ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >ક્રાઉન પોસ્ટ
ક્રાઉન પોસ્ટ : બે બાજુએ ઢળતા છાપરા માટેના ત્રિકોણ આકારે આધાર ઊભા કરીને બનાવેલા લાકડાના ‘ટ્રસ’માં નીચેના ‘ટાઇબીમ’થી ત્રિકોણના કર્ણના મધ્યમાં ‘સ્ટ્રટ’ અથવા ‘બ્રેસ’ દ્વારા પહોંચતો સ્તંભ. તે કિંગ પોસ્ટની જેમ મોભટોચને અડતો નથી. મન્વિતા બારાડી
વધુ વાંચો >ક્રાઉન હૉલ આઈ. આઈ. ટી.
ક્રાઉન હૉલ, આઈ. આઈ. ટી. : શિકાગો[ઇલિનૉઇસ]માં સ્થપતિ લુદવિક મિઝ વાન ડર રોહે બાંધેલી સ્થાપત્યશાળા. આધુનિક સ્થાપત્યના વિકાસની ર્દષ્ટિએ ક્રાઉન હૉલ નમૂનેદાર ઉદાહરણ ગણાય છે. સ્થાપત્ય માટેની શૈક્ષણિક સંસ્થામાં અભ્યાસને અનુરૂપ મુક્ત વાતાવરણ માટે આ મકાનનું વિશાળ માળખું ઊભું કરાયેલ, જેમાં જગ્યા અવિભાજિત છે. તેનું આંતરિક આયોજન જરૂર પ્રમાણે બદલી…
વધુ વાંચો >ક્રાકાટોઆ
ક્રાકાટોઆ : જાવા અને સુમાત્રા વચ્ચેની સુન્દા સામુદ્રધુની નજીક 6° 5′ દ. અ. અને 105° 22′ પૂ. રે. ઉપર 3.2 કિમી. લાંબો અને 6.5 કિમી. પહોળો અને સમુદ્રની સપાટીથી 813 મી. ઊંચો સક્રિય જ્વાળામુખીવાળો ટાપુ. ક્રાકારોઆ ઉપરાંત ફરસેકન અને લૅંગ ટાપુઓ દસ લાખ વરસથી વધુ પ્રાચીન જ્વાળામુખીના અવશેષો છે. 1880-81માં…
વધુ વાંચો >ક્રા(Kra)ની સંયોગીભૂમિ
ક્રા(Kra)ની સંયોગીભૂમિ : મ્યાનમાર અને મલેશિયાના ઉત્તર છેડાથી થાઇલૅન્ડના બૅંગકૉકના ત્રિકોણાકાર પ્રદેશ સુધી 800 કિમી. દૂર આવેલી સાંકડી સંયોગીભૂમિ. ભૌગોલિક સ્થાન : 10° 20′ ઉ. અ. અને 99° 00′ પૂ. રે.. આ પ્રદેશની મધ્યમાં ઉત્તર-દક્ષિણ આવેલી ગિરિમાળા પૂર્વ તરફના પહોળા અને પશ્ચિમ તરફના સાંકડા મેદાનનું વિભાજન કરે છે. અહીં ચોમાસાની…
વધુ વાંચો >ક્રાફ્ટ ઍડમ
ક્રાફ્ટ, ઍડમ (Craft, Adam) (જ. આશરે 1455થી 1460, નર્નબર્ગ, જર્મની; અ. 1508 કે 1509, શ્વેબેખ, જર્મની) : પ્રસિદ્ધ જર્મન ગૉથિક શિલ્પી. ભાવવાહી માનવ-આકૃતિઓ કંડારવા માટે તેઓ જાણીતા છે. એમના જીવન અંગે જૂજ માહિતી મળે છે. ‘ક્રાઇસ્ટ્સ પેશન’ (1490) તથા ‘રિઝરેક્શન’ (1492) એમની શ્રેષ્ઠ શિલ્પરચનાઓ ગણાય છે. વળી નર્નબર્ગ ખાતે સેંટ…
વધુ વાંચો >ક્રાયસોકોલા (રત્ન)
ક્રાયસોકોલા (રત્ન) : મુખ્યત્વે અસ્ફટિકમય. સિલિકા ઉપરાંત અન્ય અશુદ્ધિયુક્ત તાંબાનું આ જલીય સંયોજન રત્ન તરીકે ટર્ક્વોઇઝને સ્થાને ખપે છે. ઈરાનમાંથી તે મળી રહે છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા
વધુ વાંચો >ક્રાયસોટાઇલ
ક્રાયસોટાઇલ : સર્પેન્ટાઇન ખનિજનો નાજુક, નમનીય અને સહેલાઈથી જુદો પાડી શકાય એવો તંતુમય પ્રકાર. તે ઍસ્બેસ્ટૉસ તરીકે ઔદ્યોગિક ઉપયોગમાં લેવાય છે. તેનો ચળકાટ રેશમી હોય છે અને તે લીલા, પીળા, કથ્થાઈ અને લીલાશ પડતા કે વાદળી ઝાંયવાળા સફેદ રંગોમાં મળે છે. તેની વિશિષ્ટ ઘનતા 2.219 છે. તે ઑલિવીન, પાયરૉક્સિન કે…
વધુ વાંચો >ક્રાયસોબેરિલ
ક્રાયસોબેરિલ : રા. બં. : BeAl2O4; સ્ફ. વ. : ઑર્થોરૉમ્બિક; સ્વ.: જાડા, પાતળા, મેજ આકારના, ચપટા, પ્રિઝમ સ્ફટિક; ‘a’ અક્ષને સમાંતર લિસોટાવાળા, સાદી કે ભેદિત યુગ્મતા ધરાવતા તારક આકારમાં કે હૃદય આકારમાં, ષટ્કોણ આકારમાં, યુગ્મસ્ફટિકો; રંગ : પીળો, પીળાશ પડતો કે લીલો, લીલા રંગની વિવિધ ઝાંયવાળો, રાખોડી, કથ્થાઈ, નીલો, નીલમ…
વધુ વાંચો >ક્રાંતિ
ક્રાંતિ : રાજ્યસત્તા કે સમાજમાં લવાતું મૂળભૂત અને ધ્યેયલક્ષી પરિવર્તન. ક્રાંતિ એક ઘટના છે. વિવિધ પરિબળોનાં સંયોજન અને આંતરક્રિયામાંથી તે આકાર પામે છે. જ્યારે કોઈ ઘટનાને ક્રાંતિ તરીકે ઓળખવામાં આવે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ તે ઘટનાની પ્રક્રિયામાં અમુક ચોક્કસ પરિબળોની ભૂમિકા અપેક્ષિત છે. ક્રાંતિના સંદર્ભમાં પ્રક્રિયા ઉપરાંત પરિણામ પણ મહત્વનું…
વધુ વાંચો >