૧૬.૧૮
મૅટિંગ્લી ટૉમસ કૅનેથથી મેનન અંજોલિ ઇલા
મૅટિંગ્લી, ટૉમસ કૅનેથ
મૅટિંગ્લી, ટૉમસ કૅનેથ (જ. 17 માર્ચ 1936, શિકાગો) : અમેરિકાના અવકાશયાત્રી. ઍપોલો પ્રોગ્રામના ચંદ્ર પર ઉતરાણના પાંચમા મિશનમાં તેમણે ઉડ્ડયન કર્યું હતું. 1966માં અવકાશયાત્રી તરીકે તેમની પસંદગી થઈ ત્યારે તેઓ નૌસેનામાં ટેસ્ટ પાઇલટ હતા. આમ તો ઍપોલો–13માં તેમને અવકાશયાત્રી તરીકે મોકલવાનું નક્કી થયેલું, પરંતુ તેમને ઓરીનો રોગ થતાં એ ઉડ્ડયનમાંથી…
વધુ વાંચો >મેટ્રોનિડેઝોલ
મેટ્રોનિડેઝોલ : અમીબા તથા અન્ય પ્રજીવો તેમજ અજારક જીવાણુઓ(anaerobic bacteria)થી લાગતા ચેપની સારવાર અને પૂર્વનિવારણ(prevention)માં વપરાતું ઔષધ. સન 1955માં નકામુરા(Nakamura)એ સૌપ્રથમ 2-નાઇટ્રેઇમિડેઝોલ(એઝોમાયસિન)ની ટ્રાઇકૉમોનાસ નામના પ્રજીવ(protozoa)ને મારી શકવાની ક્ષમતા દર્શાવી. તેને કારણે નાઇટ્રોઇમિડેઝોલ જૂથનાં વિવિધ સંયોજનોનું સંશ્લેષણ (synthesis) શરૂ થયું. તેમાંનું એક રસાયણ, 1(β–હાઇડ્રૉક્સિઇથાઇલ)–2–મિથાઇલ–5–નાઇટ્રોઇમિડેઝોલને હાલ મેટ્રોનિડેઝોલ કહે છે. તે ઍન્ટામિબા હિસ્ટૉલિટિકા…
વધુ વાંચો >મેટ્રોપૉલિટન મ્યુઝિયમ ઑવ્ આર્ટ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.
મેટ્રોપૉલિટન મ્યુઝિયમ ઑવ્ આર્ટ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ. (સ્થાપના : 1872) : અમેરિકાનું સૌથી મોટું અને વિશ્વનું અગ્રણી કલાવિષયક મ્યુઝિયમ. તે 5 હેક્ટર વિસ્તારમાં પથરાયેલું છે. 1868માં ન્યૂયૉર્ક હિસ્ટૉરિયન સોસાયટીએ આ મ્યુઝિયમની રચના કરી. 1880માં તેને ખસેડીને હાલના સેન્ટ્રલ પાર્કના ફિફ્થ ઍવન્યૂના છેડે આવેલા મકાનમાં વ્યવસ્થિત ગોઠવવામાં આવ્યું. 1888 અને 1894માં તેના…
વધુ વાંચો >મેડક
મેડક : સ્થાન-સીમા-વિસ્તાર : તેલંગણાનો પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 27´થી 18° 19´ ઉ. અ. અને 77° 28´થી 79° 10´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 9,700 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે નિઝામાબાદ જિલ્લો, ઉત્તર અને ઈશાન તરફ કરીમનગર જિલ્લો, પૂર્વમાં વારંગલ જિલ્લો, અગ્નિ તરફ નાલગોંડા…
વધુ વાંચો >મેડતા
મેડતા : મારવાડનું એક અગત્યનું રાજ્ય. મુઘલ યુગ દરમિયાન એનું મહત્વ વધ્યું હતું. એનો કિલ્લો ઘણો મજબૂત હતો. મારવાડનું પાટનગર જોધપુર અને મેવાડનું પાટનગર ચિત્તોડ હતું. મારવાડના રાજા જોધાના પુત્ર દુદાએ મેડતામાં સ્વતંત્ર રાજ્યની સ્થાપના કરી હતી. સલ્તનતયુગ દરમિયાન અજમેરના મુસ્લિમ ગવર્નર સુજાએ ઈ. સ. 1491માં મેડતા ઉપર આક્રમણ કર્યું…
વધુ વાંચો >મૅડિસન, જેમ્સ
મૅડિસન, જેમ્સ (જ. 16 માર્ચ 1751, પૉર્ટ કૉનવે, વર્જિનિયા; અ. 28 જૂન 1836, ઓરેન્જ, વર્જિનિયા) : અમેરિકાના રાજકારણી અને ચોથા પ્રમુખ (1809–1817). તેમણે કૉલેજ ઑવ્ ન્યૂ જર્સી (પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટી) ખાતે અભ્યાસ કર્યો. 1776માં તેમણે રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો. તેમણે 1787ના ‘કૉન્સ્ટિટ્યૂશનલ કન્વેન્શન’માં અગ્રણી તરીકે ભાગ ભજવ્યો. ‘ધ ફેડરાલિસ્ટ પેપર્સ’ના લેખનમાં તેમનો…
વધુ વાંચો >મૅડિસન, ડૉલી
મૅડિસન, ડૉલી (જ. 20 મે 1768, ન્યૂ ગાર્ડન, નૉર્થ કૅરોલિના, યુ.એસ.; અ. 12 જુલાઈ 1849, વોશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાના પ્રમુખ જેમ્સ મૅડિસનનાં પત્ની (ફર્સ્ટ લૅડી). તેમના પ્રથમ પતિનું અવસાન થતાં, 1794માં તેમણે જૅમ્સ મેડિસન સાથે લગ્ન કર્યાં. પ્રમુખપત્ની તરીકે તેઓ ખૂબ લોકચાહના અને આદર પામ્યાં હતાં. મૅડિસનની રાજકીય કારકિર્દી આગળ…
વધુ વાંચો >મેડેરા (નદી)
મેડેરા (નદી) : ઍમેઝોન નદીની મુખ્ય સહાયક નદીઓ પૈકીની એક. તેનું પૉર્ટુગીઝ નામ રિયો મેડેરા છે. બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદે આવેલા વિલા બેલા ખાતે ભેગી થતી મામોરી અને બેની નદીઓમાંથી આ નદી બને છે. આ સંગમ પછીથી તે ઉત્તર તરફ આશરે 100 કિમી. સુધી વહે છે, અહીં તે બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદ રચે છે.…
વધુ વાંચો >મેડેરા ટાપુઓ
મેડેરા ટાપુઓ (Madeira Islands) : આફ્રિકાના વાયવ્ય કિનારાથી દૂર આટલાંટિક મહાસાગરમાં આવેલા જ્વાળામુખીજન્ય ટાપુઓનો સમૂહ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 32° 44´ ઉ. અ. અને 17° 00´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 796 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે કેનેરી ટાપુઓથી ઉત્તર તરફ 420 કિમી.ને અંતરે તથા જિબ્રાલ્ટરની સામુદ્રધુનીથી નૈર્ઋત્યમાં આવેલા…
વધુ વાંચો >મેદિનીપુર (મિદનાપુર)
મેદિનીપુર (મિદનાપુર) : પશ્ચિમ બંગાળના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. જૂનું નામ મિદનાપુર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 16´ ઉ. અ. અને 87° 20´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 14,081 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની વાયવ્ય, ઉત્તર અને ઈશાનમાં અનુક્રમે પુરુલિયા, બાંકુરા અને હુગલી જિલ્લાઓ,…
વધુ વાંચો >મેદિનીરાય
મેદિનીરાય (સોળમી સદીનો પૂર્વાર્ધ) : ચૌહાણ જાતિનો પુરબિયો રજપૂત સરદાર, ચંદેરીનો જાગીરદાર અને માળવાના સુલતાન અલાઉદ્દીન મહમૂદ બીજા(1511–1531)નો વજીર. તેની મદદ લઈને સુલતાન અલાઉદ્દીન મહમૂદ બીજાએ પોતાના રાજ્યમાંના બળવાખોર અમીરોને અંકુશમાં લીધા હતા. ત્યારબાદ મેદિનીરાય માળવામાં સૌથી વધારે વર્ચસ્ ધરાવનાર સરદાર ગણાતો હતો. તેણે કેટલાય અમીરોને સજા કરાવી હતી. તેને…
વધુ વાંચો >મેદીનેટ હેબુ ખાતેનું પ્રાઇમીવલ હિલ મંદિર
મેદીનેટ હેબુ ખાતેનું પ્રાઇમીવલ હિલ મંદિર : ઇજિપ્તની સ્થાપત્યકલાનું એક નમૂનેદાર મંદિર. તેના નિર્માણનો પ્રારંભ રાણી હેટ સેપ્સરે ઈ. સ. પૂ. 1470ના અરસામાં કરેલો. નાઇલ નદીના પશ્ચિમ કાંઠે થીબ્ઝ ખાતે આવેલાં કરનાક અને લેક્સરનાં મંદિરોની હરોળનું આ મંદિર અસલ નગરની ઉત્તરે નદીને પશ્ચિમ કાંઠે મહત્વના દેવાલય-ગભારા (sanctuary) રૂપે આવેલું છે.…
વધુ વાંચો >મૅધરિયાગ, સૅલ્વડૉર
મૅધરિયાગ, સૅલ્વડૉર (જ. 23 જુલાઈ 1886, લા કૉરુના, સ્પેન; અ. 14 ડિસેમ્બર 1978, લોકાર્નો, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : સ્પેનના લેખક, રાજકારણી અને ઇતિહાસકાર. લીગ ઑવ્ નૅશન્સ ખાતેની તેમની સેવા બદલ તેમજ અંગ્રેજી, જર્મન અને ફ્રેન્ચ તેમજ સ્પૅનિશમાં થોકબંધ લખાણ માટે તેઓ વિશેષ જાણીતા છે. સૈનિક પિતાના આગ્રહને કારણે તેમણે પૅરિસમાં ઇજનેરીનો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >મેનચિન્ક-સ્ટીવન્સન, વેરા
મેનચિન્ક-સ્ટીવન્સન, વેરા (જ. 1906, મૉસ્કો; અ. 1944) : જાણીતાં મહિલા ચેસ-ખેલાડી. 1937માં તેમનાં લગ્ન થવાથી તે બ્રિટિશ નાગરિક બન્યાં. તેમની ગણના ચેસનાં સૌ મહિલા-ખેલાડીઓમાં એક અતિ ચપળ અને નિપુણ ખેલાડી તરીકે થતી હતી. 1927(ત્યારે તેઓ ચેસનાં પ્રથમ મહિલા-ચૅમ્પિયન બન્યાં હતાં)થી 1944 સુધી તેઓ વિશ્વવિજેતાનું પદક ધરાવતાં રહ્યાં. 1944માં લંડન હવાઈ…
વધુ વાંચો >મેનન, અંજોલિ ઇલા
મેનન, અંજોલિ ઇલા (જ. 17 જુલાઈ 1940, બંગાળ) : ભારતીય મહિલા ચિત્રકાર. પિતા કૉલકાતામાં ડૉક્ટર. તેમણે મુંબઈની જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. આ પછી દિલ્હી યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજી સાહિત્યનાં સ્નાતક થયાં. આ દરમિયાન તેમની મુલાકાત મકબૂલ ફિદા હુસેન સાથે થઈ. હુસેન પાસેથી પ્રેરણા મેળવી મેનન માત્ર ચિત્રકલામાં તલ્લીન…
વધુ વાંચો >