૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સ્ફોટક જિલેટિન (અથવા જિલિગ્નાઇટ) (blasting gelatin or gelignite)
સ્ફોટક જિલેટિન (અથવા જિલિગ્નાઇટ) (blasting gelatin or gelignite) : નાઇટ્રોગ્લિસરીન અને ગનકોટન (guncotton) (નાઇટ્રોસેલ્યુલોઝ કે સેલ્યુલોઝ નાઇટ્રેટ) ધરાવતો ઉચ્ચ વિસ્ફોટક. સ્વીડિશ વૈજ્ઞાનિક અને નોબેલ પુરસ્કારના સ્થાપક આલ્ફ્રેડ નોબેલે 1867માં ઔદ્યોગિક દૃષ્ટિએ ઘણા અગત્યના એવા ડાઇનેમાઇટની શોધ કરી હતી. ડાઇનેમાઇટના ચાર મુખ્ય પ્રકાર છે : (i) સીધું (સરળ, straight) ડાઇનેમાઇટ, (ii)…
વધુ વાંચો >સ્ફોટક બખોલ (Blow hole)
સ્ફોટક બખોલ (Blow hole) : સમુદ્ર ભેખડની ખડક-દીવાલમાં ઉદભવતી બખોલ. સમુદ્ર-મોજાંની નિરંતર ક્રિયાથી થતી રહેતી વેગવાળી પછડાટોથી ખડક-દીવાલનો કેટલોક ભાગ સ્ફોટ (ધડાકા) સહિત તૂટીને ઊછળે છે, પરિણામે વખત જતાં કોટર કે બખોલ જેવા પોલાણ-આકારો તૈયાર થાય છે. ગરમી-ઠંડીની અસરથી ખડકની બાહ્યસપાટી પર તડો અને સાંધા ઉદભવે છે. તડોસાંધામાં રહેલી હવા…
વધુ વાંચો >સ્મટ્સ યાન ક્રિશ્ચિયન
સ્મટ્સ, યાન ક્રિશ્ચિયન (જ. 24 મે 1870, બોવનપ્લાટ્ટસ, કેપ કૉલોની, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 11 સપ્ટેમ્બર 1950, ઈરેને, પ્રીટોરિયા, દક્ષિણ આફ્રિકા) : દક્ષિણ આફ્રિકાના રાજનીતિજ્ઞ, વડા સેનાપતિ અને વડાપ્રધાન (1919 –24, 1939–48). ડચ વાંશિકતા ધરાવતા આ બાળકનો ઉછેર ખેતરો અને ખેતીની કામગીરી વચ્ચે થયેલો. પરિણામે પ્રકૃતિપ્રેમ અને ભૂમિપ્રેમ સહજ રીતે કેળવાયેલો.…
વધુ વાંચો >સ્માઈલેક્સ
સ્માઈલેક્સ : જુઓ સારસાપરીલા.
વધુ વાંચો >સ્માર્ત વાસુદેવ
સ્માર્ત વાસુદેવ (જ. 17 જુલાઈ 1925, સૂરત; અ. 1999, સૂરત) : ગુજરાતના અગ્રણી ચિત્રકાર અને કલાગુરુ. શાલેય અભ્યાસ પછી મુંબઈની સર જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં કલાના વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાયા. અહીં જાણીતા કલાગુરુ જગન્નાથ અહિવાસી પાસે તેમણે કલાસાધના કરી. એ બે વચ્ચે સંબંધ એટલો પ્રગાઢ થયો કે સ્માર્ત અહિવાસીના અંતેવાસી…
વધુ વાંચો >સ્મિથ ઈયાન ડગ્લાસ
સ્મિથ, ઈયાન ડગ્લાસ (જ. 8 એપ્રિલ 1919, સેલ્યુક્વે, રહોડેશિયા, હવે શુરુગ્વી, ઝિમ્બાબ્વે; અ. 20 નવેમ્બર 2007, કેપટાઈન, દક્ષિણ આફ્રિકા) : 1964થી 1978 સુધી રહોડેશિયાના વડાપ્રધાન. રહોડેશિયા હવે ઝિમ્બાબ્વે કહેવાય છે. સ્મિથ 1948થી 1953 સુધી દક્ષિણ રહોડેશિયાની સંસદના સભ્ય હતા. 1953થી 1961 સુધી ફેડરેશન ઑવ્ રહોડેશિયા ઍન્ડ ન્યાસાલૅન્ડની સમવાયી ધારાસભાના સભ્ય…
વધુ વાંચો >સ્મિથ ઍડમ
સ્મિથ, ઍડમ (જ. 5 જૂન 1723, કરકૅલ્ડી, સ્કૉટલૅન્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1790) : અલાયદા શાસ્ત્ર તરીકે અર્થશાસ્ત્રને સમાજવિદ્યાઓમાં પ્રસ્થાપિત કરવાની પહેલ કરનાર અને અર્થશાસ્ત્રના પિતામહ તરીકે પોતાની કાયમી પહિચાન મૂકી જનાર ઇંગ્લૅન્ડના વિચારક. પિતા સ્કૉટલૅન્ડમાં વકીલાત કરતા, જેમને સમયાંતરે ન્યાયાધીશ બનાવવામાં આવેલા અને વ્યાવસાયિક કારકિર્દીના અંતે કમ્પ્ટ્રોલર ઑવ્ કસ્ટમ્સના પદ પરથી…
વધુ વાંચો >સ્મિથ જૉન
સ્મિથ, જૉન (જ. 9 ઑગસ્ટ 1965, ડેલ સિટી, ઑક્લહૉમા, યુ.એસ.) : અમેરિકાના કુસ્તીબાજ. તેઓ અમેરિકાના સૌથી સફળ આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્રીસ્ટાઇલ કુસ્તીબાજ બની રહ્યા અને 1988 તથા 1992માં તેઓ ઑલિમ્પિક વિજયપદકોના વિજેતા બન્યા તેમજ 1987, 1989–91માં ફેધરવેટ(62 કિગ્રા.)માં વિશ્વ વિજયપદકના વિજેતા બન્યા. જૉન સ્મિથ કુસ્તીનો પ્રારંભ તેમણે 6 વર્ષની વયે કર્યો અને…
વધુ વાંચો >સ્મિથ, જ્યૉર્જ ઈ. (Smith, George E.)
સ્મિથ, જ્યૉર્જ ઈ. (Smith, George E.) (જ. 10 મે 1930 વ્હાઇટ પ્લેન્સ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.એ.) : પ્રતિબિંબન અર્ધવાહક પરિપથ અર્થાત્ વિદ્યુતભાર–યુગ્મિત ઉપકરણ (CCD-સેન્સર–સંવેદનમાપક)ની શોધ માટે 2009નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. આ શોધ માટે પુરસ્કારનો અર્ધભાગ જ્યૉર્જ સ્મિથ તથા વિલાર્ડ બૉઇલને સંયુક્ત રીતે પ્રાપ્ત થયો હતો. અન્ય અર્ધભાગ ચાર્લ્સ કે. કાઓને…
વધુ વાંચો >સ્મિથ ઝેદી
સ્મિથ, ઝેદી (જ. 1975, લંડન) : બ્રિટિશ મહિલા નવલકથાકાર. મૂળ નામ સેદી સ્મિથ. માતા જમૈકાનાં વતની અને પિતા અંગ્રેજ. 14 વર્ષની ઉંમરે પોતાના નામ Sadieનો સ્પેલિંગ તેમણે Zadie રાખ્યો. નાનપણમાં કાવ્યો અને ટૂંકી વાર્તાઓ લખતા. કૅમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં અંગ્રેજી સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યો. 1998માં બી.એ.ની ઉપાધિ મેળવી. ઝેદી સ્મિથ આ ગાળામાં ‘વ્હાઇટ…
વધુ વાંચો >સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >