૧૬.૨૪
મોટા પૂજ્ય શ્રીથી મોદી નરેન્દ્ર
મોટા, પૂજ્ય શ્રી
મોટા, પૂજ્ય શ્રી (જ. 4 સપ્ટેમ્બર 1898, સાવલી, જિ. વડોદરા; અ. 23 જુલાઈ 1976, ફાજલપુર, જિ. વડોદરા) : ગુજરાતના આધુનિક સંત. નામ : ચૂનીલાલ ભગત. એક ગરીબ ભાવસાર કુટુંબમાં જન્મ. ત્યારથી માંડીને વિશાળ માનવસમુદાયના ‘મોટા’ બન્યા ત્યાં લગીની એમની જીવનયાત્રાનાં ઘણાં પરિમાણો છે. વ્યવસાયે રંગરેજ પિતા આશારામના ચાર પુત્રોમાં બીજા…
વધુ વાંચો >મોટી ચોટીલી ડૂબકી
મોટી ચોટીલી ડૂબકી (Great Crested Grebe) : મૂળ યુરોપ અને સાઇબીરિયાનું વતની છતાં ચોમાસા પછી ભારતમાં આવતું યાયાવર પંખી. Podicipediformes શ્રેણીના Podicipedidae કુળનું પક્ષી. શાસ્ત્રીયનામ Podiceps cristatus. કદ મરઘી જેવડું – 50 સેમી. તે આંખ ઉપરથી નીકળતાં કાળાશ પડતાં પીંછાંની કલગી ધરાવે છે. શિયાળામાં ભારત આવે ત્યારે શરૂમાં ડોક ઉપર…
વધુ વાંચો >મોટી નાચણપંખો
મોટી નાચણપંખો (Flycatcher, white browed fantail) : ગુજરાતનું ભેજ અને ઝાડીમાં નિવાસ કરનારું પક્ષી. આખો દિવસ એ પૂંછડીનો પંખો કરીને ડાબેજમણે – ઝૂલતું નાચતું જોવા મળે છે. એનું નવું નામ છે ‘મોટી નાચણ’. Passeriformes શ્રેણીના Musicapidae કુળનું માખીમાર પંખી. શાસ્ત્રીય નામ Rhipidura albogularis. એનું કદ 17 સેમી.(7 ઇંચ)નું હોય છે.…
વધુ વાંચો >મોટી લાવરી
મોટી લાવરી (Grey Quail) : ભારતનું સ્થાયી પંખી. એનું બીજું નામ છે સામાન્ય લાવરી – Common quail; કારણ કે લગભગ આખા યુરોપ, આફ્રિકા અને એશિયાના મોટાભાગમાં તે જોવા મળે છે. Galliformes શ્રેણીના Phasianidae કુળનું પંખી. શાસ્ત્રીય નામ Coturnix Coturnix. કદ : 17.5 સેમી. લંબાઈ; વર્ગ : કૉલમ્બિફૉર્મિસ; કુળ : ફૅસિયાનિડી.…
વધુ વાંચો >મોટું તેજપર
મોટું તેજપર (Collared Pratincole) : પશ્ચિમ એશિયાનું વતની. Charadriiformes શ્રેણીના glareolidae કુળનું પંખી. શાસ્ત્રીય નામ : Glareola pratincola. લાંબા ખાંચાવાળી પૂંછડીને લીધે ઊડે ત્યારે મોટા કદનાં તારોડિયાં જેવાં લાગે. તેઓ જેવાં સોહામણાં એવી ઊડવાની તેમની છટા પણ સોહામણી. તે બહુ આકર્ષક અને ચપળ પંખી છે. જ્યારે ગળું અને વક્ષ ભાગમાં…
વધુ વાંચો >મોટું રાખોડી લેલું, બડબડિયું
મોટું રાખોડી લેલું, બડબડિયું (Large Grey Babbler) : ભારતનું એક જાણીતું સમૂહચારી પંખી. લેલાંની જાતમાં તે સૌથી મોટું છે અને ‘તેં તેં તેં’ કરીને ખૂબ કોલાહલ મચાવી મૂકે છે. Passeriformes શ્રેણીના Musicapidae કુળનું પક્ષી. શાસ્ત્રીય નામTurdoides malcomisykes. Malcolmi. આ જાતમાં નર અને માદા એકસરખાં હોય છે. તેનું કદ : 27…
વધુ વાંચો >મોટેરા સ્ટેડિયમ
મોટેરા સ્ટેડિયમ : ગુજરાત રાજ્યમાં ક્રિકેટની રમત વ્યાપક લોકચાહના ધરાવે છે. જ્યારે મોટેરા સ્ટેડિયમનું અસ્તિત્વ ન હતું ત્યારે ગુજરાત ક્રિકેટ ઍસોસિયેશન વન-ડે મૅચો અને ટેસ્ટ મૅચોનું આયોજન અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશનના સરદાર પટેલ ક્રિકેટ સ્ટેડિયમ ઉપર કરતું. જ્યારે જ્યારે આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાની ક્રિકેટની મૅચોનું આયોજન થતું ત્યારે મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશન, ગુજરાત સ્પૉર્ટ્સ ક્લબ…
વધુ વાંચો >મોટેલસન, બેન આર
મોટેલસન, બેન આર (જ. 9 જુલાઈ 1926, શિકાગો, ઇલિનૉઇસ, યુ.એસ.) : 1975ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર સ્પૅનિશ ભૌતિકશાસ્ત્રી. યુ.એસ. નૌકાદળે બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી પરડ્યુ યુનિવર્સિટીમાં ઑફિસરની તાલીમ માટે મોકલ્યા. ત્યાંથી જ 1947માં સ્નાતક થયા. હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં નાભિકીય ભૌતિકશાસ્ત્ર પર પ્રોફેસર જુલિયન સ્વિંગરના માર્ગદર્શન હેઠળ સંશોધનકાર્ય કરી તેમણે 1950માં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ…
વધુ વાંચો >મોટો કાજિયો
મોટો કાજિયો (Large Cormorant) : ભારતનું નિવાસી અને સ્થાનિક યાયાવર પંખી. Pelecaniformes શ્રેણીના અને Phalacrocoracidae કુળનું પંખી. તેનું શાસ્ત્રીય નામ : Phalacrocorax carbo. તેનું કદ આશરે 80 સેમી.થી 92 સેમી. સુધીનું હોય છે. તે રંગમાં કાળા બતક જેવું છે. તેની પ્રજનનઋતુ ઑગસ્ટથી ફેબ્રુઆરીની ગણાય છે. ત્યારે તેનો રંગ સંપૂર્ણ કાળો…
વધુ વાંચો >મોટો ગડેરો
મોટો ગડેરો (Black-tailed Godwit) : ડેન્માર્ક–નેધર્લૅન્ડ્ઝનું વતની. યુરોપ, મધ્ય-એશિયા અને સાઇબીરિયાના પૂર્વકિનારા સુધી જોવા મળતું યાયાવર પંખી. Charadriiformes શ્રેણીના Scolopacidae કુળનું પંખી. શાસ્ત્રીય નામ Limosa limosa. કદમાં મરધી જેવડું; 41 થી 50 સેમી.ની લંબાઈ, તેના પગ અને ચાંચ લાંબાં. ચાંચ સીધી, મૂળથી અડધે સુધી ગુલાબી, પછી કાળાશપડતી. પગ લીલાશપડતા રાખોડી.…
વધુ વાંચો >મોતી મસ્જિદ
મોતી મસ્જિદ : દિલ્હીના લાલ કિલ્લામાં ઔરંગઝેબે બંધાવેલી શાહી મસ્જિદ. સાધારણ રીતે પોતાની પૂર્વેના બાદશાહોએ અસંખ્ય બાંધકામો કરાવ્યાં હોવાથી ઔરંગઝેબ કોઈ પણ નવાં બાંધકામો કરવાનો વિરોધી હતો અને તેને નિરર્થક ખર્ચરૂપ ગણતો; પરંતુ સત્તા પર આવ્યા પછી કામની વ્યસ્તતા અને અંગત સલામતીના સંદર્ભમાં સવારસાંજ નમાજ પઢવા દૂર જવાને બદલે શાહી…
વધુ વાંચો >મોતીરામજી મહારાજ
મોતીરામજી મહારાજ (જ. 1886; અ. 1940) : સિદ્ધપુરના આત્મસાધક સંત. સિદ્ધપુરના બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. ગુજરાતી શાળામાં વાંચવા, લખવા અને ગણવા જેટલું સામાન્ય જ્ઞાન લીધેલું. ગૃહસ્થજીવન ગાળ્યા પછી પુત્રોને સંપત્તિ સોંપી એકાકી જીવન ગાળનારા ત્યાગી સંત થયા. નજીકની હિંગળાજ માતાની ટેકરી પર પર્ણકુટી કરીને ત્યાં નિવાસ કર્યો અને આત્મસાધના કરવા માંડી.…
વધુ વાંચો >મોતીલાલ
મોતીલાલ (જ. 4 ડિસેમ્બર 1910, સિમલા; અ. 17 જૂન 1965, મુંબઈ) : ભારતીય ચલચિત્રના જાણીતા અભિનેતા. હિંદી ચલચિત્રોમાં અભિનયને નાટકીયતામાંથી અને રંગભૂમિની અસરમાંથી બહાર લાવવાનું શ્રેય તેમને ફાળે જાય છે. મોતીલાલ રાજવંશનો જન્મ એક કાયસ્થ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા શાળાનિરીક્ષક હતા. તેમનો પરિવાર મૂળ દિલ્હીનો. દિલ્હીમાં બી. એ. સુધી…
વધુ વાંચો >મોતી વેરાણાં ચોકમાં
મોતી વેરાણાં ચોકમાં : રામજીભાઈ વાણિયા-લિખિત નાટક. વ્યવસાયી રંગભૂમિ તથા અર્વાચીન રંગભૂમિ તેમજ લોકભવાઈ અને લોકસંગીત વગેરે જેવાં નાટ્યસહજ તત્વોના સફળ સમન્વયથી રચાયેલી પ્રેક્ષણીય કૃતિ. તેના કથાનકના ઘટનાપ્રસંગો લેખકને ધૂળધોયા લોકવરણનાં જીવતાં પાત્રો પાસેથી સાંપડ્યાં છે. નાટકની નાયિકા ગલાલને બચપણથી જ નેડો લાગ્યો છે ગીત સાથે. વિધિની વક્રતા એ છે…
વધુ વાંચો >મોત્સાર્ટ, વુલ્ફગેન્ગ એમિડિયસ
મોત્સાર્ટ, વુલ્ફગેન્ગ એમિડિયસ (MOZART, WOLFGANG AMEDEUS) (જ. 27 જાન્યુઆરી 1756, સાલ્ઝબર્ગ, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 5 જાન્યુઆરી 1791, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા) : યુરોપી સંગીતજગતના એક મહાન સંગીતનિયોજક (composer). પિતા લિયોપોલ્ડ મોત્સાર્ટ વાયોલિનિસ્ટ, તથા સાલ્ઝબર્ગના આર્ચબિશપના સંગીત-નિયોજક તથા વાદકવૃંદના ઉપસંચાલક (kapellmeister) હતા. માતાનું નામ આના મારિયા. યુગલનાં 7 સંતાનો પૈકી 2 જ બાળપણ ઓળંગી…
વધુ વાંચો >મોથ
મોથ : એકદળી વર્ગમાં આવેલા સાયપરેસી (મુસ્તાદિ) કુળમાં આવેલી એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cyperus rotundus Linn. (સં. જલતૃણ, નાગરમુસ્તા, મુસ્તા; ભદ્રમુસ્તા, કુરુબિલ્વ, હિં. મોથ, મુથ, નાગરમોથ; બં. મુથ, મુથ, નાગરમુથી, મ. મોથ, લહવાળા; ગુ. મોથ, ચીઢો, ચિયો, ગુંદરડો, નાગરમોથ, તા. કોરે કિલંગુ, તુંગગડાઈ; તે. તુંગમુસ્તે, નાગરમુસ્તા; મલ. કરિમુતાના; ક.…
વધુ વાંચો >મોદિલ્યાની, આમેદિયો
મોદિલ્યાની, આમેદિયો (Modigliani, Amedio) (જ. 1884, લેગહૉર્ન; અ. 1920) : ઇટાલિયન યહૂદી વંશના ચિત્રકાર, શિલ્પકાર અને સૂત્રગ્રાહી (draughtsman). વેનિસ અને ફ્લૉરેન્સમાં અભ્યાસ કરી પૅરિસમાં સ્થાયી થયા (1906). તેમણે કલામાં જે મેળવ્યું તેમાં ઇટાલિયન પરંપરાનો ફાળો તો ખરો જ, પણ ટુલોઝ લુટ્રેક, સેઝાં અને પિકાસો જેવા, કલાકારો ઉપરાંત આફ્રિકન શિલ્પોના પ્રભાવનો…
વધુ વાંચો >મોદી, અશ્વિન
મોદી, અશ્વિન (જ. 1938, અમદાવાદ; અ. 4 સપ્ટેમ્બર 2013, અમદાવાદ) : ગુજરાતના ચિત્રકાર. જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટની આર્ટ માસ્ટર્સ ડિપ્લોમા પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા બાદ તેમણે શાળામાં બાળકોના ચિત્રશિક્ષકની કારકિર્દી અપનાવેલી. મોદીએ ‘નવતાંત્રિક’ (Neotantric) શૈલીમાં ચિત્રકામ કર્યું છે. પોતાની કલા પર માણેકચોકની ચાંલ્લાઓળની પ્રભાવક અસર હોવાનો મોદીએ સ્વીકાર કર્યો છે.…
વધુ વાંચો >મોદી, ઇન્દ્રવદન
મોદી, ઇન્દ્રવદન (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1926, હાંસોટ, જિ. ભરૂચ, દક્ષિણ ગુજરાત; અ. 26 નવેમ્બર 2012, અમદાવાદ) : ભારતના ફાર્માસ્યૂટિકલ ક્ષેત્રના અગ્રણી ઉદ્યોગપતિ. પિતા અંબાલાલ રેલવેમાં નોકરી કરતા હતા અને માતા કલાબા ગૃહકામમાં વ્યસ્ત રહેતાં. બાળપણમાં માતાનું અકાળ અવસાન થતાં દાદીમાએ તેમનો ઉછેર કર્યો અને તે જ તેમના ત્યારપછી માર્ગદર્શક રહ્યાં.…
વધુ વાંચો >મોદી, ગુજરમલ મુલ્તાનીમલ
મોદી, ગુજરમલ મુલ્તાનીમલ (જ. ઑગસ્ટ 1902, પતિયાળા; અ. 22 જાન્યુઆરી 1976, મુંબઈ) : ભારતના અગ્રણી ઉદ્યોગપતિ અને દાનવીર. ખાનગી ટ્યૂશનો દ્વારા નાનપણમાં ખપ પૂરતું ભણતર લઈને કુમળી વયે પિતા સાથે વ્યાપારમાં જોડાઈ ગયા. થોડા સમય માટે અનુભવ લઈ મોદી ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડની સ્થાપના કરી અને તેનું ચૅરમૅનપદ સંભાળ્યું. મોદી ગ્રૂપ ઑવ્…
વધુ વાંચો >