૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >સ્પિનિફૅક્ષ
સ્પિનિફૅક્ષ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી (ગ્રેમિની) કુળની એક પ્રજાતિ. આશરે ત્રણ જાતિઓ ધરાવે છે અને મોટે ભાગે પૂર્વએશિયા, ઇન્ડોમલાયા, ઑસ્ટ્રેલિયા અને પૅસિફિકના વિસ્તારોમાં વિતરણ પામેલી છે. ગુજરાતના દરિયાકિનારે રેતીમાં થતી spinifex littorans (Burm f.) Merr. દ્વિગૃહી (dioecious) આછી ભૂખરી, પ્રતિવક્રિત (recurved) અને ભૂપ્રસારી ક્ષુપ જાતિ છે. તે જે…
વધુ વાંચો >સ્પિનોઝા બેનિડિક્ટ
સ્પિનોઝા, બેનિડિક્ટ (જ. 24 નવેમ્બર 1632, ઍમસ્ટરડૅમ, હોલૅન્ડ; અ. 21 ફેબ્રુઆરી 1677, હેગ) : આધુનિક તર્કબુદ્ધિવાદી તત્વચિંતક. આધુનિક પાશ્ચાત્ય તત્વજ્ઞાનના તર્કબુદ્ધિવાદી ચિંતકોમાં ફ્રાન્સમાં રેને ડેકાર્ટ (1596થી 1650), ઍમસ્ટરડૅમમાં સ્પિનોઝા અને જર્મનીમાં લાઇબ્નિઝ(1646થી 1716)નું પ્રદાન નોંધપાત્ર છે. તેઓના શ્રીમંત યહૂદી વ્યાપારી પિતા માઇકલ એસ્પિનોઝા ઈ. સ. 1630થી 1650 સુધી સિનેગોગ(યહૂદી ધર્મસ્થાન)ના…
વધુ વાંચો >સ્પિરિલમ (spirillum)
સ્પિરિલમ (spirillum) : દૃઢ સર્પિલ આકારના જીવાણુ. સ્પિરિલમ કુંતલ આકારના, 1.4થી 1.7 માઇક્રોન વ્યાસ ધરાવતા અને 14થી 60 માઇક્રોન લંબાઈ ધરાવતા ગ્રામઋણી જીવાણુઓ છે. તેમાં કોષના એક અથવા બંને છેડે 10થી 30 કશાના ઝૂમખા રૂપે હોય છે, જેના દ્વારા તે પ્રચલન કરે છે. આ જીવાણુને અંધકારક્ષેત્ર માઇક્રોસ્કોપી અથવા ફેઝ કૉન્ટ્રાસ્ટ…
વધુ વાંચો >સ્પિલબર્ગ સ્ટીવ
સ્પિલબર્ગ, સ્ટીવ (જ. 18 ડિસેમ્બર 1946, સિનસિનાટી, ઓહાયો, અમેરિકા) : સાહસિક અને કલ્પનારમ્ય ચલચિત્રોના અમેરિકન નિર્માતા અને દિગ્દર્શક. માત્ર બાવીસ વર્ષની ઉંમરે તેમણે ફિલ્મ-દિગ્દર્શકની કારકિર્દી શરૂ કરી હતી. પિતાનું નામ આર્નોલ્ડ, જેઓ અમેરિકાના લશ્કરમાં નોકરી કરતા હતા. તેમણે બી-52 બૉમ્બરમાં રેડિયોમૅન તરીકે સેવાઓ આપી હતી. માતાનું નામ લીહ. 1965માં માતા-પિતા…
વધુ વાંચો >સ્પિલાઇટ
સ્પિલાઇટ : બહિર્ભૂત આગ્નેય, સમુદ્રતલીય જ્વાળામુખી ખડકપ્રકાર. સમુદ્રતળ પર બનતો, સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમયથી સૂક્ષ્મ દાણાદાર કણરચનાવાળો, બેસાલ્ટ સમકક્ષ, ઘનિષ્ઠ અગ્નિકૃત ખડક. તેમાં મોટે ભાગે દૃશ્ય સ્ફટિકોનો અભાવ હોય છે તથા તેમનો રંગ લીલાશ/રાખોડી લીલાશ પડતો હોય છે, તેથી આ ખડકો બેસાલ્ટ જેવા દેખાતા હોય છે. સ્પિલાઇટમાં ફેલ્સ્પાર તરીકે આલ્બાઇટ (કે ઑલિગોક્લેઝ)…
વધુ વાંચો >સ્પિવાક ગાયત્રી ચક્રવર્તી (કુમારી)
સ્પિવાક, ગાયત્રી ચક્રવર્તી (કુમારી) (જ. 24 ફેબ્રુઆરી 1942, કોલકાતા, પશ્ચિમ બંગાળ) : ભારતીય અંગ્રેજી લેખિકા. તેમને તેમની અનૂદિત કૃતિઓ માટે 1997ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો અનુવાદ માટેનો પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે 1959માં કોલકાતા યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં ઑનર્સ સાથે બી.એ., 1967માં અમેરિકાની કૉર્નેલ યુનિવર્સિટીમાંથી કમ્પેરેટિવ લિટરેચરમાં પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી મેળવી. તેમણે ન્યૂયૉર્કની…
વધુ વાંચો >સ્પુટનિક ઉપગ્રહ-શ્રેણી
સ્પુટનિક ઉપગ્રહ-શ્રેણી : સોવિયેત સંઘ દ્વારા પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવેલા ઉપગ્રહોની શ્રેણી. સ્પુટનિક–1 : 4 ઑક્ટોબર 1957ના રોજ દુનિયાનો સૌપ્રથમ કૃત્રિમ ઉપગ્રહ સ્પુટનિક પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવેલો. તેનો અર્થ રશિયન ભાષામાં ‘સહયાત્રી’ – Fellow Traveller થાય છે. સ્પુટનિક–1 ઉપગ્રહની ભ્રમણકક્ષા લંબ-વર્તુળાકાર હતી. તેમાં પૃથ્વીથી તેનું ન્યૂનતમ અંતર 229 કિમી. અને અધિકતમ અંતર…
વધુ વાંચો >સ્પેકલ ઇન્ટરફેરોમેટ્રી (speckle interferometry)
સ્પેકલ ઇન્ટરફેરોમેટ્રી (speckle interferometry) : પ્રકાશની સંવાદિતા (coherance) પર આધાર રાખતી ટપકાંવાળી (speckled), વિશિષ્ટ સંયોગોમાં પ્રકાશના વ્યતિકરણ(inter-ference)ને કારણે સર્જાતી ઘટના. તેમાં એક વિશિષ્ટ દાણાદાર ભાત ઉત્પન્ન થતી જણાય છે. આ ભાત(pattern)ને સ્પેકલ ભાત (speckled pattern) કહેવાય છે અને તેનો ઉપયોગ કરતી પદ્ધતિને સ્પેકલ ઇન્ટરફેરોમેટ્રી નામ આપવામાં આવ્યું છે. આ ઘટનાનો…
વધુ વાંચો >સ્પેક્ટ્રમ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપ અને સ્પેક્ટ્રમશાસ્ત્ર (Spectrum Spectroscope & Spectroscopy)
સ્પેક્ટ્રમ, સ્પેક્ટ્રોસ્કોપ અને સ્પેક્ટ્રમશાસ્ત્ર (Spectrum, Spectroscope, Spectroscopy) વર્ણપટ, તેના અભ્યાસ માટેનું ઉપકરણ અને વિજ્ઞાન. ભૂમિકા : સફેદ રંગના પ્રકાશ રૂપે અનુભવાતું પ્રકાશનું કિરણ વાસ્તવમાં તો જુદા જુદા સાત રંગોની અનુભૂતિ કરાવતા ઘટકોનું મિશ્રણ છે; એ હકીકત તો સૂર્યના કિરણને પ્રિઝમ(prism)માંથી પસાર કરતાં તે તેના ઘટકોમાં વિભાજિત થાય છે, એ પ્રયોગ…
વધુ વાંચો >સ્પેક્ટ્રોકેમિકલ એનાલિસિસ (spectrochemical analysis)
સ્પેક્ટ્રોકેમિકલ એનાલિસિસ (spectrochemical analysis) : સ્પેક્ટ્રમમિતીય (વર્ણપટમિતીય, spectrometric) માપનોના ઉપયોગ દ્વારા નમૂનામાંના તત્વીય (elemental) કે આણ્વીય (molecular) ઘટકો(constituents)ની હાજરી અને તેમની સાંદ્રતા નક્કી કરવાની અનેક ટૅરનિકો પૈકીની એક. આ માપનો પૃથક્કરણ હેઠળના નમૂનામાંથી ઉત્સર્જિત થતા અથવા તેની સાથે પારસ્પરિક ક્રિયા (interaction) કરતા વીજચુંબકીય (electromagnetic) વિકિરણના ગતિક-વિશ્લેષણ(monitering)ને આવશ્યક બનાવે છે. ઐતિહાસિક…
વધુ વાંચો >