ખંડ ૮
જૈવિક એકમોથી તેલ ઉદ્યોગ-ખાદ્ય
ટાન્ગે, કેન્ઝો
ટાન્ગે, કેન્ઝો (જ. 1913) : જાપાનના પ્રતિભાશાળી સ્થપતિ. જાપાન તેમજ વિશ્વના આધુનિક સ્થાપત્યના તે પ્રણેતા ગણાય છે. શિક્ષણ 1935થી 1938 ટોકિયો યુનિવર્સિટીમાં. તે વખતના વિખ્યાત માએકાવા નામના સ્થપતિ સાથે તેમણે કામ કર્યું. કેન્ઝો ટાન્ગેની શૈલી પણ આથી કાક્રીટ સ્થાપત્યની અસર નીચે ઉદભવેલ. તેમની રચનાઓમાં હિરોશીમાનું સ્મૃતિભવન (1950), ટોકિયો સિટી હૉલ…
વધુ વાંચો >ટાન્ઝાનિયા
ટાન્ઝાનિયા : પૂર્વ આફ્રિકામાં આવેલું પ્રજાસત્તાક રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન 6o 00´ દ. અ. અને 35o 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર. પૂર્વ આફ્રિકાની મુખ્ય ભૂમિ પર આવેલા ટાંગાનિકા અને હિંદી મહાસાગરના કિનારા નજીક આવેલા ઝાંઝીબાર અને પેમ્બા ટાપુઓના રાજ્યને એકત્ર કરીને 1964ની 26મી એપ્રિલે આ રાજ્યની રચના કરવામાં આવી. સ્થાન :…
વધુ વાંચો >ટાફેલનું સમીકરણ
ટાફેલનું સમીકરણ : સક્રિયણ અતિવોલ્ટતા (activation over- voltage) h (અથવા w) અને (વીજ) પ્રવાહ ઘનતા, i, વચ્ચેનો સંબંધ દર્શાવતા ટાફેલના નિયમને રજૂ કરતું સમીકરણ. આ સમીકરણ ટાફેલે 1905માં પ્રયોગોના આધારે રજૂ કર્યું હતું : η = a + b log i અહીં a અને b અચળાંકો છે. [; ઋણ સંજ્ઞા ઍનોડિક-પ્રવાહ…
વધુ વાંચો >ટામ્પા (ટેમ્પા)
ટામ્પા (ટેમ્પા) : અમેરિકાનું મહત્વનું બંદર, ફ્લૉરિડા રાજ્યનું અગત્યનું ઔદ્યોગિક નગર તથા વ્યાપારી કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન 27° 56´ ઉ. અ. અને 82° 27´ પ. રે.. ટૅમ્પા ઉપસાગરના ઈશાન કિનારા પર, સેન્ટ પીટર્સબર્ગની ઈશાને 40 કિમી.ના અંતરે તે આવેલું છે. હિલ્સબરો પરગણાનું તે મુખ્ય મથક છે. તેની વસ્તી 3.84 લાખ, મહાનગરની…
વધુ વાંચો >ટાયકોનો નોવા
ટાયકોનો નોવા : ડેનમાર્કના ખગોળશાસ્ત્રી ટાયકો બ્રાહી(1546–1601)એ ઈ. સ. 1572ના નવેમ્બરની 11મી તારીખે સાંજે સૂર્યાસ્ત પછી લગભગ મધ્ય આકાશમાં આવેલા શર્મિષ્ઠા તારામંડળ-(Cassiopeia)માં જોયેલો એક ‘નોવા’ અર્થાત્, ‘નવો તારો’. શર્મિષ્ઠા તારામંડળના આલ્ફા, બીટા અને ગૅમા તારાઓની ઉત્તરે કૅપા નામે એક અત્યંત ઝાંખા તારાની નજીકમાં જ્યાં અગાઉ કોઈ તારો ન હતો ત્યાં…
વધુ વાંચો >ટાયકો પ્રણાલી
ટાયકો પ્રણાલી (Tychonic system) : સોળમી સદીમાં થઈ ગયેલા ટાયકો બ્રાહી (1546–1601) નામના ડેન્માર્કના ખગોળશાસ્ત્રીએ 1588માં રજૂ કરેલો વિશ્વની રચના અંગેનો સિદ્ધાંત. ટાયકોએ આ સિદ્ધાંત રજૂ કર્યો એ અગાઉ નિકોલસ કૉપરનિકસે (1473–1543) સૂર્યમંડળ અંગેનો પોતાનો સૂર્યકેન્દ્રીય (heliocentric) વાદ રજૂ કરી દીધો હતો; તેમ છતાં એ સૂર્યમંડળનું સૈદ્ધાંતિક મૉડલ હતું અને…
વધુ વાંચો >ટાયર (Sur-Tyre)
ટાયર (Sur-Tyre) : દક્ષિણ ભૂમધ્ય સમુદ્રને કિનારે સિડોનથી 40 કિમી. અને બૈરુતથી નેર્ઋત્યે 250 કિમી. દૂર આવેલું પ્રાચીન ફિનિશિયન બંદર. ભૌ. સ્થાન : 33o 16’ ઉ. અ. અને 35o 11’ પૂ. રે.. ઈ. સ. પૂ. 11માથી 7મા શતક દરમિયાન તે ફિનિશિયાની રાજધાની હતી. હાલ મોટા વેપારીકેન્દ્ર તરીકે તે જાણીતું છે.…
વધુ વાંચો >ટાયર અને ટ્યૂબ
ટાયર અને ટ્યૂબ : હવા ભરેલી એક પ્રકારની ઍરબૅગ જેવું સાધન. ટાયર-ટ્યૂબનો એકમ દ્વિચક્રી તથા ચાર પૈડાંવાળાં વાહનને આરામદાયક મુસાફરી તથા સહેલાઈથી વજન વહન કરવા માટે લગાડવામાં આવે છે. આ એકમમાં બે ભાગ હોય છે, જેમાં બહારના જાડા અને ટકાઉ આવરણને ટાયર કહેવામાં આવે છે અને અંદરના હવાથી ફુલાવી શકાય…
વધુ વાંચો >ટાયસન, માઇક
ટાયસન, માઇક (જ. 30 જૂન 1966) : માઇકલ ગેરાર્ડ ટાયસન એ એનું આખું નામ. માત્ર વીસ વર્ષ, ચાર મહિના અને બાવીસમા દિવસે હેવીવેઇટ બૉક્સિંગના WBC, WBA અને IBF જેવી ત્રણ સ્પર્ધાઓમાં સૌથી નાની વયે વિજેતા બન્યા. પ્રથમ 19 વ્યવસાયી બૉક્સિંગ મુકાબલાઓમાં નોક-આઉટથી જીતનાર અને એમાંથી 12 તો પ્રથમ રાઉન્ડમાં જીતનાર…
વધુ વાંચો >ટારઝન
ટારઝન : અંગ્રેજી જંગલકથાસાહિત્યનું તથા ચલચિત્રનું એક જાણીતું અને લોકપ્રિય પાત્ર. સર્જક એડગર રાઇસ બરોઝ (1875–1950). 1912માં તેણે ‘અંડર ધ મૂન્સ ઑવ્ માર્સ’ શ્રેણીની વિજ્ઞાનકથા સામયિકમાં હપતાવાર લખી. એ જ વર્ષે તે ‘પ્રિન્સેસ ઑવ્ માર્સ’ નામે પુસ્તકાકારે પ્રસિદ્ધ થઈ. આ શ્રેણીમાં મંગળલોકની પંદરેક કથાઓ આવી. તેમાં જ્હૉન કાર્ટરનું પાત્ર લોકપ્રિય…
વધુ વાંચો >જૈવિક એકમો
જૈવિક એકમો (Biochemical units of the organisms) બધા સજીવોનું શરીર પાણી અને ખનિજતત્વો ઉપરાંત વિવિધ પ્રકારનાં કાર્બનિક રસાયણોનું બનેલું હોય છે. કાર્બનિક રસાયણોને કાર્બોદિતો (carbohydrates), લિપિડો, પ્રોટીનો અને ન્યૂક્લિઇક ઍસિડો – એ 4 મુખ્ય સમૂહોમાં વહેંચવામાં આવે છે. વિટામિન તરીકે ઓળખાતા કાર્બનિક પદાર્થોને પ્રાણીસૃષ્ટિના સભ્યો ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી. તેથી…
વધુ વાંચો >જૈવિક ક્રિયાઓનું સુગ્રથન
જૈવિક ક્રિયાઓનું સુગ્રથન (co-ordination) : સજીવતા (life) એટલે ભૌતિક ઘટકની એક વિશિષ્ટ અવસ્થા. આ ઘટક પર્યાવરણમાંથી મેળવેલ તત્વોની મદદથી પોતાની વૃદ્ધિ સાધે છે, ક્રિયાત્મક તંત્રોને જાળવી રાખે છે, જીર્ણ વસ્તુઓનું પુન:સ્થાપન કરે છે અને પ્રજનનપ્રક્રિયા દ્વારા પોતાના જેવા નવા ઘટકો પેદા કરે છે. વનસ્પતિ હોય કે પ્રાણી, અમીબા કે માનવ,…
વધુ વાંચો >જૈવિક ખવાણ
જૈવિક ખવાણ (biological weathering) : પ્રાણીઓ કે વનસ્પતિ દ્વારા થતું ખવાણ. સસલાં, ઉંદર, ઘો, નોળિયા, સાપ, અળસિયાં જેવાં પ્રાણીઓ સલામતી કે રક્ષણાત્મક હેતુઓ માટે જમીનો કે નરમ ખડકોને ખોદીને, ખોતરીને તેમનાં દર બનાવે છે. આ રીતે થતી વિભંજનક્રિયામાં દરના મુખ પાસે નરમ, છૂટો ખોદાયેલો દ્રવ્યજથ્થો નાના ઢગલા સ્વરૂપે એકઠો થતો…
વધુ વાંચો >જૈવિક નિયંત્રણ
જૈવિક નિયંત્રણ : નાશક જીવો(pests)ના નિયંત્રણ માટે સજીવોના ઉપયોગને જૈવિક નિયંત્રણ કહે છે. નાશક જીવોના પર્યાવરણમાં કુદરતી દુશ્મન પરોપજીવી, પરભક્ષી (predator) કે રોગકારક સૂક્ષ્મ સજીવોને દાખલ કરવામાં આવે છે અથવા જો તેઓ હાજર હોય તો તેમના ગુણનને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે; જેથી નાશક જીવોની સંખ્યામાં વધારે અસરકારક ઘટાડો થઈ શકે.…
વધુ વાંચો >જૈવિક યુદ્ધ
જૈવિક યુદ્ધ (biological warfare) : સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ અથવા તેમની વિષાળુ પેદાશોનો માનવીને મારવા કે તેને અપંગ બનાવવા અથવા તેનાં પાળેલાં પ્રાણીઓ કે પાકને નુકસાન કરવા માટે લશ્કરી ઉપયોગ. કોઈ પણ લડાઈનો અંતિમ હેતુ દુશ્મનનું લડાયક મનોબળ ખતમ કરવાનો હોય છે. પરમાણ્વીય (nuclear), જૈવિક (biological) અથવા રાસાયણિક (chemical) યુદ્ધ એટલે NBC…
વધુ વાંચો >જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની
જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની : કંપની ધારા 1956ની કલમ 566 અનુસાર કંપની કે જેની પાસે કાયમી ભરપાઈ થયેલી મૂડી હોય અથવા જેની મૂડી નિશ્ચિત શૅરોમાં વહેંચાયેલી હોય, અથવા જેનું સ્ટૉકમાં રૂપાંતર કરી શકાય તેવી મૂડી ધરાવતી હોય અને શૅર કે સ્ટૉક ધરાવનાર વ્યક્તિ જ કંપનીનો સભ્ય બની શકે એવો સિદ્ધાંત જે…
વધુ વાંચો >જૉઇન્ટ સ્ટૉક બૅંક
જૉઇન્ટ સ્ટૉક બૅંક : જાહેર કંપનીથી ખાનગી બૅંકોને અલગ પાડવા ‘જૉઇન્ટ સ્ટૉક બૅંક’ પરિભાષા વપરાતી હતી. 100 વર્ષ પહેલાં ઇંગ્લૅન્ડમાં બૅંક ઑવ્ ´ગ્લૅન્ડ જૉઇન્ટ સ્ટૉક બૅંક હતી. 1825–26 દરમિયાન બૅંકિંગ-ક્ષેત્રે કટોકટીનો કાળ હતો છતાં પણ તે સમયે કોઈ પણ જૉઇન્ટ સ્ટૉક બૅંક નિષ્ફળ ગઈ ન હતી, જ્યારે 80 જેટલી ખાનગી…
વધુ વાંચો >જૉઇસ, જેમ્સ (ઑગસ્ટિન અલોઇસિયસ)
જૉઇસ, જેમ્સ (ઑગસ્ટિન અલોઇસિયસ) (જ. 2 ફેબ્રુ. 1882, ડબ્લિન; અ. 13 જાન્યુઆરી 1941) : આયરિશ નવલકથાકાર, ટૂંકી વાર્તાના લેખક અને કવિ. જેઝૂઇટ શાળાઓમાં અભ્યાસ કરી, 1902માં યુનિવર્સિટી કૉલેજ, ડબ્લિનમાંથી સ્નાતક થયા. આરંભથી જ તેમને વિવિધ ભાષાઓમાં રસ રહ્યો. તેમના વિકાસ પર મુખ્યત્વે હાઉપ્ટમાન, ડાન્ટે, જી. મુઅર અને ખ્યાતનામ આયરિશ કવિ…
વધુ વાંચો >જૉકી
જૉકી : ધંધાદારી ઘોડેસવાર. રમતોમાં તેમજ યુદ્ધોમાં ઘોડાના ઉપયોગનો ઇતિહાસ ખૂબ જ પ્રાચીન છે. યુદ્ધ તેમજ રમતમાં જેટલું ઘોડાનું તેટલું જ ઘોડેસવારનું મહત્વ છે, કારણ કે બંનેના સંપૂર્ણ તાલમેળથી જ યુદ્ધ અથવા રમતમાં જીત મેળવી શકાય છે. જૉકી એટલે કે ઘોડેસવાર જેટલો સાહસી, ચપળ અને સશક્ત હોય, તેટલા પ્રમાણમાં તે…
વધુ વાંચો >જોગ ધોધ
જોગ ધોધ : કર્ણાટક રાજ્યના જોગ ગામની નજીક (શરાવતી નદી) આવેલો જગવિખ્યાત ધોધ. ભૌગોલિક સ્થાન : 14° 15´ ઉ. અ. 4° 45´ પૂ. રે.. શરાવતી નદીના કાંઠા પરના ગેરસપ્પા ગામથી 19 કિમી.ને પર અંતરે તથા જોગ ગામથી 2.5 કિમી.ને અંતરે તેનું સ્થળ પર્યટનસ્થળ તરીકે વિકસેલું છે. ધોધના સ્થળે નદીનો પટ…
વધુ વાંચો >