૫.૨૮
કૉલેરાથી કોષકેન્દ્ર
કોશી
કોશી : પૂર્વ નેપાળમાંથી નીકળી બિહારમાં થઈને ગંગાને મળતી ઉત્તર ભારતની નદી. તેની લંબાઈ 590 કિમી. છે. માઉન્ટ એવરેસ્ટ સહિતના નેપાળનો ત્રીજો ભાગ અને તિબેટનો કેટલોક વિસ્તાર તેના વહનક્ષેત્રમાં છે. ઇન્ડો-નેપાળ સરહદથી 30 કિમી. ઉત્તરે તેને કેટલીક નદીઓ મળે છે અને શિવાલિક ગિરિમાળાને દક્ષિણ બાજુએ ભેદીને તે વહે છે. આ…
વધુ વાંચો >કોશી ઑગસ્ટિન લૂઈ
કોશી, ઑગસ્ટિન લૂઈ (જ. 21 ઑગસ્ટ 1789, પૅરિસ; અ. 23 મે 1857, ફ્રાંસ) : મહાન ફ્રેંચ ગણિતશાસ્ત્રી. માતા મૅરી અને પિતા લૂઈ ફ્રાંસવાનું કોશી છઠ્ઠું સંતાન હતા. માતાપિતા ધર્મભાવનાવાળાં અને દયાવાન હતાં. ચુસ્ત ખ્રિસ્તીના આ સદગુણો તેમણે વારસામાં મેળવ્યા હતા. તેમના જન્મ વખતે ફ્રાન્સ ખૂબ નાજુક રાજકીય પરિસ્થિતિમાંથી પસાર થઈ…
વધુ વાંચો >કોષ
કોષ (cell) સજીવોની જીવન્ત અવસ્થાની બધી લાક્ષણિકતા ધરાવતો રચનાત્મક અને કાર્યાત્મક એકમ. જૈવિક ઉત્ક્રાંતિને કારણે સજીવોમાં જે વિવિધતા જોવા મળે છે, તે મૂળભૂત રીતે એકસરખી સામ્યતા દર્શાવતા કોષોનો ક્રમિક વિકાસ છે. બધા જ કોષોમાં જૈવ-રાસાયણિક તંત્ર અને જનીનિક સંકેતો લગભગ સરખા હોય છે. કાળક્રમે વિકાસ થતા, વિવિધ રચના ધરાવતા અને…
વધુ વાંચો >કોષકેન્દ્ર : જુઓ કોષ.
કોષકેન્દ્ર : જુઓ કોષ
વધુ વાંચો >કૉલેરા
કૉલેરા : વિબ્રીઓ કૉલેરી નામના જીવાણુથી થતો અતિશય ઝાડા કરતો ઉગ્ર પ્રકારનો ચેપી રોગ. ક્યારેક તેનો હુમલો અતિઉગ્ર અને જીવનને જોખમી પણ હોય છે. તે ફક્ત માણસમાં જ થતો ચેપી રોગ છે જે ક્યારેક ખૂબ સામાન્ય તો ક્યારેક અતિશય તીવ્ર સ્વરૂપે જોવા મળે છે. અતિશય ઝાડાને કારણે શરીરમાંનું પ્રવાહી ઘટી…
વધુ વાંચો >કોલેરુ
કોલેરુ : આંધ્ર પ્રદેશના પૂર્વ કિનારે કૃષ્ણા જિલ્લામાં મછલીપટ્ટમથી 50 કિમી. ઉત્તરે 16°-32′ થી 16°-47′ ઉ. અ. અને 81°-4′ થી 81°-23′ પૂ. રે. ઉપર આવેલું સરોવર. તેનો વિસ્તાર 260 ચોકિમી. છે. ઉનાળામાં તે લગભગ સુકાઈ જાય છે. પૂર્વઘાટમાંથી નીકળતી ત્રણ નદીઓ તેમનું પાણી ઠાલવતી હોવાથી તેની ખારાશ નાશ પામે છે.…
વધુ વાંચો >કોલેસ્ટેરૉલ (આયુર્વિજ્ઞાન)
કોલેસ્ટેરૉલ (આયુર્વિજ્ઞાન) : સ્ટેરૉલ વર્ગમાં રહેલો એક અગત્યનો રાસાયણિક ઘટક. તે વનસ્પતિમાં નથી હોતો પણ સસ્તન પ્રાણીઓમાં જોવા મળે છે. તેનું સૌથી વધારે પ્રમાણ મગજના ચેતાતંતુમાં, અધિવૃક્કના બાહ્યક(adrenal cortex)માં, શુક્રપિંડ(testis)માં અને ઈંડાના પીળા ભાગમાં હોય છે. તેનું મધ્યમસરનું પ્રમાણ યકૃત, બરોળ, મૂત્રપિંડ અને ચામડીમાં જોવા મળે છે. તે પાણીમાં દ્રાવ્ય…
વધુ વાંચો >કોલેસ્ટેરૉલ (પ્રાણીશાસ્ત્ર)
કોલેસ્ટેરૉલ (પ્રાણીશાસ્ત્ર) : પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓના શરીરમાં રહેલા સ્ટેરૉલ(લિપિડ આલ્કોહૉલ સમૂહ)નો વધુ જાણીતો ઘટક. C27H46O સમગ્ર પ્રાણીસૃષ્ટિમાં કોલેસ્ટેરૉલ અન્ય સ્ટેરૉલની સાથે મળી આવે છે. ઉચ્ચતર વનસ્પતિ વિવિધ સ્ટેરૉલ (ફાયટોસ્ટેરૉલ) ધરાવતી હોવા છતાં તેઓ કોલેસ્ટેરૉલ જવલ્લે જ ધરાવે છે. વિકાસની શરૂઆતની અવસ્થામાં શરીરના લગભગ બધા કોષો તેને ઉત્પન્ન કરે છે. જ્યારે પુખ્તાવસ્થામાં…
વધુ વાંચો >કોલોન
કોલોન (Cologne) : પશ્ચિમ જર્મનીના ઉત્તર રહાઇન-વેસ્ટફાલિયા રાજ્યનું પ્રમુખ શહેર અને બંદર. તે રહાઇન નદીના પશ્ચિમ કાંઠે 50°-56′ ઉ. અ. અને 6°-58′ પૂ. રે. ઉપર બૉનથી 34 કિમી. અને હેનોવરથી 240 કિમી. દૂર આવેલું છે. રોમન કાળની ‘કોલોનિયા અગ્રિયાના’ રાણીના નામ ઉપરથી તેનું કોલોન નામ પડ્યું છે. તેની આબોહવા સમધાત…
વધુ વાંચો >કૉલોનેડ
કૉલોનેડ : પાશ્ચાત્ય સ્થાપત્ય અનુસાર મકાનની આગળ અથવા ચારે બાજુ સ્તંભોની હારમાળાથી બંધાયેલ અંતરાલ. શાસ્ત્રીય નિયમો પ્રમાણે, દેવળોના સ્થાપત્યમાં આવા કૉલોનેડની રચના માટે કેટલાંક નિશ્ચિત ધોરણ હતાં. જેમ કે કૉલોનેડમાં સ્તંભોની સંખ્યા હંમેશાં બેકી રહે અને તેની વચ્ચેના ગાળા એકી સંખ્યામાં રહે. ગ્રીક દેવળોમાં કૉલોનેડની રચના પ્રમાણે દેવળોનું વર્ગીકરણ થતું.…
વધુ વાંચો >કૉલોમ્બે મિશે
કૉલોમ્બે, મિશે (Colombe Michel) (જ. આશરે 1430, બ્રિટાની, ફ્રાંસ; અ. આશરે 1512, તૂ, ફ્રાન્સ) : ફ્રાંસના છેલ્લા ગૉથિક શિલ્પી. એમના જીવનની કોઈ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. નાન્તે કેથીડ્રલમાં બ્રિટાનીના રાજા ફ્રાંસ્વા બીજા અને તેની પત્ની માર્ગરિતની કબર પર કૉલોમ્બેએ ચાર મૂર્તિઓ કંડારી છે, જે ચાર મૂલ્યોની પ્રતીકાત્મક રજૂઆત કરે છે સત્ય,…
વધુ વાંચો >કૉલોરાડો નદી
કૉલોરાડો નદી : યુ.એસ.ના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં વહેતી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન 33° 50′ ઉ. અ. અને 117° 23′ પ. રે.. તેની સૌપ્રથમ શોધ 1540માં હરનાલ્ડો-ડી-એલારકોન નામના સ્પૅનિશ શોધકે કરેલી. દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલી નદીઓમાં કૉલોરાડો નદી સૌથી મોટી છે. કૉલોરાડો રાજ્યમાં રૉકીઝ પર્વતના નૅશનલ પાર્કમાંથી આ નદી શરૂ થાય છે. યૂટા,…
વધુ વાંચો >કૉલોરાડો રાજ્ય
કૉલોરાડો રાજ્ય : કૉલોરાડો રાજ્ય યુ.એસ.માં રૉકીઝ પર્વતના વિસ્તારમાં 37°થી 41° ઉત્તર અક્ષાંશ તથા 102° 30´ અને 108° પ.રે. વચ્ચે આવેલું છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 2,68,658 ચોકિમી. છે, જે દેશમાં આઠમા ક્રમે આવે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ 432 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ 608 કિમી. છે. રાજ્યના પૂર્વ ભાગમાં મોટાં મેદાનો, પશ્ચિમમાં…
વધુ વાંચો >કૉલ્ચિકમ તથા કૉલ્ચિસીન
કૉલ્ચિકમ તથા કૉલ્ચિસીન : લીલીએસી કુટુંબની ઔષધીય વનસ્પતિ અને તેમાંથી નીકળતું ઔષધ. સૌપ્રથમ કાળા સમુદ્રના કૉલ્ચિસ બંદર નજીક ઊગેલી મળી આવી હોવાથી તેને કૉલ્ચિકમ નામ આપવામાં આવેલું. તેની યુરોપીય તથા ભારતીય બે ઉપજાતિઓ છે. યુરોપમાં કૉલ્ચિકમ ઑટમ્નેલ તથા ભારતમાં કૉલ્ચિકમ લ્યુટિયમ તરીકે મળે છે. આ વનસ્પતિનાં બીજ તથા ઘનકંદમાંથી કૉલ્ચિકમ…
વધુ વાંચો >