૧૬.૧૫
મૃદા(માટી)નું સ્થિરીકરણથી મૅકાર્થીવાદ
મૃદા(માટી)નું સ્થિરીકરણ
મૃદા(માટી)નું સ્થિરીકરણ (soil stabilisation) : જુદી જુદી પદ્ધતિઓ અજમાવીને માટી(મૃદા)ની ગુણવત્તા સુધારીને માટીની ઇજનેરી ઉપયોગ માટે ગુણવત્તા સુધારવાની રીત. સ્થળ પ્રમાણે માટીને પોતાની ખાસિયતો અને ગુણવત્તા હોય છે. માટીનું સામર્થ્ય તેના સ્થિરીકરણ પર નિર્ભર છે. બાંધકામનો ખર્ચ ઘટાડવા તથા આયુષ્ય વધારવા ગુણવત્તાયુક્ત માટી બનાવવી પડે છે. માટી બે પ્રકારની હોય…
વધુ વાંચો >મૃદુ પાણી
મૃદુ પાણી (soft water) : કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ અથવા લોહ જેવી ધાતુઓ વિનાનું અને સાબુ સાથે સરળતાથી ફીણ ઉત્પન્ન કરતું પાણી. આવી ધાતુઓના ક્ષારો ધરાવતું પાણી – કઠિન પાણી (hard water) – સાબુ સાથે ફીણ ઉત્પન્ન કરવાને બદલે બગરી (skum) ઉત્પન્ન કરે છે અને તેથી સાબુનો વ્યય થાય છે. બૉઇલરમાં આવું…
વધુ વાંચો >મૃદુપેશી (મૃદૂતક) (Parenchyma)
મૃદુપેશી (મૃદૂતક) (Parenchyma) : વનસ્પતિનાં લગભગ બધાં જ અંગોમાં જોવા મળતી અત્યંત સામાન્ય પ્રકારની સરળ સ્થાયી પેશી. તે આધારોતક પેશીતંત્ર(ground tissue system)ની મુખ્ય પ્રતિનિધિ છે અને પ્રકાંડના બાહ્યક (cortex) અને મજ્જા(pith)માં મૂળના બાહ્યકમાં, પર્ણદંડની આધારોતક પેશીમાં, પર્ણની મધ્યપર્ણ (mesophyll) પેશીમાં અને જલવાહક (xylem) કે અન્નવાહક (phaloem) પેશીમાં કોષોના સમૂહ તરીકે…
વધુ વાંચો >મૃદુપેશીસરણ, મસ્તિષ્કી
મૃદુપેશીસરણ, મસ્તિષ્કી (cerebral hermiation) : મગજના કોઈ ભાગનું ખોપરીમાં કે ખોપરીની બહાર સરકવું તે. ખોપરી (કર્પર, cranium) એક હાડકાંની બનેલી બંધ દાબડી જેવી છે. તેમાં મોટા મગજ(ગુરુમસ્તિષ્ક, cerebrum)ના બે અર્ધગોલ (hemispheres), નાનું મગજ (લઘુમસ્તિષ્ક, cerebellum) તથા મસ્તિષ્ક-પ્રકાંડ (brain stem) આવેલાં છે. મોટા મગજ અને નાના મગજ વચ્ચે એક ર્દઢતાનિકા (duramater)…
વધુ વાંચો >મૃદુલા સારાભાઈ
મૃદુલા સારાભાઈ (જ. 6 મે 1911, અમદાવાદ; અ. 27 ઑક્ટોબર 1974, દિલ્હી) : સ્વાતંત્ર્ય-સેનાની, સામાજિક કાર્યકર અને તેજસ્વી મહિલા કાર્યકર. પિતા અંબાલાલ જાણીતા ઉદ્યોગપતિ હતા. માતાનું નામ સરલાદેવી. જેઓ ગાંધીવિચારસરણીથી રંગાયેલાં અને મજૂર મહાજનનાં અગ્રણી કાર્યકર હતાં. અંબાલાલ સારાભાઈ મુક્ત તથા પ્રગતિશીલ વિચારસરણી ધરાવતા હોવાથી મૃદુલાના ઉછેર પર તેની સીધી…
વધુ વાંચો >મૃદ્-ખનિજો
મૃદ્-ખનિજો (Clay-minerals) : માટીદ્રવ્યનાં બનેલાં ખનિજો. પૃથ્વી પર જોવા મળતું માટીદ્રવ્યનું મુખ્ય ઘટકબંધારણ મૃદ્-ખનિજોથી બનેલું હોય છે. તે અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય કણ-સ્વરૂપે મળે છે. મૃદ્-ખનિજો આવશ્યકપણે જલયુક્ત ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ છે. અમુક મૃદ્-ખનિજોમાં આલ્કલી (કે આલ્કલાઇન)-મૃદ્ પણ મુખ્ય ઘટક તરીકે હોય છે. વળી, અમુક મૃદ્-ખનિજોમાં મૅગ્નેશિયમ કે લોહ કે બંને સંપૂર્ણપણે કે…
વધુ વાંચો >મૃદ્-ભાંડ
મૃદ્-ભાંડ : પુરાવશેષ તરીકે મહત્ત્વ ધરાવતાં માટીનાં વાસણો. તે અંત્યપાષાણયુગથી માંડીને હડપ્પીય તેમજ તામ્રપાષાણયુગીય આદ્ય ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિઓના ટિંબાઓમાંથી વિપુલ પ્રમાણમાં ઠીકરાં રૂપે કે ક્વચિત્ અખંડ રૂપે મળતાં રહ્યાં છે. સદીઓથી માટી નીચે દબાઈ રહેવા છતાં તે નાશ પામ્યાં નથી. આથી લિપિની ગેરહાજરીવાળી આદ્ય ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિઓના અભ્યાસમાં તે પ્રથમદર્શી મહત્વના પુરાવા…
વધુ વાંચો >મેઇજી યુગ
મેઇજી યુગ : જાપાનમાં સમ્રાટ મુત્સુહિટોનો રાજ્યકાલ(1867–1912). મુત્સુહિટોનો જન્મ ક્યોટોમાં ઈ. સ. 1852માં થયો હતો. 1853માં અમેરિકન નૌકાદળના અધિકારી કૉમોડૉર મેથ્યુ પેરીએ પશ્ચિમના દેશો માટે જાપાનનાં દ્વાર ખોલ્યાં; એ પછી જાપાનમાં પશ્ચિમની અસર વધતી ગઈ હતી. ઈ. સ. 1867માં મુત્સુહિટો જાપાનનો સમ્રાટ બન્યો ત્યારે જાપાન એક નબળું અને અવ્યવસ્થિત રાજ્ય…
વધુ વાંચો >મેઇડન ઓવર
મેઇડન ઓવર : ક્રિકેટની મૅચમાં કોઈ ગોલંદાજ પોતાની છ કે આઠ દડાની ઓવરમાં બૅટ્સમૅનને એક પણ રન નોંધાવવાની તક ન આપે તે ઓવર, એક પણ વાઇડ, નો-બૉલ કે લેગ-બાયનો રન પણ ન આપે તેવી લાગલાગટ છ કે આઠ દડાની ઓવરને ‘મેઇડન ઓવર’ (કોરી ઓવર) કહેવામાં આવે છે. 1851માં ઑલ ઇંગ્લૅન્ડ…
વધુ વાંચો >મૅકમિલન, ઍડ્વિન મૅટિસન
મૅકમિલન, ઍડ્વિન મૅટિસન (McMillan, Edwin Mattison) (જ. 18 સપ્ટેમ્બર 1907, રિડૉન્ડો બીચ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 7 સપ્ટેમ્બર 1991, અલ સેરિટો, કૅલિફૉર્નિયા) : નૅપ્ચૂનિયમના શોધક અને 1951ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર વિષય માટેના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા યુ.એસ.ના ભૌતિકવિજ્ઞાની. તેમણે શરૂઆતનું શિક્ષણ પૅસેડીના(કૅલિફૉર્નિયા)માં લીધેલું. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી બી.એસસી.ની, તે પછીના વર્ષે એમ.એસસી.ની…
વધુ વાંચો >મૅકમિલન, ડૅનિયલ તથા ઍલેક્ઝાન્ડર
મૅકમિલન, ડૅનિયલ તથા ઍલેક્ઝાન્ડર ડૅનિયલ ( જ. 13 સપ્ટેમ્બર 1813, આઇલ ઑવ્ ઍરન, બ્યૂટશાયર, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 27 જૂન 1857, કેમ્બ્રિજ, કેમ્બ્રિજશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; ઍલેક્ઝાન્ડર – જ. 3 ઑક્ટોબર 1818, ઇર્વિન, આયરશાયર, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 26 જાન્યુઆરી 1896, લંડન) : સ્કૉટલૅન્ડના પુસ્તક-વિક્રેતા અને પ્રકાશક. 1843માં તેમણે ‘મૅકમિલન ઍન્ડ કંપની’ નામની પેઢી સ્થાપી. પુસ્તકોની આ…
વધુ વાંચો >મૅકમિલન, (મૉરિસ) હૅરોલ્ડ
મૅકમિલન, (મૉરિસ) હૅરોલ્ડ (જ. 10 ફેબ્રુઆરી 1894 બલ્ગેરિયા મિડલસેક્સ ઈંગ્લેન્ડ; અ. 29 ડિસેમ્બર 1986 ચેલવૂડ ગેટ, ઈસ્ટ સસેક્સ, ઇંગ્લેન્ડ) : સ્ટૉક્ટનના પ્રથમ અર્લ અને પૂર્વ બ્રિટિશ વડાપ્રધાન. તેમણે રૂઢિચુસ્ત પક્ષના સાંસદ તરીકે 1924થી 1929 અને 1931થી 1945 સુધી કામગીરી બજાવી. 1945થી 1964 દરમિયાન તેમણે સંસદમાં બ્રૂમલે વિસ્તારનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું. 1951થી…
વધુ વાંચો >મૅકમેહૉન રેખા
મૅકમેહૉન રેખા : ભારતની ઉત્તર-પૂર્વ(ઈશાન)માં આશરે 1,500 કિમી.ની સરહદ દર્શાવતી રેખા. ઈ. સ. 1914માં ભરવામાં આવેલી સિમલા પરિષદમાં બ્રિટન, ચીન અને તિબેટના પ્રતિનિધિઓએ ભારતની ઈશાન દિશામાં આવેલ સીમાની રેખા નક્કી કરી હતી. 1640માં મૉંગોલોએ દલાઈ લામાને તિબેટનો હક્ક આપ્યો હતો. ત્યારબાદ મંચુઓએ ચીન અને તિબેટ પર પ્રભુત્વ સ્થાપ્યું. તિબેટ ભારતની…
વધુ વાંચો >મૅકમેહૉન, વિલિયમ (સર)
મૅકમેહૉન, વિલિયમ (સર) (જ. 23 ફેબ્રુઆરી 1908, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 31 માર્ચ 1988, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના રાજકારણી તથા વડાપ્રધાન (1971–72). તેમણે સિડની યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને સૉલિસિટર તરીકેની લાયકાત અને સજ્જતા કેળવી તેમણે તે ક્ષેત્રે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં સેવા આપ્યા પછી તેઓ લિબરલ પાર્ટીમાં સક્રિય બન્યા…
વધુ વાંચો >મૅકલપ, ફ્રિટ્ઝ
મૅકલપ, ફ્રિટ્ઝ (જ. 15 ડિસેમ્બર 1902, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 30 જાન્યુઆરી 1983, ન્યૂજર્સી, યુ.એસ.) : ઔદ્યોગિક અર્થશાસ્ત્રના નિષ્ણાત. મૂળ ઑસ્ટ્રિયાના, પરંતુ 1933માં દેશાટન કરી કાયમ માટે અમેરિકામાં વસેલા. વીસમી સદીના ત્રીજા દાયકામાં વિયેના યુનિવર્સિટીમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું. વિખ્યાત ઑસ્ટ્રિયન અર્થશાસ્ત્રીઓ લુડવિગ ઍડલર વૉન માઇઝેસ (1881–1973) અને ફ્રેડરિક ઑગસ્ટ વૉન હાયેક(1899–1992)ના…
વધુ વાંચો >મૅકલીન, ડૉનાલ્ડ
મૅકલીન, ડૉનાલ્ડ (જ. 9 ઑક્ટોબર 1935 નોર્થ લંડન, ઈંગ્લેન્ડ) : યુદ્ધ-મોરચાના બ્રિટિશ ફોટોગ્રાફર. રવિવારનાં અખબારો માટે તેમણે વ્યવસાયી ફોટોગ્રાફર તરીકે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. તેમણે યુદ્ધકાલીન ખૂનરેજીની ઝડપેલી તાર્દશ અને હૃદયદ્રાવક છબીઓમાં કૉંગો (1967), વિયેટનામ (1968), બાઇફર (1968 તથા 1970) તેમજ કંબોડિયા (1970) ખૂબ નોંધપાત્ર બની છે અને તેમાંથી ધ્વનિત થતો…
વધુ વાંચો >મૅકલીન, શર્લી
મૅકલીન, શર્લી (જ. 24 એપ્રિલ 1934, રિચમૉન્ડ; વર્જિનિયા) : જાણીતાં ફિલ્મ-અભિનેત્રી. નાનપણથી જ તેમણે નૃત્ય શીખવા માંડ્યું હતું. 1950માં ન્યૂયૉર્ક સિટી ખાતે ‘ઑક્લહામા કોરસ’માં તેઓ જોડાયાં અને એ મનોરંજનના ક્ષેત્રે પોતાની કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. ‘ધ પાજામા ગેમ’ (1954) નામક ચિત્રમાં તેમનું સ્થાન મૂળ અભિનેત્રીના વિકલ્પ તરીકે અભિનય-અભ્યાસ (understudy) કરતાં રહેવાનું…
વધુ વાંચો >મૅકલીશ, આર્ચિબાલ્ડ
મૅકલીશ, આર્ચિબાલ્ડ (જ. 7 મે 1892, ઇલિનૉઈ, યુ.એસ.; અ. 20 એપ્રિલ 1982, બૉસ્ટન) : અમેરિકન કવિ, નાટકકાર અને આદર્શ શિક્ષક. જાહેર અધિકારી તરીકે તેમની રચનાઓમાં ઉદાત્ત લોકશાહી માટેની નિસબત પ્રકટ થાય છે. અલબત્ત, તેમનાં અતિ રમણીય ઊર્મિકાવ્યોમાં તો વધારે અંગત સૂર સંભળાય છે. યેલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરી બૉસ્ટનમાં 3 વર્ષ…
વધુ વાંચો >મૅકવર્ટર, નૉરિસ
મૅકવર્ટર, નૉરિસ (જ. 12 ઑગસ્ટ 1925, Enfield, યુ.કે.; અ. 19 એપ્રિલ 2004, Kington Langlcy યુ.કે.) : બ્રિટનના પ્રકાશક, લેખક, પત્રકાર અને પ્રસારણકર્તા. તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને 1955થી ’86 દરમિયાન કૌટુંબિક વ્યવસાયના અધ્યક્ષ તરીકે કાર્યભાર સંભાળ્યો. પોતાના જોડિયા ભાઈ રૉસ મૅકવર્ટર(1925–75)ના સહયોગમાં તેમણે 1950માં માહિતી-સેવા(information service)ની શરૂઆત કરી અને…
વધુ વાંચો >