ખંડ ૬(૧)

ખનન-પદ્ધતિઓ (mining methods) : પૃથ્વીના ઉપરના સ્તરમાંથી તેમજ પૃથ્વીના પેટાળમાંથી ખનિજ કાઢવાની રીતો. ભૂમિતળ/સમુદ્રતળથી નીચે ખોદાતી ખાણોને ભૂગર્ભ ખાણો કહેવામાં આવે છે. પૃથ્વીની સપાટી ઉપર છત્ર વગર શાસ્ત્રીય પદ્ધતિથી ખનન કરાયેલા ખાડાને છ મીટરની ફેસની ઊંચાઈથી સોપાન ક્રિયા પ્રમાણે વધુ ઊંડાઈએ ઉત્ખનન કરાય છે. સમુદ્રના તળિયે ફેલાયેલી ખનિજસંપત્તિ તથા સમુદ્રના…

ખનિજ ખનિજ ઇજનેરી ખાણમાંથી પ્રાપ્ત કાચા માલ પર, અનેક પદ્ધતિઓ દ્વારા ક્રિયા, પ્રક્રિયા અને પૃષ્ઠ-ઉપચાર(surface treatment)ને આવરી લેતો વિશિષ્ટ વિષય. ખનિજ ઇજનેરી એ ખાણવિદ્યાને લગતી એક શાખા છે. ખનિજ ઇજનેરી તેને સંલગ્ન વિવિધ વિજ્ઞાન-શાખાઓ અને પાયાના વિષયોને પણ આવરી લે છે, જેને પરિણામે ઉત્પાદન-પ્રક્રિયાઓમાં લાગતો સમય બચાવી શકાય છે અને…

ખનિજ-અન્વેષણ નિગમ લિમિટેડ : દેશની ખનિજસંપત્તિ અંગે વધુમાં વધુ ચોક્કસ માહિતી એકત્ર કરવા, વિવિધ સ્થળોએ આવેલ ખનિજ-સંપત્તિનો જથ્થો શોધી કાઢવા તેમજ ખનિજ વિશે વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવા ભારત સરકારે કંપની ધારા હેઠળ 1972માં ખનિજ-અન્વેષણ નિગમ(Mineral Exploration Corporation Ltd. – MECL)ની સ્થાપના કરી છે. આ કંપનીનું મુખ્ય મથક નાગપુર (મહારાષ્ટ્ર) ખાતે…

ખનિજ-ઇંધન (mineral fuels) : કુદરતમાં મળી આવતાં ઇંધનરૂપ ખનિજો જુદી જુદી રીતે ઉપયોગમાં લઈને તેમાંથી ઊર્જા ઉત્પન્ન કરી શકાય છે. ખનિજ-ઇંધનોમાં કોલસો, કુદરતી વાયુ, ખનિજતેલ (પેટ્રોલિયમ) અને તેની પેદાશો, યુરેનિયમ-થોરિયમ ધરાવતાં ખનિજોનો સમાવેશ થાય છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા

ખનિજ-ઉત્પત્તિ પ્રક્રિયાઓ (processes of ore formation) : પૃથ્વીના પોપડા નીચે ચાલતી ખનિજની ઉત્પત્તિની પ્રક્રિયાઓ. પૃથ્વીના પોપડાના વિવિધ ખડકો સાથે મળી આવતાં અંશત: કે પૂર્ણપણે આર્થિક રીતે ઉપયોગી ખનિજો કે ખનિજનિક્ષેપોની ઉત્પત્તિ, પોપડાના જુદા જુદા ભાગોમાં થયેલી કે થતી રહેતી સામાન્યથી માંડીને જટિલ પ્રક્રિયાઓ પર આધારિત છે. પોપડાના ખડકોમાં અનેક પ્રકારના…

ખનિજકઠિનતા : ખનિજનો એક ખૂબ જ અગત્યનો ભૌતિક ગુણધર્મ. તે ખનિજની આંતરિક આણ્વિક રચના પર અવલંબિત છે. તેનો ઉપયોગ ખનિજની પરખમાં થાય છે. કઠિનતા એટલે ખનિજનું બાહ્ય ઘસારાઓ સામેનું અવરોધક બળ. જેમ ખનિજ કઠણ તેમ તે બાહ્ય ઘસારાનો સારી રીતે અવરોધ કરી શકે. આમ, ખનિજની કઠિનતા એ ઘર્ષણનું પ્રતિરોધક બળ…