ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >બાંદા
બાંદા : ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યના ચિત્રકૂટ વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 24° 53´ ઉ. અ.થી 25° 55´ ઉ. અ. અને 80° 07´ પૂ. રે.થી 31° 34´ પૂ. રે.ની વચ્ચે આવેલો છે. તેની ઉત્તરે ફત્તેહપુર જિલ્લો, પૂર્વે ચિત્રકૂટ જિલ્લો, પશ્ચિમે હમીરપુર અને મહોબા જિલ્લા અને દક્ષિણે મધ્યપ્રદેશ રાજ્યના…
વધુ વાંચો >બાંદા, હૅસ્ટિંગ્ઝ (કામુઝુ)
બાંદા, હૅસ્ટિંગ્ઝ (કામુઝુ) (જ. 1906, કાસુંગું, માલાવી; અ. 1997) : માલાવીના રાજકારણી નેતા, વડાપ્રધાન (1963–66), અને પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ. તેમણે અમેરિકા તથા બ્રિટનમાં ઔષધવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો હતો. કેન્દ્રીય આફ્રિકન સમવાયતંત્રનો વિરોધ કરવા બદલ તેમને 1958માં લંડન ખાતેની તેમની સફળ કારકિર્દી છોડી દેવી પડી. 1958માં તેઓ ઘાના થઈને ન્યાસાલૅન્ડ આવ્યા. પછી તેઓ…
વધુ વાંચો >બાંદીપુર
બાંદીપુર : કર્ણાટક રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાં મૈસૂર જિલ્લાના ગુંડલુપેટ (ગુંડીપેટ) તાલુકામાં આવેલું સ્થળ. ભૌગોલિક સ્થાન : 12° 0’ ઉ. અ. અને 76° 45’ પૂ. રે. તે કર્ણાટક, તામિલનાડુ અને કેરળ રાજ્યોની સીમા નજીક આવેલું છે. ભારતમાં આવેલાં હિંસક પ્રાણીઓનાં અભયારણ્યો પૈકી બાંદીપુરનું અભયારણ્ય પણ જાણીતું છે. નીતિન કોઠારી
વધુ વાંચો >બાંધ ગઠરિયાં અને ગઠરિયાંશ્રેણી
બાંધ ગઠરિયાં અને ગઠરિયાંશ્રેણી : ચન્દ્રવદન મહેતાની શૈશવનાં સ્મરણોને આલેખતી કૃતિ. ‘બાંધ ગઠરિયાં’ બે ભાગમાં વિભાજિત છે. પ્રથમ ભાગમાં શૈશવનાં સ્મરણો ઉપરાંત તેમના કુમળા ચિત્ત પર જે વ્યક્તિઓની છાપ અંકિત થઈ છે તેમનું તાર્દશ વર્ણન છે. પહેલા ભાગમાં મૅટ્રિકની પરીક્ષામાં સફળ થયા ત્યાં સુધીનું શાળાજીવન આલેખાયું છે. વડોદરાના અભ્યાસ દરમિયાન…
વધુ વાંચો >બાંધણ
બાંધણ : દીવાલની રચનામાં પાટલીની જેમ ગોઠવાયેલ પથ્થરોનો થર. આ થર દીવાલોની રચનામાં અમુક ઊંચાઈએ નિયમિતપણે કરવામાં આવે છે, જેથી દીવાલની તાકાત જળવાઈ રહે. આ બાંધણને કંડારીને કલાત્મક રીતે કોતરવામાં આવે છે. જુદી જુદી ભાતની કોતરણી કરી તેની રચનાથી દીવાલની સુંદરતામાં વધારો કરવાના હેતુથી ઓરિસાનાં મંદિરોમાં આ જાતની શૈલી ઘણી…
વધુ વાંચો >બાંસવાડા (વાંસવાડા)
બાંસવાડા (વાંસવાડા) : રાજસ્થાનના દક્ષિણ સીમાવર્તી ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક અને નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 11´થી 23° 56´ ઉ. અ. અને 74° 00´થી 74° 47´ પૂ. રે. વચ્ચેનો આશરે 5,037 ચોકિમી. જેટલો ચતુષ્કોણીય વિસ્તાર આવરી લે છે, તથા ઉત્તર-દક્ષિણ 90 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >બિકાનેર
બિકાનેર : રાજસ્થાનના વાયવ્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક તથા શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 27° 11´થી 29° 03´ ઉ. અ. અને 71° 54´થી 74° 12´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 27,244 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે જિલ્લો ઉત્તર તરફ ગંગાનગર જિલ્લાથી, ઈશાનમાં હનુમાનગઢ જિલ્લાથી, પૂર્વમાં…
વધુ વાંચો >બિકિલા અબીબી
બિકિલા અબીબી (જ. 7 ઑગસ્ટ 1932, ઇથોપિયાના નાના ગામમાં; અ. 25 ઑક્ટોબર 1973) : મૅરેથોન દોડનો વિશ્વનો સમર્થ રમતવીર. અબીબીના પિતા ભરવાડ હતા અને તેને પર્વતો ઉપર રહેવાનું થતું હતું. અબીબી અત્યંત ગરીબ કુટુંબમાં જન્મ્યો હતો. તેણે શરૂઆતનું જીવન પર્વતો ઉપર દરિયાની સપાટીથી 2,134 મીટરની ઊંચાઈ પર વિતાવ્યું હતું. પર્વત…
વધુ વાંચો >બિકો, સ્ટિફન (બાન્ટુ)
બિકો, સ્ટિફન (બાન્ટુ) (જ. 1946, કિંગ વિલિયમ્સ ટાઉન, કૅપ પ્રૉવિન્સ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 1977) : દક્ષિણ આફ્રિકાના જાણીતા આંદોલનકાર. તેઓ સ્ટિવ બિકો તરીકે લોકલાડીલા બન્યા. તેઓ અશ્વેત જાગૃતિ આંદોલનના સ્થાપક અને નેતા હતા. નાતાલ યુનિવર્સિટી ખાતે ઔષધવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરતા હતા ત્યારે જ તે રાજકારણમાં પડ્યા હતા. 1969માં રચાયેલા અશ્વેતો માટેના…
વધુ વાંચો >બિગા (Bega)
બિગા (Bega) : ઑસ્ટ્રેલિયાના ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ રાજ્યના અગ્નિકોણમાં આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 36° 30´ દ. અ. અને 149° 50´ પૂ. રે. સિડનીથી તે દક્ષિણે 435 કિમી. અંતરે આવેલું છે. આ વિસ્તાર વાણિજ્ય અને વહીવટનું મથક છે. દરિયાથી આશરે 18 કિમી. ને અંતરે આવેલા ‘સેફાયર કોસ્ટ’ નામથી તે જાણીતું…
વધુ વાંચો >