ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૅલિફૉર્નિયાનો અખાત
કૅલિફૉર્નિયાનો અખાત : મૅક્સિકોના વાયવ્ય કિનારા પર આવેલો પૅસિફિક મહાસાગરનો ફાંટો. તે પૂર્વ પૅસિફિક મહાસાગરનો મોટો અખાત છે. તેની પશ્ચિમે લોઅર કૅલિફૉર્નિયા (બાહા કૅલિફૉર્નિયા) દ્વીપકલ્પ અને પૂર્વે મૅક્સિકોની મુખ્ય ભૂમિ પર સોનોરા તથા સિનાલોઆ રાજ્યો આવેલાં છે. આ અખાત કૉર્ટેઝના સમુદ્ર તરીકે પણ ઓળખાય છે. તેની બંને બાજુનો કિનારો ખાંચાખૂંચીવાળો…
વધુ વાંચો >કૅલિયાન્ડ્રા
કૅલિયાન્ડ્રા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા માઇમોઝેસી કુળની શાખિકાવિહીન (unarmed), ક્ષુપ, નાનું વૃક્ષ કે કેટલીક વાર બહુવર્ષાયુ શાકીય સ્વરૂપ ધરાવતી પ્રજાતિ. ભારતમાં તેની 10 જેટલી જાતિઓ થાય છે અને બળતણ માટે અને ઉદ્યાનોમાં શોભન-વનસ્પતિઓ તરીકે ઉગાડવામાં આવે છે. Calliandra calothyrsus Meissn. syn. C. confusa Sprague & Riley. નામની જાતિ ટટ્ટાર…
વધુ વાંચો >કૅલિયૉપ્સિસ (કોરિયૉપ્સિસ)
કૅલિયૉપ્સિસ (કોરિયૉપ્સિસ) : વર્ગ દ્વિદલા અને કુળ કૉમ્પૉઝીટીનું. લગભગ સળી જેવા પાનવાળા અને લાંબી દાંડી ઉપર આવતાં જુદા જુદા રંગનાં ફૂલવાળા મોસમી છોડ. શિયાળામાં આ છોડ વધારે પ્રમાણમાં ફૂલ આપે છે. ફૂલનો રંગ મુખ્યત્વે પીળો, તપખીરિયો અથવા તેના મિશ્રણવાળો હોય છે. ફૂલ લગભગ બારે માસ આવે છે. ક્યારીમાં એક વખત…
વધુ વાંચો >કેલી – આર્થર
કેલી, આર્થર (જ. 16 ઑગસ્ટ 1821, રિચમંડ, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 26 જાન્યુઆરી 1895, કેમ્બ્રિજ) : અંગ્રેજ ગણિતશાસ્ત્રી અને બૅરિસ્ટર. તેમના પિતા રશિયામાં. તેમની માતા મારિયા ઍન્ટોનિયા રશિયન કુળ(origin)ની હતી. કેલી ઇંગ્લૅન્ડમાં સ્થાયી થયા. આર્થરે લંડનની કિંગ્ઝ કૉલેજમાં અભ્યાસ કર્યો. તેમને મોટી મોટી સંખ્યાઓની ગણતરીમાં ખૂબ મજા પડતી. શરૂઆતમાં ઉચ્ચ ગણિતનો…
વધુ વાંચો >કેલી – એલ્સ્વર્થ
કેલી, એલ્સ્વર્થ (Kelly, Ellsworth) (જ. 31 મે 1923, ન્યૂબર્ગ, ન્યૂયૉર્ક; અ. 27 ડિસેમ્બર 2015 સ્પેન્સરટાઉન, ન્યૂયૉર્ક) : અમૂર્ત અલ્પતમવાદી (Abstract minimalist) ચિત્રકાર. કૅન્વાસ પર માત્ર એકાદ-બે ભૌમિતિક આકારોને એ એવી રીતે આલેખે છે કે સમગ્ર કૅન્વાસ ભરાઈ જાય. રંગોની છટાઓ અને છાયાઓ તેમનાં ચિત્રોમાં જોવા મળતી નથી. ઍલ્યુમિનિયમની સપાટ શીટને…
વધુ વાંચો >કૅલે
કૅલે : વાયવ્ય ફ્રાન્સના પાસ દ કૅલે(ભૌગોલિક વિભાગ)નું સૌથી મોટું શહેર. વસ્તી : 14,65,278 (2019). ઇંગ્લૅન્ડ અને યુરોપ ખંડને જોડતી ઇંગ્લિશ ચૅનલના પ્રવેશદ્વાર સમાન બંદર. કૅલે 50° 57′ ઉ. અ. અને 1° 56′ પૂ. રે. ઉપર ઇંગ્લૅન્ડના ડોવર શહેરથી 40 કિમી. અને પૅરિસથી ઉત્તરે 257 કિમી. દૂર છે. જૂનું શહેર…
વધુ વાંચો >કેલેકા – રણબીર
કેલેકા, રણબીર (જ. 1953, પતિયાલા, પંજાબ, ભારત) : આધુનિક ચિત્રકાર. શાલેય અભ્યાસ પછી ચંડીગઢ ખાતેની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજ ઑવ્ આર્ટમાં કલાનો અભ્યાસ કરી 1975માં ડિપ્લોમા મેળવ્યો. ત્યાર બાદ થોડા સમય માટે પતિયાલાની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજ ફૉર વિમેનમાં બે વરસ સુધી કલા-અધ્યાપન કર્યું. તેમનું પ્રથમ પ્રદર્શન દિલ્હી ખાતે 1974માં થયું, જેથી તુરત જ…
વધુ વાંચો >કૅલેઘન – લૅનર્ડ જેમ્સ
કૅલેઘન, લૅનર્ડ જેમ્સ (જ. 27 માર્ચ 1912, પૉટર્સમથ, હૅમ્પશાયર; અ. 26 માર્ચ 2005, રીંગમર, ઇસ્ટ સસેક્સ, ઇગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડના અગ્રણી રાજદ્વારી મુત્સદ્દી, લેબર પાર્ટીના વડા (1976થી ’80) તથા દેશના વડા પ્રધાન (1976થી 1979). ગરીબ કુટુંબમાં જન્મ. નવ વર્ષની ઉંમરે પિતાનું અવસાન થતાં યુનિવર્સિટી-શિક્ષણથી વંચિત રહ્યા. 1929માં મુલકી વહીવટી તંત્રમાં કારકુન…
વધુ વાંચો >કૅલેડિયમ
કૅલેડિયમ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરેસી કુળની પ્રકાંડવિહીન ગાંઠામૂળીવાળી શાકીય પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકામાં થયેલું છે. ભારતમાં તેમના સુશોભિત પર્ણસમૂહ માટે લગભગ પાંચ જાતિઓ ઉગાડવામાં આવે છે. તેની શોભન જાતો ‘એન્જલ-વિંગ્ઝ’, ‘કોરેઝોન-દ-મારિયા’, ‘ઍલિફન્ટ્સ ઇયર’ વગેરે નામે જાણીતી છે. તેઓ ગોરાડુ જમીનમાં સૌથી સારી રીતે ઊગે છે અને તેમનું…
વધુ વાંચો >કૅલેન્ડ્યુલા
કૅલેન્ડ્યુલા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ટરેસી કુળની ઉદ્યાનોમાં ઉગાડાતી એક પ્રજાતિ. તે 25 જેટલી એકવર્ષાયુ કે બહુવર્ષાયુ જાતિઓની બનેલી છે, ભારતમાં તેની બે જાતિઓ થાય છે. Calendula officinalis Linn. (પં. ઝર્ગુલ, અં. પૉટ મેરીગોલ્ડ) રોમિલ, એકવર્ષાયુ, 50 સેમી.થી 60 સેમી. ઊંચી શાકીય જાતિ છે – ઘણા ભાગોમાં તેને ઉદ્યાનોમાં…
વધુ વાંચો >