તેમના નેબોપોલેસાર નામના સેનાપતિએ સ્વતંત્ર ચૅલ્ડિયન રાજ્યની સ્થાપના કરી. તેણે મીડિયાના લોકોનો સાથ…
વધુ વાંચો >ચેલ્લપ્પા, ચિન્નમન્નૂર સુબ્રમણિયન
ચેલ્લપ્પા, ચિન્નમન્નૂર સુબ્રમણિયન [જ. 29 સપ્ટેમ્બર 1912, બાટલાગુંડૂ, જિ. ડિંડિગુલ (તે વખતનો જિ. મદુરૈ), તામિલનાડુ; અ. 18 ડિસેમ્બર 1998, ચેન્નાઇ, તામિલનાડુ] : તમિળ નવલકથાકાર, વાર્તાકાર, વિવેચક, કવિ અને નાટ્યકાર. તેમને તેમની નવલકથા ‘સુતંતિર દાકમ’ માટે 2001ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે મદુરા કૉલેજમાંથી બી.એ.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત…
વધુ વાંચો >ચેલ્યાબિન્સ્ક
ચેલ્યાબિન્સ્ક : સોવિયેટ રશિયાનું એક મોટું ઔદ્યોગિક નગર, જે તે જ નામનું વહીવટી મથક છે. આશરે 87,900 ચોકિમી.ના ક્ષેત્રફળને આવરતો ચેલ્યાબિન્સ્ક વહીવટી વિભાગ, યુરલ પર્વતના પૂર્વ પડખેથી શરૂ થઈ છેક પૂર્વમાં પ. સાઇબીરિયાના મેદાન સુધી વિસ્તરેલો છે. તેના ઊંચા પર્વતીય ભાગો દેવદાર, ફર, સ્પ્રૂસ અને બર્ચનાં શંકુદ્રુમ જંગલોથી ઢંકાયેલા છે.…
વધુ વાંચો >ચેવિયટ ટેકરીઓ
ચેવિયટ ટેકરીઓ : ઇંગ્લૅન્ડ અને સ્કૉટલૅન્ડ વચ્ચેની સીમારૂપ 50 કિમી. લંબાઈનો ટેકરી-વિસ્તાર. તે આશરે 55° 24’ ઉ. અક્ષાંશવૃત્ત અને 2° 20’ પૂ. રેખાંશવૃત્ત પર આવેલો છે. તેનો પૂર્વ ભાગ પ્રાચીન જ્વાળામુખી ખડકોથી રચાયેલો છે અને સમુદ્રસપાટીથી આશરે 816 મી.ની ઊંચાઈએ પહોંચે છે. આ ટેકરીઓ સીધા ઢોળાવવાળી, ગોળાકાર અને લગભગ વેરાન…
વધુ વાંચો >ચેસ
ચેસ : જુઓ શેતરંજ
વધુ વાંચો >ચેસવિક ઉપસાગર
ચેસવિક ઉપસાગર : યુ.એસ.ના પૂર્વ કિનારાના નીચા ભાગોમાં બનેલા ખાંચામાં ઍટલૅન્ટિક મહાસાગરના ભાગરૂપ વિશાળ ઉપસાગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 35° ઉ. અ. અને 76° પ. રે. છે. તે યુ.એસ.નાં મૅરીલૅન્ડ અને વર્જિનિયા રાજ્યોને સ્પર્શે છે. તેના પૂર્વ ભાગમાં ડેલમાર્વા દ્વીપકલ્પ આવેલો છે. આ ઉપસાગર આશરે 300 કિમી. લાંબો અને 5થી…
વધુ વાંચો >ચો
ચો (જ. 5 ઑક્ટોબર 1934, ચેન્નાઈ; અ. 7 ડિસેમ્બર 2016, ચેન્નાઈ) : પ્રસિદ્ધ ભારતીય પત્રકાર અને અભિનેતા, મૂળ નામ એસ. રામસ્વામી. પિતા શ્રીનિવાસન્ અને માતા રાજલક્ષ્મી. રાજકીય વ્યંગકાર, પત્રકાર અને નાટ્યકાર તરીકે આગવું પ્રદાન. રંગમંચ અને ફિલ્મોના સુપ્રસિદ્ધ અભિનેતા. તમિળ ભાષામાં પ્રગટ થતા ‘તુઘલક’ સામયિકના તેમજ અંગ્રેજી ભાષામાં પ્રગટ થતા…
વધુ વાંચો >ચોક
ચોક : પેટ્રોલ એન્જિનમાં દહન માટે પેટ્રોલ-વાયુના મિશ્રણમાં વાયુના પ્રમાણનું નિયંત્રણ કરતો પડદો. સામાન્યત: તે બટરફ્લાય પ્રકારનો હોય છે અને કાર્બ્યુરેટરના વાયુના અંદર જવાના માર્ગમાં રહેલો હોય છે. એન્જિનને પ્રથમ વખત શરૂ કરવાનું હોય ત્યારે તે ઠંડું હોય છે. આ સમયે ચોક આંશિક બંધ હોય છે. તેથી એન્જિનના નળામાં જતા…
વધુ વાંચો >ચોક અથવા ચોકિંગ ગૂંચળું (choke or choking coil)
ચોક અથવા ચોકિંગ ગૂંચળું (choke or choking coil) : સ્રોતમાંથી અચળ વોલ્ટેજે વિદ્યુતપ્રવાહ પ્રાપ્ત થઈ રહ્યો હોય ત્યારે, ઊર્જાના લઘુતમ વ્યય સાથે, વિદ્યુતપ્રવાહમાં ઘટાડો કરવા માટેની યોજના. પ્રત્યાવર્તી વિદ્યુત પરિપથ(alternating current કે A. C. circuit)માંથી રાખેલા સંગ્રાહક(capacitor)માંથી પસાર થતો વિદ્યુતપ્રવાહ ફેઝમાં કે 90° જેટલો અગ્રગામી હોય છે; જ્યારે તેમાં રાખેલા…
વધુ વાંચો >ચૉકી
ચૉકી : ચૈત્યોના પ્રવેશમાં અથવા મકાનોની અંદરના ભાગમાં સ્તંભોની હારમાળા વચ્ચે આયોજિત જગ્યા. ચૉકી દ્વારા એક માપ, પ્રમાણ નિશ્ચિત થતું તેના આધારે મકાનની અંદરના ભાગોને પ્રમાણ મળતું. પ્રવેશદ્વારોની રચનામાં પણ બાહ્ય વિસ્તારનું આયોજન આ માપના આધારે કરાતું. ચૉકીના માપનો આધાર સ્તંભોની કુંભીના માપ પર આયોજિત ઊંચાઈ તથા પહોળાઈ બંને સ્તંભો…
વધુ વાંચો >ચોખા
ચોખા : જુઓ ડાંગર.
વધુ વાંચો >ચોખા સંશોધન કેન્દ્ર, નવાગામ
ચોખા સંશોધન કેન્દ્ર, નવાગામ : 1945માં અગાઉના મુંબઈ રાજ્યના ખેતીવાડી ખાતા દ્વારા ગુજરાતના વિસ્તાર માટે ચોખાના સંશોધન માટે સ્થપાયેલું સંશોધન કેન્દ્ર. નવાગામનો તાલુકો માતર અને જિલ્લો ખેડા છે. તે અમદાવાદ-મુંબઈ નૅશનલ હાઈવે નં. 8 ઉપર બારેજાથી દક્ષિણમાં 6 કિમી. દૂર આવેલું છે. તે દરિયાની સામાન્ય સપાટીથી 32.4 મી. ઊંચાઈ ધરાવે…
વધુ વાંચો >ચોટીલા
ચોટીલા : સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાનો એક તાલુકો અને તાલુકામથક. આ તાલુકામાં ચોટીલા અને થાન બે શહેરો અને 112 ગામો આવેલાં છે. થાનગઢ તાલુકાનું વહીવટીમથક છે. ચોટીલાનો પ્રદેશ પાંચાલ તરીકે ઓળખાય છે. ચોટીલા ગામ મૂળીના જગાસિયા પરમાર પાસેથી કાઠીઓએ જીતી લઈ તેના ચાર ટીલા કે ભાગ પાડ્યા હતા. તે ઉપરથી ચોટીલા નામ…
વધુ વાંચો >ચૉતાલ
ચૉતાલ : મૃદંગ અથવા પખવાજનો તાલ. ચતુર (ચતસ્ર) જાતિના તાલમાં તેની ગણના થાય છે. ચાર માત્રાના વિભાગ પ્રમાણે થનાર તાલ એ ચતુરસ્ર જાતિમાં આવે છે. ચૉતાલનો ઉપયોગ ધ્રુપદ ગાયકી માટે થાય છે. જે રાગમાં ધ્રુપદ ગાવો હોય, તેના આલાપ પ્રથમ ગાયક નોમ્ તોમ્ પદ્ધતિમાં ગાય છે. તે વખતે તાલ કે…
વધુ વાંચો >ચૉથ અને સરદેશમુખી
ચૉથ અને સરદેશમુખી : ચૉથ એટલે જમીનની ઊપજના ચોથા ભાગ જેટલો કર, અને સરદેશમુખી એટલે કુલ મહેસૂલના 10 % જેટલો કર. શિવાજીના આધિપત્ય હેઠળના પ્રદેશોને 2 વિભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યા હતા : એક, સીધી હકૂમત-તંત્ર હેઠળનો પ્રદેશ, જેને સ્વરાજ્ય તરીકે ઓળખવામાં આવતો હતો. બીજા વિભાગમાં મુઘલાઈ પ્રદેશ, એટલે સામાન્ય રીતે મુઘલો…
વધુ વાંચો >ચોનોલિથ (chonolith mould stone)
ચોનોલિથ (chonolith mould stone) : અંતર્ભેદકોનો એક પ્રકાર. તેનો અર્થ જેવું બીબું એવો આકાર. સામાન્ય રીતે આ પ્રકારનું અંતર્ભેદક તદ્દન અનિયમિત આકારવાળું હોય છે. પોપડાના પ્રાદેશિક ખડકપ્રવિષ્ટ મૅગ્માનો આકાર સંવાદી કે વિસંવાદી પ્રકારમાં બંધબેસતો ન આવે ત્યારે અંતર્ભેદકને માટે ‘ચોનોલિથ’ નામ પ્રયોજવામાં આવે છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા
વધુ વાંચો >