૬(૨).૧૬
ગૉર્કી થી ગોસ્વામી, ઇન્દિરા
ગોલ્ડન રૉડ (golden rod)
ગોલ્ડન રૉડ (golden rod) : કુળ Compositaeનો બહુવાર્ષિક નાનાં પીળાં ફૂલો ધરાવતો છોડ. ગુ. સોનછડી, અં. yellow daisy. તેનું લૅટિન નામ Solidago canadensis L. છે. વચમાંથી છોડની લાંબી દાંડી ટોચ ઉપર પીંછા જેવી થઈને ફૂલોથી ભરાઈ જાય છે તેથી ચોમાસામાં આકર્ષક લાગે છે. ફૂલદાનીમાં ફૂલો લાંબો સમય ટકી રહે છે…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડન શાવર (golden shower)
ગોલ્ડન શાવર (golden shower) : દ્વિદળીના કુળ Bignoniaceaeના વિશાળ પ્રતાનતંતુથી ચડતી વેલ. તેનું લૅટિન નામ Bignonia venusta ker છે. તે મંડપ, માંચડા કે કમાન ઉપર જલદી ચડે છે. શિયાળામાં આ વેલ ઉપર ઝૂમખામાં લટકતાં આંગળી જેવાં જાડાં, ભૂંગળા આકારનાં કેસરી ફૂલો રમણીય લાગે છે. આખીયે વેલ ફૂલોથી લચી પડે છે.…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડ રશ, ધ
ગોલ્ડ રશ, ધ : હૉલીવુડના વિખ્યાત અભિનેતા અને દિગ્દર્શક ચાર્લી ચૅપ્લિન (1889–1977) દ્વારા સર્જિત મૂક ફિલ્મ. નિર્માણવર્ષ 1925. ફિલ્મ આર્કાઇવ્ઝના મત મુજબ આ ચલચિત્ર વિશ્વનાં 10 શ્રેષ્ઠ ચલચિત્રોમાંનું એક છે. ચૅપ્લિનની અન્ય ફિલ્મો મુજબ તેનો પરંપરાગત ટ્રૅમ્પ આ ચલચિત્રનો પણ નાયક છે. માત્ર બે પાત્રોના માધ્યમથી આ ચલચિત્રમાં વિશ્વના માનવમાત્રની…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડસ્ટાઇન, કુર્ત
ગોલ્ડસ્ટાઇન, કુર્ત (જ. 6 નવેમ્બર 1878 [Kattowitz], પ્રોવિન્સ ઑવ્ સિલેશિયા, જર્મની; અ. 19 સપ્ટેમ્બર 1965, ન્યૂયૉર્ક) : જર્મનીના ન્યુરૉલૉજી અને સાઇકિયાટ્રીના વિદ્વાન. લોઅર સિલેસિયાની બ્રેસલાઉ યુનિવર્સિટીમાંથી તબીબી વિદ્યાશાખાની ડિગ્રી 1903માં મેળવ્યા બાદ તેમણે, ફ્રાંકફૂર્ત યુનિવર્સિટીના ‘ન્યુરૉલૉજિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ’માં ન્યુરૉલૉજી અને સાઇકિયાટ્રીના પ્રોફેસર તેમજ નિયામક તરીકે કામ કર્યું. પહેલા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન મગજની…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડસ્ટાઇન, જૉસેફ
ગોલ્ડસ્ટાઇન, જૉસેફ (જ. 18 એપ્રિલ 1940, સુમ્ટર, સાઉથ કેરોલિના, યુ.એસ.) : લઘુ ઘનતાવાળા લાઇપોપ્રોટીન (low density lipoprotein, LDL) વિશે સંશોધનકાર્ય માટે માઇકલ બ્રાઉન સાથે 1985નું શરીરક્રિયાશાસ્ત્ર અને તબીબી વિજ્ઞાનનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર તબીબ. તેમણે તથા માઇકલ બ્રાઉને લઘુ ઘનતાવાળા લાઇપોપ્રોટીનનાં સ્વીકારકો વિશે 12 વર્ષ સુધી સંશોધન કર્યું હતું. લોહીમાંનું કોલેસ્ટેરૉલ…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડસ્ટ્યુકર થિયૉડૉર
ગોલ્ડસ્ટ્યુકર થિયૉડૉર (જ. 18 જાન્યુઆરી 1821, કેનિગ્સબર્ગ, જર્મની; અ. 6 માર્ચ 1872, લંડન) : જર્મનીના સંસ્કૃત ભાષા-સાહિત્યના વિદ્વાન. કેનિગ્સબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી મેળવી પૅરિસ જઈ તેમણે સંસ્કૃત હસ્તપ્રતોનો અભ્યાસ કર્યો. 1850માં ઇંગ્લૅન્ડ આવી 1851થી મૃત્યુ પર્યંત લંડનની યુનિવર્સિટી કૉલેજમાં સંસ્કૃતના પ્રોફેસર તરીકે કાર્ય કર્યું. પતંજલિના વ્યાકરણ મહાભાષ્યનો કોઈની મદદ વગર…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડસ્મિથ, ઑલિવર
ગોલ્ડસ્મિથ, ઑલિવર (જ. 10 નવેમ્બર 1730, પૅલસ, આયર્લૅન્ડ; અ. 4 એપ્રિલ 1774, લંડન) : અંગ્રેજ કવિ, નાટ્યકાર, નવલકથાકાર, નિબંધકાર. ખ્રિસ્તી દેવળના ગરીબ વ્યવસ્થાપક પિતાને ત્યાં જન્મ. ડબ્લિનની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં અને અન્ય યુનિવર્સિટીઓમાં અભ્યાસ માટે પ્રયત્ન કરેલો, પણ ત્રણેક વર્ષે યુનિવર્સિટી છોડી ગૃહત્યાગ કરેલો અને ભૂખે મરવાનો વારો આવ્યો ત્યારે કોઈકે…
વધુ વાંચો >ગોલ્ડિંગ, વિલિયમ (સર જિરાલ્ડ)
ગોલ્ડિંગ, વિલિયમ (સર જિરાલ્ડ) (જ. 19 સપ્ટેમ્બર 1911, કૉર્નવોલ; અ. 19 જૂન 1993, કૉર્નવોલ) : 1983માં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર પ્રતિભાશાળી અંગ્રેજ લેખક. એમની નવલકથાઓમાં એક નાગરિક તરીકે ગોલ્ડિંગ સમાજની ઊણપોનું, ખામીઓનું નિરૂપણ કરે છે અને એક શિક્ષક તરીકે તે સુધારવાનો પ્રયત્ન કરે છે; જ્યારે નવલકથાકાર તરીકે આ સમસ્યાઓનું પ્રતિબિંબ રજૂ…
વધુ વાંચો >ગૉલ્ફ
ગૉલ્ફ : મૂળ સ્કૉટલૅન્ડની પણ યુરોપખંડમાંથી વિશ્વના વિવિધ દેશોમાં પ્રસરેલી લોકપ્રિય રમત. આ મેદાની રમતનું પગેરું આપણને પંદરમી સદી સુધી લઈ જાય છે. 4,500થી 5,500 મી. જેટલી લંબાઈની લગભગ 60 હેક્ટર જેટલી ખુલ્લી જગ્યામાં રેતીના ટેકરા, ખાઈ, પાણીનાં ખાબોચિયાં અસમાન સપાટીવાળું ઘાસ વગેરે જેવા અવરોધો હોય ત્યાં આ રમત રમાય…
વધુ વાંચો >ગોવડા, શીલા
ગોવડા, શીલા (જ. 1956, કર્ણાટક) : કર્ણાટકનાં ચિત્રકાર. બૅંગાલુરુની કેન સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. ત્યારપછી વડોદરાની મ. સ. યુનિવર્સિટીમાં ફાઇનલ આર્ટના અભ્યાસ માટે જોડાયાં. ત્યાં સ્નાતક થઈ શાંતિનિકેતનમાં પોસ્ટ-ડિપ્લોમા માટે કર્ણાટકની લલિતકલા અકાદમીની શિષ્યવૃત્તિ લઈ આગળ અભ્યાસ કર્યો. 1983માં ‘નાટ્યવૃંદ’ અને ‘જનપદ’માં પણ કામ કર્યું. લંડનની રૉયલ કૉલેજ…
વધુ વાંચો >ગૉર્કી
ગૉર્કી : પ. રશિયાના ગૉર્કોવ્સ્કાયા વહીવટી વિભાગનું પાટનગર, આશરે 56° 20´ ઉ. અ. તથા 44° 00´ પૂ. રે. પર આવેલું છે. ઈ. સ. 1221માં વ્લાદીમિરના પ્રિન્સ સેવૉલૉડૉવિચે (Vsevolodovich) લશ્કરી થાણા તરીકે આ શહેર વસાવેલું અને તે વખતે તેનું નામ નિઝની નોવગોરોડ (Nizhny Novgorod) હતું. પણ તે પછી ત્યાં ઈ. સ.…
વધુ વાંચો >ગૉર્કી, મૅક્સિમ
ગૉર્કી, મૅક્સિમ (જ. 28 માર્ચ 1868, નિઝની નોવગોરોડ ગામ, રશિયા; અ. 14 જૂન 1936, નિઝની નોવગોરાડ, રશિયા) : રૂસી લેખક. એમનું મૂળ નામ અલેક્સેઈ મૅક્સિમૉવિચ પેશ્કૉવ હતું. માતાપિતા મૃત્યુ પામતાં થોડો વખત એ દાદા પાસે રહ્યા અને નવ વરસની ઉંમરથી મજૂરીએ લાગ્યા. વહાણના તૂતક પર વાસણ માંજ્યાં, કોઈ બેકરીમાં પાંઉરોટી…
વધુ વાંચો >ગોર્ડિમર, નૅડિન (Gordimer Nadine)
ગોર્ડિમર, નૅડિન (Gordimer Nadine) (જ. 20, નવેમ્બર, 1923, સ્પિંગ્સ, ગઉટૅન્ગ (Gauteng), દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 13 જુલાઈ, 2014 જોહાનિસબર્ગ, દક્ષિણ આફ્રિકા) : વિશ્વવિખ્યાત દક્ષિણ આફ્રિકન નવલકથાકાર અને વાર્તાકાર. 1991માં સાહિત્યક્ષેત્રે નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા બન્યાં. તેમના પિતા ઇસોડોરે ગોર્ડિમર (Isodore Gordimer) લિથુઆનિયા(જે યુરોપ મહાદ્વિપમાં આવેલો એક દેશ)થી સ્થળાંતર કરીને દક્ષિણ આફ્રિકામાં આવીને…
વધુ વાંચો >ગોર્બાચૉવ, મિખાઈલ
ગોર્બાચૉવ, મિખાઈલ (જ. 2 માર્ચ 1931, પ્રિવોલેનોય, રશિયા; અ. 30 ઑગસ્ટ 2022, મોસ્કો, રશિયા) : 1917ની રશિયાની ક્રાંતિ દ્વારા સ્થપાયેલા સોવિયેત સંઘની આંતરિક તેમજ બાહ્ય નીતિમાં ધરમૂળથી પરિવર્તન લાવનાર, (70 વર્ષના ગાળા બાદ) સમાજવાદી અભિગમના સ્થાને મુક્ત અર્થનીતિ અપનાવનાર, શસ્ત્રો અને લશ્કરી ખર્ચમાં ઘટાડો કરી પૂર્વ-પશ્ચિમ વચ્ચેના ઠંડા યુદ્ધને દેશવટો…
વધુ વાંચો >ગોલક (sphere)
ગોલક (sphere) : એક સ્થિર બિંદુથી સમાન અંતરે રહેલાં અવકાશનાં તમામ બિંદુઓનો ગણ. સ્થિર બિંદુને ગોલકનું કેન્દ્ર (centre) અને અચલ અંતરને ગોલકની ત્રિજ્યા (radius) કહે છે. કેન્દ્રથી ગોલકના પૃષ્ઠ સુધી દોરેલા કોઈ પણ રેખાખંડને પણ ગોલકની ત્રિજ્યા કહે છે. કેન્દ્ર c અને r ત્રિજ્યાવાળા ગોલકને (c, r) વડે દર્શાવાય છે.…
વધુ વાંચો >ગોલકનાથ કેસ
ગોલકનાથ કેસ : ભારતના બંધારણીય કાયદાના ઇતિહાસમાં કેટલાક અત્યંત મહત્વના યુગપ્રવર્તક કેસોમાંનો એક. આ કેસમાં બંધારણીય કાયદાના અર્થઘટનને લગતા કેટલાક પાયાના પ્રશ્નોનો વિચાર કરી તેમનું ન્યાયનિર્ધારણ કરવામાં આવ્યું હતું. 11 ન્યાયમૂર્તિઓની બનેલી ફુલ બેંચ સમક્ષ સુનાવણી થયેલા આ કેસમાં બંધારણના સત્તરમા સુધારાની બંધારણીયતાનો વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ કેસમાં બંધારણના…
વધુ વાંચો >ગોલક વીજ
ગોલક વીજ (ball or globe lightning) : હવામાં કેટલાક સેન્ટિમીટર વ્યાસવાળા પ્રદીપ્ત (luminous) ગોળા-સ્વરૂપે ઉદભવતી એક ઘટના. સામાન્યત: તે ગાજવીજ સાથેના વાવાઝોડા (thunder-storm) દરમિયાન જમીનની નજીક ઉદભવે છે અને ગોળો લાલ, નારંગી કે પીળા રંગનો જણાય છે. ગોલક વીજ ઉદભવે ત્યારે ઘણી વાર તેની સાથે એક સિસકારો (hissing sound) તથા…
વધુ વાંચો >ગોલકોંડા
ગોલકોંડા : હૈદરાબાદથી આશરે 11 કિમી. પશ્ચિમે આવેલું મધ્યકાળથી મહત્વનું અને સમૃદ્ધ ગણાતું ઐતિહાસિક નગર. માર્કો-પોલોએ પોતાની પ્રવાસનોંધમાં તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. સોળમી અને સત્તરમી સદી(1512–1687)માં તે કુતુબશાહી સામ્રાજ્યનું પાટનગર અને દક્ષિણની મુસ્લિમ સલ્તનતોમાંનું એક શક્તિશાળી રાજ્ય ગણાતું. દક્ષિણની ગોદાવરી અને કૃષ્ણા નદીની ખીણના તથા તેની આસપાસના વિસ્તારમાં આ રાજ્યનો…
વધુ વાંચો >ગોલગી સંકુલ
ગોલગી સંકુલ : જુઓ કોષ
વધુ વાંચો >ગૉલ, ચાર્લ્સ આંદ્રે મૅરી, દ
ગૉલ, ચાર્લ્સ આંદ્રે મૅરી, દ (જ. 22 નવેમ્બર 1890, લીલ ફ્રાન્સ; અ. 9 નવેમ્બર 1970, કોલમ્બે) : વિખ્યાત ફ્રેન્ચ સેનાપતિ, રાજદ્વારી મુત્સદ્દી તથા પાંચમા ફ્રેન્ચ પ્રજાસત્તાકના સર્જક અને સર્વસત્તાધીશ નેતા. ઇતિહાસકારો અને સાહિત્યસર્જકોના મધ્યમવર્ગીય કૅથલિક કુટુંબમાં જન્મ. પિતા પૅરિસ ખાતેની જેસ્યુઇટ કૉલેજમાં તત્વજ્ઞાન અને સાહિત્યના પ્રોફેસર. પરંપરાગત શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યા…
વધુ વાંચો >