૧૧.૧૦
પિએત્રો, દેલ્લા વાલૅથી પિંજરિયો
પિચ
પિચ : ક્રિકેટમેદાનના મધ્યભાગમાં આવેલો નાનકડો સપાટ પટ્ટો. દડો ઘણુંખરું ત્યાં ભૂમિસ્પર્શ કરીને દાંડિયા તરફ આગળ વધે છે. એ પટ્ટો કે પિચ ક્રિકેટની રમતમાં અનેરું મહત્વ ધરાવે છે. પિચ ત્રણ પ્રકારની જોવા મળે છે. (1) કુદરતી : જેના પર હરિયાળી ઊગી હોય છે. તેને ‘ટર્ફ’ વિકેટ કહેવામાં આવે છે. (2)…
વધુ વાંચો >પિચબ્લેન્ડ (pitchblende)
પિચબ્લેન્ડ (pitchblende) : યુરેનિયમનું ખનિજ, યુરેનિનાઇટનો પ્રકાર. રાસા. બં. : UO2. સ્ફ. વ. : ક્યૂબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મોટે-ભાગે ક્યૂબ કે ક્યૂબોઑક્ટાહેડ્રા સ્વરૂપોમાં; નાના સ્ફટિકો વૃક્ષાકાર જૂથ સ્વરૂપે; ક્યારેક દળદાર, ઘનિષ્ઠ કે દાણાદાર તો ક્યારેક દ્રાક્ષ-ઝૂમખાવત્ પોપડી રૂપે; વિકેન્દ્રિત-રેસાદારથી સ્તંભાકાર સંરચનાઓમાં પણ મળે. યુગ્મતા (111) ફલક પર હોય, પણ…
વધુ વાંચો >પિછવાઈ (પિછવાઈ-ચિત્રો)
પિછવાઈ (પિછવાઈ–ચિત્રો) : રાજસ્થાનની ચિત્રશૈલીઓની નાથદ્વારા પ્રશાખાના મોટા કદના કાપડ પર કરેલાં તથા ધાર્મિક પ્રસંગે લટકાવવામાં આવતાં ચિત્રો. શ્રીનાથજીના શૃંગારમાં સાજનો કલ્પનાશીલ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સાજ એટલે શણગારના પ્રયોજનથી ઉપયોગમાં લેવાતું રાચરચીલું અને બીજી સહાયક સામગ્રી. તેમાં હાથવણાટનાં વસ્ત્રો પણ ખરાં. આ સાજસામગ્રીમાં સિંહાસન, સીડી, ચોકી (સિંહાસન નજીક મૂકેલ…
વધુ વાંચો >પિઝારો ફ્રાન્સિસ્કો
પિઝારો, ફ્રાન્સિસ્કો (જ. 1475, ટ્રુજિલો, સ્પેન; અ. 26 જૂન 1541, લીમા, પેરુ) : પેરુના ઇન્કા સામ્રાજ્યનો સ્પૅનિશ વિજેતા. ફ્રાન્સિસ્કો પિઝારો કૅપ્ટન ગોન્ઝાલો પિઝારોનો ગેરકાયદેસર પુત્ર હતો. એની માતાનું નામ ફ્રાન્સિસ્કા ગોન્ઝેલેઝ હતું. એણે નાની વયે જાગીરદારો વચ્ચેની સ્થાનિક લડાઈઓમાં ભાગ લીધો અને ઇટાલીમાં પણ લડવા ગયો હતો. 1502માં એ હિસ્પાનિયોલા(અર્વાચીન…
વધુ વાંચો >પિટકેર્ન ટાપુ
પિટકેર્ન ટાપુ : દક્ષિણ પૅસિફિક મહાસાગરમાં આવેલો નાનકડો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 25o 04′ દ. અ. અને 130o 06′ પૂ. રે. પૉલિનેશિયાના અસંખ્ય ટાપુઓ પૈકીનો એક એવો આ ટાપુ ઑસ્ટ્રેલિયાથી પૂર્વમાં આશરે 8,000 કિમી.ના અંતરે મકરવૃત્તની તદ્દન નજીક દક્ષિણ તરફ આવેલો છે. તે બ્રિટિશ નૌકાજહાજ ‘બાઉન્ટી’ના બળવાખોરોના નિવાસસ્થાન તરીકે ખૂબ…
વધુ વાંચો >પિટમૅન સર આઇઝેક
પિટમૅન, સર આઇઝેક (જ. 4 જાન્યુઆરી 1813, ટ્રોબિજ, વિલ્ટ–શાયર; અ. 12 જાન્યુઆરી 1897, સમરસેટ) : લઘુલિપિના આંગ્લ શોધક. કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો ક્લાર્ક તરીકે. ત્યારબાદ શાળાના શિક્ષક બન્યા. એ દરમિયાન તેમણે ‘સ્ટેનોગ્રાફિક સાઉન્ડ હૅન્ડ’ (1837) બહાર પાડ્યું. તેઓ સ્વીડનબૉર્ગ પંથના ‘ન્યૂ જેરૂસલેમ ચર્ચ’માં જોડાયા હતા. તેથી તેમને શિક્ષક તરીકેની નોકરીમાંથી બરતરફ…
વધુ વાંચો >પિટ વિલિયમ
પિટ, વિલિયમ (જ. 28 મે 1759, હેઝ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 23 જાન્યુઆરી 1806, લંડન) : અઢારમી અને ઓગણીસમી સદીના સંધિકાળના બ્રિટનના પ્રખ્યાત વડાપ્રધાન. ઇતિહાસમાં તેઓ નાના પિટ (Pitt, the Younger) તરીકે જાણીતા છે. તેમના પિતા વિલિયમ પિટ મોટા (the Elder) (અર્લ ઑવ્ ચેધામ) અઢારમી સદીના બ્રિટનના સફળ રાજપુરુષ હતા. તે માતૃપક્ષે…
વધુ વાંચો >પિટ્સ ઇન્ડિયા ઍક્ટ
પિટ્સ ઇન્ડિયા ઍક્ટ : ભારતમાં ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના વહીવટ પર અંકુશ મૂકવા માટે ઈ. સ. 1784માં બ્રિટિશ પાર્લમેન્ટે પસાર કરેલો કાયદો. વડાપ્રધાન પિટની સરકારે આ કાયદો પસાર કર્યો હોવાથી તે પિટના કાયદા તરીકે ઓળખાય છે. ઈ. સ. 1757માં પ્લાસીના વિજય પછી ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનો હિંદમાં એક રાજકીય સત્તા તરીકે ઉદય…
વધુ વાંચો >પિટ્સબર્ગ
પિટ્સબર્ગ : યુ. એસ.ના પેન્સિલવેનિયા રાજ્યમાં આવેલું ઔદ્યોગિક મહત્વ ધરાવતું શહેર. રાજ્યમાંનાં મોટામાં મોટાં શહેરો પૈકી ફિલાડેલ્ફિયા પછી તે બીજા ક્રમે આવે છે. ભૌ. સ્થાન : 40o 26′ ઉ. અ. અને 79o 59′ પ. રે. તે રાજ્યના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં ઍલિગેની, મોનાગહીલા અને ઓહાયો નદીઓના સંગમસ્થાને, ઍલિગેની પર્વતોની તળેટી-ટેકરીઓ પર વસેલું…
વધુ વાંચો >પિટ્સબર્ગ (કૅન્સાસ, યુ.એસ.)
પિટ્સબર્ગ (કૅન્સાસ, યુ.એસ.) : યુ.એસ.ના મધ્યભાગમાં આવેલા કૅન્સાસ રાજ્યના અગ્નિકોણમાં આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 37o 30′ ઉ. અ. અને 94o 45′ પ. રે. તે કૅન્સાસ શહેરથી દક્ષિણે 210 કિમી. અંતરે તથા મિસુરી રાજ્યની હદથી પશ્ચિમે 6 કિમી. અંતરે આવેલું છે. યુ.એસ.માં વધુમાં વધુ બિટૂમિનસ પ્રકારનો મૃદુ કોલસો ધરાવતા ક્ષેત્ર તરીકે…
વધુ વાંચો >પિએત્રો દેલ્લા વાલૅ
પિએત્રો, દેલ્લા વાલૅ (જ. 11 એપ્રિલ, 1586, રોમ; અ. 21 એપ્રિલ, 1652, રોમ) : ભારતમાં આવેલ ઇટાલિયન મુસાફર. ઈ. સ. 1586માં ઇટાલીના પાટનગર રોમના એક વિખ્યાત પરિવારમાં તે જન્મ્યો હતો. સારું શિક્ષણ મેળવી તેણે સમગ્ર ઇટાલીમાં ભ્રમણ કર્યું. થોડો સમય લશ્કરી સેવામાં જોડાયો. દરમિયાન પ્રેમભગ્ન થતાં તેનું મન જીવનમાંથી ઊઠી…
વધુ વાંચો >પિક દુ મિદિ ઑબ્ઝર્વેટરી ફ્રાન્સ
પિક દુ મિદિ ઑબ્ઝર્વેટરી, ફ્રાન્સ : ફ્રાન્સ-સ્પેનને અલગ કરતી પિરેનીઝ પર્વતમાળાના ઓતરાદે છેડે, સમુદ્રની સપાટીથી આશરે 2,877 મી.ની ઊંચાઈએ આવેલી ફ્રાન્સની એક વેધશાળા. પ્રારંભમાં વેધશાળાઓ પૃથ્વીની સપાટી ઉપર સ્થાપવામાં આવતી હતી. ત્યારબાદ કેટલીક અનુકૂળતાઓ ખાતર ઊંચા ઊંચા પર્વતો ઉપર તે સ્થાપવાનું શરૂ થયું. વિશ્વમાં ઘણી વેધશાળાઓ ઊંચા પર્વતો ઉપર આવેલી…
વધુ વાંચો >પિકફર્ડ મેરી
પિકફર્ડ, મેરી (જ. 8 એપ્રિલ 1892, ટોરૉન્ટો; અ. 21 મે, 1979 કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસએ.) : અમેરિકી અભિનેત્રી. મૂળ નામ ગ્લેડિસ સ્મિથ. મૂક ચિત્રો દ્વારા અપ્રતિમ નામના પ્રાપ્ત કરનાર મેરી પિકફર્ડના જીવનસંઘર્ષની શરૂઆત પાંચ વર્ષની ઉંમરથી થઈ. એક અકસ્માતમાં પિતાનું અવસાન થતાં ત્રણ વર્ષની બહેન અને બે વર્ષના ભાઈની જવાબદારી તેના શિરે…
વધુ વાંચો >પિકરિંગ એડવર્ડ ચાર્લ્સ
પિકરિંગ, એડવર્ડ ચાર્લ્સ (જ. 19 જુલાઈ 1846, બૉસ્ટન; અ. 3 ફેબ્રુઆરી 1919, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.) : ખ્યાતનામ યુ.એસ. ભૌતિકવિજ્ઞાની અને ખગોળવિદ. તેમણે તારાઓની માત્રા (magnitude) માપવા માટે યામ્યોત્તર પ્રકાશમાપક(meridian photometer)નો ઉપયોગ દાખલ કર્યો અને હાર્વર્ડ પ્રકાશમિતિની 1884માં સ્થાપના કરી. 1867માં પિકરિંગ મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજી (MIT) ખાતે ભૌતિકવિજ્ઞાનના પ્રાધ્યાપક બન્યા. અહીં…
વધુ વાંચો >પિકાસો પાબ્લો
પિકાસો, પાબ્લો (જ. 25 ઑક્ટોબર 1881, માલાગા, સ્પેન; અ. 8 એપ્રિલ 1973) : યુગલક્ષી સ્પૅનિશ ચિત્રકાર. માલાગાની સ્થાનિક કલાશાળામાં પિતા રૂઇઝ બ્લાસ્કો એક સામાન્ય કલાશિક્ષક હતા. બાળપણથી જ પિકાસોએ ચિત્રકારની પ્રતિભાનાં લક્ષણો દાખવ્યાં હતાં. તેમણે પ્રથમ બાર્સિલોના તથા પછી માડ્રિડ અકાદમીમાં કલાશિક્ષણ મેળવ્યું. પાબ્લોએ તરુણાવસ્થાથી જ પિતાની `બ્લાસ્કો’ અટકનો ત્યાગ…
વધુ વાંચો >પિકિંગ
પિકિંગ : જુઓ બેજિન્ગ
વધુ વાંચો >પિક્ચર ટ્યૂબ
પિક્ચર ટ્યૂબ : જુઓ ટેલિવિઝન.
વધુ વાંચો >પિક્ચરસ્ક સ્થાપત્ય
પિક્ચરસ્ક સ્થાપત્ય : ચિત્રમય અથવા ચિત્રમાં શોભે એવું સ્થાપત્ય. આ પ્રકારની ઇમારત અથવા બાગ આબેહૂબ કલાકૃતિનાં રૂપાંતર જેવાં લાગે. અઢારમી સદીમાં યુરોપીય કલાકારોના મંતવ્ય પ્રમાણે તે સાદૃશ્ય, નિર્મળતા અને સુંદરતા વ્યક્ત કરતી ચિત્રાત્મકતા ધરાવતું હોવું જોઈએ. તેમાં ગાઢ વન, અરણ્યની કુદરતી સુંદરતા જેવું આવે. ઇમારતોની રચનામાં વિવિધ સપાટીઓ તથા અસંતુલિત…
વધુ વાંચો >પિક્રિક ઍસિડ (પિક્રોનાઇટ્રિક ઍસિડ ટ્રાયનાઇટ્રોફીનૉલ નાઇટ્રોઝેન્થિક ઍસિડ કાર્બેઝૉટિક ઍસિડ ફીનૉલટ્રાયનાઇટ્રેટ C6H2(NO2)3 OH)
પિક્રિક ઍસિડ (પિક્રોનાઇટ્રિક ઍસિડ, ટ્રાયનાઇટ્રોફીનૉલ, નાઇટ્રોઝેન્થિક ઍસિડ, કાર્બેઝૉટિક ઍસિડ, ફીનૉલટ્રાયનાઇટ્રેટ C6H2(NO2)3 OH) : ઉગ્રપણે સ્ફોટક નાઇટ્રો-સંયોજન. ફીનૉલને સંકેન્દ્રિત સલ્ફયુરિક ઍસિડ સાથે ગરમ કરતાં ફીનોલ સલ્ફૉનિક ઍસિડ મળે છે. તેના નાઇટ્રેશન દ્વારા પિક્રિક ઍસિડ મળે છે. તે પીળાશ પડતો સ્ફટિકમય પદાર્થ છે. તે પાણી, આલ્કોહૉલ, બેન્ઝિન, ઈથર વગેરેમાં દ્રાવ્ય છે. સ્વાદમાં…
વધુ વાંચો >પિગુ આર્થર સેસિલ
પિગુ, આર્થર સેસિલ (જ. 18 નવેમ્બર 1877, રાઇડ આઇલ ઑવ્ વાઇટ; અ. 7 માર્ચ 1959, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ) : અર્થશાસ્ત્રમાં કેમ્બ્રિજ-વિચારસરણીના નામે પ્રચલિત થયેલી વિચારસરણીના અગ્રણી પુરસ્કર્તા તથા કલ્યાણલક્ષી અર્થશાસ્ત્રની શાખાના પ્રવર્તક વિખ્યાત બ્રિટિશ પ્રશિષ્ટ અર્થશાસ્ત્રી. ઇંગ્લૅન્ડની કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીની ઉચ્ચ શિક્ષણની જાણીતી કિંગ્ઝ કૉલેજમાં પ્રોફેસર ઑવ્ પોલિટિકલ ઇકૉનૉમીનું જે પદ પિગુના…
વધુ વાંચો >