ખંડ ૧૬
માળોથી મ્હારાં સોનેટ
મૅકલીન, શર્લી
મૅકલીન, શર્લી (જ. 24 એપ્રિલ 1934, રિચમૉન્ડ; વર્જિનિયા) : જાણીતાં ફિલ્મ-અભિનેત્રી. નાનપણથી જ તેમણે નૃત્ય શીખવા માંડ્યું હતું. 1950માં ન્યૂયૉર્ક સિટી ખાતે ‘ઑક્લહામા કોરસ’માં તેઓ જોડાયાં અને એ મનોરંજનના ક્ષેત્રે પોતાની કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. ‘ધ પાજામા ગેમ’ (1954) નામક ચિત્રમાં તેમનું સ્થાન મૂળ અભિનેત્રીના વિકલ્પ તરીકે અભિનય-અભ્યાસ (understudy) કરતાં રહેવાનું…
વધુ વાંચો >મૅકલીશ, આર્ચિબાલ્ડ
મૅકલીશ, આર્ચિબાલ્ડ (જ. 7 મે 1892, ઇલિનૉઈ, યુ.એસ.; અ. 20 એપ્રિલ 1982, બૉસ્ટન) : અમેરિકન કવિ, નાટકકાર અને આદર્શ શિક્ષક. જાહેર અધિકારી તરીકે તેમની રચનાઓમાં ઉદાત્ત લોકશાહી માટેની નિસબત પ્રકટ થાય છે. અલબત્ત, તેમનાં અતિ રમણીય ઊર્મિકાવ્યોમાં તો વધારે અંગત સૂર સંભળાય છે. યેલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરી બૉસ્ટનમાં 3 વર્ષ…
વધુ વાંચો >મૅકવર્ટર, નૉરિસ
મૅકવર્ટર, નૉરિસ (જ. 12 ઑગસ્ટ 1925, Enfield, યુ.કે.; અ. 19 એપ્રિલ 2004, Kington Langlcy યુ.કે.) : બ્રિટનના પ્રકાશક, લેખક, પત્રકાર અને પ્રસારણકર્તા. તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને 1955થી ’86 દરમિયાન કૌટુંબિક વ્યવસાયના અધ્યક્ષ તરીકે કાર્યભાર સંભાળ્યો. પોતાના જોડિયા ભાઈ રૉસ મૅકવર્ટર(1925–75)ના સહયોગમાં તેમણે 1950માં માહિતી-સેવા(information service)ની શરૂઆત કરી અને…
વધુ વાંચો >મૅકવાન, જૉસેફ ઇગ્નાસ
મૅકવાન, જૉસેફ ઇગ્નાસ (જ. 9 ઑક્ટોબર 1936, ઓડ; અ. 28 માર્ચ 2010, નડિયાદ) : ગુજરાતી નવલકથાકાર. બાળપણ ગરીબીમાં વીત્યું. મજૂરી કરતાં કરતાં અભ્યાસ કર્યો. પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવ્યા પછી તુરત જ નોકરી સ્વીકારી. પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષકની તાલીમ પણ મેળવી. હાઈસ્કૂલમાં કે કૉલેજમાં ગયા વગર બહારથી પરીક્ષા આપીને એમ.એ.; બી.એડ્. સુધીનો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >મૅકવાન, યૉસેફ ફિલિપભાઈ
મૅકવાન, યૉસેફ ફિલિપભાઈ (જ. 20 ડિસેમ્બર 1940, અમદાવાદ; અ. 25 ડિસેમ્બર 2022, અમદાવાદ) : કવિ, વાર્તાકાર, નિબંધકાર, વિવેચક. માતાનું નામ મરિયમ. ગુજરાતી વિષય સાથે ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી 1968માં બી.એ.; 1970માં એમ.એ.; 1975માં બી.એડ્. 1963થી નિવૃત્તિ પર્યંત 34 વર્ષ અમદાવાદના શેઠ ચી. ન. વિદ્યાલયમાં શિક્ષક તરીકે નોકરી. તેમણે ગુજરાત રાજ્ય સાંસ્કૃતિક પ્રમાણપત્ર…
વધુ વાંચો >મૅકાર્થી, જોસેફ રેમન્ડ
મૅકાર્થી, જોસેફ રેમન્ડ (જ. 14 નવેમ્બર 1908, ગ્રાંડ શૂટ, વિસ્કૉન્સિન; અ. 2 મે 1957, બેથેસ્ડા, અમેરિકા) : અમેરિકાના જમણેરી વિચારસરણી ધરાવતા રિપબ્લિકન સેનેટર. મિલ્વાકીમાં આવેલી મારક્વેટ યુનિવર્સિટીમાં તેમણે શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. 1940થી ’42 દરમિયાન તેમણે સરકિટ જજ તરીકે કામગીરી બજાવી, ત્યારબાદ બીજા વિશ્વયુદ્ધ(1939–45)માં સેવાઓ આપી. 1945માં તેમણે રાજકીય કારકિર્દીનો આરંભ…
વધુ વાંચો >મૅકાર્થી, પૉલ
મૅકાર્થી, પૉલ (જ. 18 જૂન 1942, લિવરપુલ, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટનના રૉક ગાયક, ગીતલેખક અને ષડ્જ સૂરના ગિટારવાદક. પહેલાં તે બીટલ્સ વૃંદમાં જોડાયેલા હતા. તેમજ ‘વિંગ્ઝ નામના પૉપવૃંદના અગ્રણી હતા (1971–81). પાછળથી તેમણે એકલ કંઠે ગાયેલાં ગીતોને ખૂબ સફળતા અને ખ્યાતિ મળ્યાં; પરિણામે માઇકલ જૅક્સન તથા એલ્વિસ કૉસ્ટેલો સાથે સહયોગ ગોઠવાયો.…
વધુ વાંચો >મૅકાર્થી, મેરી
મૅકાર્થી, મેરી (જ. 21 જૂન 1912, સિએટલ વૉશિંગ્ટન, યુ.એસ; અ. 25 ઑક્ટોબર 1989, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : અમેરિકાના મહિલા-નવલકથાકાર, વિવેચક અને ટૂંકી વાર્તાનાં લેખિકા. તીવ્ર બુદ્ધિશક્તિ વડે તેમણે રાજકારણથી માંડીને પ્રવાસન તેમજ મૈત્રી-સંબંધો જેવા થોકબંધ વિષયોમાં પ્રતિભાનો નવો ઉજાસ પાથર્યો. 40 ઉપરાંત વર્ષોથી તે અમેરિકાના બૌદ્ધિક જગત પર છવાઈ રહ્યાં. 1933માં…
વધુ વાંચો >મૅકાર્થી, યૂજીન જૉસેફ
મૅકાર્થી, યૂજીન જૉસેફ (જ. 29 માર્ચ 1916, વૉટકિન્સ, મિનેસોટા, અમેરિકા; અ. 10 ડિસેમ્બર 2005 વોશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાના પ્રખ્યાત રાજદ્વારી પુરુષ. તેમણે સેંટ જૉન્સ યુનિવર્સિટી તથા મિનેસોટા યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. 1940–43 દરમિયાન તેમણે સેન્ટ જૉન્સ ખાતે શિક્ષણકાર્ય સંભાળ્યું. તે પછી બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન લશ્કરી બાતમી શાળામાં કામગીરી બજાવી.…
વધુ વાંચો >મૅકાર્થીવાદ
મૅકાર્થીવાદ : સામ્યવાદી હોવાના આક્ષેપ માટે અમેરિકામાં 1950ના દાયકામાં પ્રયોજાયેલો શબ્દ. આ શબ્દ શંકાસ્પદ સામ્યવાદી પ્રવૃત્તિઓ અંગેના આક્ષેપો અને તેમની તપાસ માટે વ્યાપક રીતે પ્રયોજાતો હતો. ગમે તે વ્યક્તિ સામે શંકાસ્પદ રીતે સામ્યવાદી હોવાનો અવિચારી આક્ષેપ કરી તેના પર જુલમ ગુજારવાની પ્રવૃત્તિ પાછળ રહેલી વિચારસરણીનો તે શબ્દ દ્યોતક છે. સેનેટર…
વધુ વાંચો >માળો (Nest)
માળો (Nest) : હંગામી ધોરણે રહેવા, ઈંડાંને સુરક્ષિત જગ્યાએ મૂકવા અને બચ્ચાંની દેખભાળ કરવા મોટાભાગે પક્ષીઓ વડે બંધાતાં આશ્રયસ્થાનો. જીવનું અસ્તિત્વ ટકાવવાની સહજવૃત્તિ પ્રત્યેક પ્રાણીમાં હોય છે; દાખલા તરીકે, અંડપ્રસવી પક્ષીઓ માળો બાંધવા માટે જાણીતાં છે. માળાને લીધે તેમનાં વિમોચન કરેલાં ઈંડાંને પૂરતું રક્ષણ મળે છે અને તેમના સેવન માટે…
વધુ વાંચો >માંકડ (bed-bug)
માંકડ (bed-bug) : માનવ ઉપરાંત અન્ય પ્રાણીઓના શરીરમાંથી લોહી ચૂસી જીવન પસાર કરનાર એક બાહ્ય પરોપજીવી નિશાચરી કીટક. કીટક તરીકે તેનું વર્ગીકરણ અર્ધપક્ષ (hemiptera) શ્રેણીના સિમિલિડે કુળમાં થાય છે. ભારત સહિત ઉષ્ણ કટિબંધ પ્રદેશમાં વસતા માંકડનાં શાસ્ત્રીય નામો Cimex rotundus અને Cimex hemipterus છે. યુરોપ જેવા સમશીતોષ્ણ પ્રદેશમાં વસતા માંકડને…
વધુ વાંચો >માંકડ, ડોલરરાય રંગીલદાસ
માંકડ, ડોલરરાય રંગીલદાસ (જ. 23 જાન્યુઆરી 1902, જંગી, વાગડ, જિ. કચ્છ; અ. 29 ઑગસ્ટ 1970, અલિયાબાડા) : ગુજરાતીના વિવેચક, સંશોધક, કવિ અને કેળવણીકાર. ગંગાજળા વિદ્યાપીઠના સ્થાપક. 1920માં મૅટ્રિક. 1924માં કરાંચીમાં સંસ્કૃત-ગુજરાતી વિષયો સાથે બી. એ.. 1927માં એમ. એ.. 1923થી ’27 કરાંચીમાં ભારત સરસ્વતી મંદિરમાં શિક્ષક અને આચાર્ય. 1927થી ’47 ડી.…
વધુ વાંચો >માંકડ, મોહમ્મદભાઈ વલીભાઈ
માંકડ, મોહમ્મદભાઈ વલીભાઈ (જ. 13 ફેબ્રુઆરી 1928, પાળિયાદ, જિ. ભાવનગર; અ. 5 નવેમ્બર 2022, ગાંધીનગર) : ગુજરાતી નવલકથાકાર, વાર્તાકાર, નિબંધકાર, અનુવાદક, બાલસાહિત્યકાર અને કટારલેખક. અભ્યાસ ઇન્ટર સાયન્સ સુધીનો. આરંભે બોટાદની હાઈસ્કૂલમાં દસેક વર્ષ શિક્ષક તરીકે કાર્ય. તે પછી માત્ર લેખનકાર્યનો જ વ્યવસાય તરીકે સ્વીકાર. દરમિયાન સુરેન્દ્રનગરમાં નિવાસ. ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી,…
વધુ વાંચો >માંકડ, વિનુ
માંકડ, વિનુ (જ. 12 એપ્રિલ 1917, જામનગર; અ. 21 ઑગસ્ટ 1978, મુંબઈ) : ભારતના ઉત્કૃષ્ટ ઑલરાઉન્ડર અને પોતાના જમાનામાં વિશ્વના અગ્રિમ ઑલરાઉન્ડરોમાંનો એક. ‘વિનુ’ માંકડનું સાચું નામ મૂળવંતરાય હિંમતરાય માંકડ હતું; પરંતુ શાળામાં તેઓ ‘વિનુ’ના નામે જાણીતા હતા અને પછીથી આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટવિશ્વમાં ‘વિનુ માંકડ’ના નામે જ વિખ્યાત બન્યા હતા. તેમની…
વધુ વાંચો >માંકડ, હરિલાલ રંગીલદાસ
માંકડ, હરિલાલ રંગીલદાસ (જ. 29 જુલાઈ 1897, વાંકાનેર, સૌરાષ્ટ્ર; અ. 27 જુલાઈ 1955, અલિયાબાડા, જિ. જામનગર) : ગુજરાતના પુરાતત્વવિદ અને વહાણવટાના અભ્યાસી તથા આજીવન શિક્ષક. જામસાહેબના પ્રામાણિક, સંસ્કારી અને સાહસિક કારભારી કુટુંબમાં જન્મ. પિતા રંગીલદાસ રેવાશંકર માંકડ. માતા ઉમિયાગૌરી. સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના પ્રથમ કુલપતિ, જાણીતા સાક્ષર-સંશોધક ડોલરરાય માંકડ તથા ગાલીચાકામના નિષ્ણાત…
વધુ વાંચો >માંકડું (Macaque)
માંકડું (Macaque) : કદમાં મોટાં અને મજબૂત શરીરવાળાં લાલ મુખધારી વાંદરાંની એક જાત. કેટલીક જાતનાં માંકડાંનું વજન 15 કિલોગ્રામ કરતાં વધારે હોઈ શકે છે. માંકડાના વાળ તપખીરિયા કે રાખોડી રંગના, જ્યારે મોઢું અને નિતંબ (rump) રંગે લાલ હોય છે. આવાં લક્ષણોને લીધે તેમને અન્ય વાંદરાંથી સહેલાઈથી જુદાં પાડી શકાય છે.…
વધુ વાંચો >માંગરોળ
માંગરોળ : ગુજરાત રાજ્યના જૂનાગઢ જિલ્લાનો તાલુકો તથા તે જ નામ ધરાવતું તાલુકામથક અને મત્સ્ય-ઉદ્યોગ માટે જાણીતું લઘુ બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21° 07´ ઉ. અ. અને 70 07´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 566 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે માણાવદર, પૂર્વે કેશોદ અને માળિયા તાલુકાઓ, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >માંગરોળ – મોટા મિયાં
માંગરોળ – મોટા મિયાં : સૂરત જિલ્લાનો તાલુકો તથા તે જ નામ ધરાવતું તાલુકામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21° 25´ ઉ. અ. અને 73° 15´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર આવરી લે છે. મોટા મિયાંની દરગાહના કારણે આ તાલુકાનું ઉપર પ્રમાણેનું નામ પડેલું છે. તેનો કુલ વિસ્તાર 78,367 હેક્ટર છે. તાલુકામાં…
વધુ વાંચો >માંડણ
માંડણ : જુઓ પ્રબોધ બત્રીશી
વધુ વાંચો >