ખંડ ૫

કિઓન્જારથી ક્રિમોના

કિઓન્જાર

કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…

વધુ વાંચો >

કિકુમારો

કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…

વધુ વાંચો >

કિગાલી

કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…

વધુ વાંચો >

કિચલુ ડૉ. સૈફુદ્દીન

કિચલુ, ડૉ. સૈફુદ્દીન (જ. 15 જાન્યુઆરી 1888; અમૃતસર, પંજાબ; અ. 9 ઑક્ટોબર 1963, ન્યૂ દિલ્હી) : ભારતના સ્વાતંત્ર્યસેનાની તથા રાષ્ટ્રવાદી મુસ્લિમ રાજનીતિજ્ઞ. કાશ્મીરી મુસ્લિમ કુટુંબમાં જન્મ. માધ્યમિક શિક્ષણ અમૃતસરમાં, કૉલેજશિક્ષણ આગ્રા તથા અલીગઢમાં લીધુ. કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ., લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી બાર-ઍટ-લૉ તથા જર્મનીમાંથી પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. 1915માં અમૃતસરમાં વકીલાત સાથે…

વધુ વાંચો >

કિઝીલકુમનું રણ

કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.

વધુ વાંચો >

કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા

કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…

વધુ વાંચો >

કિડ ટોમસ

કિડ ટોમસ (જ. 6 નવેમ્બર 1558, બેપ્ટિઝમ, લંડન; અ. 30 ડિસેમ્બર 1594, લંડન) : એલિઝાબેથન યુગના અંગ્રેજી નાટ્યકાર. લંડનની મર્ચન્ટ ટેલર્સ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો અને થોડો સમય દસ્તાવેજ-લેખક તરીકેનો વ્યવસાય કર્યો. સમકાલીન નામી નાટ્યકાર માર્લો સાથે તેમને ગાઢ મૈત્રી હતી. તેમની કૃતિઓમાં ‘ધ સ્પૅનિશ ટ્રૅજેડી’ (1592) ખૂબ ખ્યાતિ પામેલું નાટક…

વધુ વાંચો >

કિડલૅન્ડ ફિન

કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…

વધુ વાંચો >

કિડવાઈ રફી અહમદ

કિડવાઈ, રફી અહમદ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1894, મસૌલી, જિ. બારાબંકી, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 24 ઑક્ટોબર 1954, નવી દિલ્હી) : સ્વાતંત્ર્ય-સૈનિક, કૉંગ્રેસી નેતા અને દેશમાંથી હિંમતપૂર્વક માપબંધી દૂર કરનાર કેન્દ્ર સરકારના અન્નખાતાના મંત્રી. આશરે એક હજાર વર્ષ અગાઉ, તેમના પૂર્વજ કાજી કિડવા મહંમદ ગઝનીના રસાલા સાથે ભારત આવ્યા હતા. 1918માં અલીગઢની એમ.એ.ઓ.…

વધુ વાંચો >

કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ

કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…

વધુ વાંચો >

કૉલોરાડો રાજ્ય

Jan 28, 1993

કૉલોરાડો રાજ્ય : કૉલોરાડો રાજ્ય યુ.એસ.માં રૉકીઝ પર્વતના વિસ્તારમાં 37°થી 41° ઉત્તર અક્ષાંશ તથા 102° 30´ અને 108° પ.રે. વચ્ચે આવેલું છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 2,68,658 ચોકિમી. છે, જે દેશમાં આઠમા ક્રમે આવે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ 432 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ 608 કિમી. છે. રાજ્યના પૂર્વ ભાગમાં મોટાં મેદાનો, પશ્ચિમમાં…

વધુ વાંચો >

કૉલ્ચિકમ તથા કૉલ્ચિસીન

Jan 28, 1993

કૉલ્ચિકમ તથા કૉલ્ચિસીન : લીલીએસી કુટુંબની ઔષધીય વનસ્પતિ અને તેમાંથી નીકળતું ઔષધ. સૌપ્રથમ કાળા સમુદ્રના કૉલ્ચિસ બંદર નજીક ઊગેલી મળી આવી હોવાથી તેને કૉલ્ચિકમ નામ આપવામાં આવેલું. તેની યુરોપીય તથા ભારતીય બે ઉપજાતિઓ છે. યુરોપમાં કૉલ્ચિકમ ઑટમ્નેલ તથા ભારતમાં કૉલ્ચિકમ લ્યુટિયમ તરીકે મળે છે. આ વનસ્પતિનાં બીજ તથા ઘનકંદમાંથી કૉલ્ચિકમ…

વધુ વાંચો >

કૉલ્ટ્રાન જોન વિલિયમ

Jan 28, 1993

કૉલ્ટ્રાન, જોન વિલિયમ (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1926, હેમલેટ, અમેરિકા; અ. 17 જુલાઈ 1967, હન્ટિન્ગ્ટન, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા) : પ્રસિદ્ધ અમેરિકન જાઝ-સ્વર-નિયોજક, જાઝ-ટેનર-ગાયક, અને સોપ્રાનો (ઊંચા સપ્તકોમાં) સેક્સોફોનવાદક. 1960થી 1980 સુધી જાઝ-સંગીત પર તેમનો ભારે પ્રભાવ હતો. એડી વિન્સન, ડીઝી ગિલેસ્પી, અર્લ બૉસ્ટિક, અને જોની હોજિસ સાથે 1955માં જાઝ-ગાનવાદન કર્યા બાદ પ્રસિદ્ધ…

વધુ વાંચો >

કોલ્ડ્સ્ટ્રીમ વિલિયમ સર

Jan 28, 1993

કોલ્ડ્સ્ટ્રીમ, વિલિયમ સર (જ. 28 ફેબ્રુઆરી 1908, નૉર્ધમ્બર્લૅન્ડ, બ્રિટન; અ. 18 ફેબ્રુઆરી 1987, બ્રિટન) : પ્રભાવવાદી શૈલીમાં નગરદૃશ્યોનું આલેખન કરનાર બ્રિટિશ ચિત્રકાર. લંડન ખાતેની સ્લેઇડ સ્કૂલમાં કલાની તાલીમ લીધા પછી લંડન ગ્રૂપ નામના ચિત્રકાર જૂથમાં તેઓ જોડાયા. 1934થી 1937 સુધી ફિલ્મનિર્માણક્ષેત્રે નટનટીઓ પાછળનું પર્યાવરણ ગોઠવવાનું કામ કર્યું. પ્રસિદ્ધ કલાવિવેચક કેનીથ…

વધુ વાંચો >

કોલ્મૅન ઓર્નિટ

Jan 28, 1993

કોલ્મૅન, ઓર્નિટ (Coleman, Ornette) (જ. 9 માર્ચ 1930, ફૉર્ટ વર્થ, ટૅક્સાસ, અમેરિકા; અ. 11 જૂન 2015, મેનહટ્ટન, ન્યૂયૉર્ક) : અગ્રણી જાઝ-સેક્સોફોનવાદક, સંગીતનિયોજક તથા ‘ફ્રી જાઝ’ નામે ઓળખાતી જાઝ-શૈલીનો પ્રણેતા. ચૌદ વરસની ઉંમરે કોલ્મૅને સેક્સોફોન શીખવું શરૂ કર્યું અને બેત્રણ વરસમાં જ એમાં નૈપુણ્ય હાંસલ કર્યું. 1949માં ‘બ્લૂઝ’ શૈલીના એક જાઝ-બૅન્ડ…

વધુ વાંચો >

કોલ્મોગોરોવ આન્દ્રે નિકોલાયેવિચ

Jan 28, 1993

કોલ્મોગોરોવ, આન્દ્રે નિકોલાયેવિચ (જ. 25 એપ્રિલ 1903, રશિયા; અ. 23  ઑક્ટોબર 1987, મોસ્કો, રશિયા) : રશિયન ગણિતશાસ્ત્રી. આધુનિક ગણિતશાસ્ત્રની વિવિધ શાખાઓમાં તેમણે સંશોધનકાર્ય કરેલું છે. 17 વર્ષની ઉંમરે તે મૉસ્કો સ્ટેટ યુનિવર્સિટીમાં દાખલ થયા. 1921ની પાનખરમાં તેમણે ત્રિકોણમિતીય શ્રેણીઓ (series) અને ગણ પ્રક્રિયાઓ (set operations) પરની જટિલ સમસ્યાઓ પર કામ…

વધુ વાંચો >

કોલ્લમ

Jan 28, 1993

કોલ્લમ (Kollam) : કેરળ રાજ્યમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : 9° 27′ ઉ. અ.થી 8° 45′ ઉ. અ. અને 76° 29′ પૂ. રે.થી 77° 17′ પૂ. રે. 2,491 ચોકિમી. વિસ્તાર. તેની ઉત્તરે રાજ્યના અલાપુઝા અને પથનમથિટ્ટા જિલ્લાઓ, પૂર્વમાં તામિલનાડુ રાજ્યનો તિરુનેલવેલી જિલ્લો, દક્ષિણમાં તિરુવનન્તપુરમ્ જિલ્લો તથા પશ્ચિમ તરફ લક્ષદ્વીપ સમુદ્ર…

વધુ વાંચો >

કૉલ્વાઇલ ડેવિડ ઍલેક્ઝાન્ડર

Jan 28, 1993

કૉલ્વાઇલ, ડેવિડ ઍલેક્ઝાન્ડર (જ. 24 ઑગસ્ટ 1920, ટોરૉન્ટો, ઑન્ટેરિયો, કૅનેડા; અ. 2013,નોવા સ્કોટિયા) : કેનેડાના પ્રભાવવાદી ચિત્રકાર. નોવા સ્કોટિયાના ઍમ્હર્સ્ટ ખાતે તેમનું બાળપણ વીતેલું. ચિત્રકાર સ્ટેન્લે રોયાલ (Stanley Royle) પાસે તેમણે ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. 1942માં કૅનેડાની સરકારે રાજ્યના અધિકૃત ચિત્રકાર તરીકે કોલ્વાઇલની નિમણૂક કરી. 1950થી 1963 સુધી તેમણે કૅનેડાની માઉન્ટ…

વધુ વાંચો >

કોલ્લમ સંવત : જુઓ સંવત.

Jan 28, 1993

કોલ્લમ સંવત : જુઓ સંવત

વધુ વાંચો >

કૉલ્વિટ્ઝ કૅથે

Jan 28, 1993

કૉલ્વિટ્ઝ, કૅથે (જ. 8 જુલાઈ 1867, કૉનિગ્સ્બર્ગ, જર્મની; અ. 22 એપ્રિલ 1945, બર્લિન, જર્મની) : આધુનિક જર્મન મહિલા-ચિત્રકાર અને શિલ્પી. તેમની કલાકૃતિઓમાં માનવજાતિની યાતનાઓ અને પીડા પ્રત્યે તીવ્ર સહાનુભૂતિ જોવા મળે છે. તેમના પતિ કાર્લ દલિતો, પીડિતો અને ગરીબોની સારવાર કરતા દાક્તર હતા. જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકારો ઑટો ડીક્સ અને જ્યૉર્જ…

વધુ વાંચો >