ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બાંકા
બાંકા : બિહાર રાજ્યના અગ્નિ ભાગમાં ભાગલપુર વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 24° 53´ ઉ. અ. અને 86° 55´ પૂ. રે. આજુબાજુનો આશરે 3,020 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની સમગ્ર ઉત્તર સરહદે ભાગલપુર જિલ્લો, સમગ્ર પૂર્વ સરહદે ગોડા જિલ્લો, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >બાંકા ઓ સીધા
બાંકા ઓ સીધા (1960) : ઊડિયા કૃતિ. સ્વાતંત્ર્યોત્તરકાળના ખ્યાતનામ ઊડિયા કવિ ગોદાવરીશ મહાપાત્ર(1898–1965)ના આ કાવ્યસંગ્રહને સાહિત્ય અકાદમીએ 1966ની શ્રેષ્ઠ ઊડિયા કૃતિ તરીકે પસંદ કરી પુરસ્કાર આપ્યો હતો. આ સંગ્રહનું ‘બાંકા ઓ સીધા’ (વાંકા અને સીધા) નામ ઘણું સૂચક છે. એમાં રાજકારણમાં પડેલા ભ્રષ્ટાચારી, કાળાંબજાર કરનારા ધનવાનો, સરકારી નાનામોટા કર્મચારીઓ, વેપારીઓ…
વધુ વાંચો >બાંકીદાસ
બાંકીદાસ (જ. 1884, ભાડિયાવાસ, મારવાડ, અ. ) : રાજસ્થાનના અતિપ્રસિદ્ધ કવિ અને ઇતિહાસવિદ્. ચારણ જાતિની આશિયા શાખામાં જન્મ. પિતા ફહનદાન. માતા હિન્દુબાઈ. પ્રારંભિક શિક્ષણમાં તેમના પિતા પાસેથી દોહા, સોરઠા, કવિત અને ગોત વગેરેનો અભ્યાસ. 16 વર્ષની ઉંમરે તેમણે તેમના પિતા સાથે રાયપુરના ઠાકોર અર્જુનસિંહ સમક્ષ એક દોહાની શીઘ્ર રચના કરી…
વધુ વાંચો >બાંકુરા
બાંકુરા : પશ્ચિમ બંગાળમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 38´થી 23° 38´ ઉ. અ. અને 86° 36´થી 87° 46´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 6,882 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે ઉત્તરે તથા ઈશાનમાં દામોદર નદી દ્વારા બર્ધમાન જિલ્લાથી અલગ પડે છે. તેના…
વધુ વાંચો >બાંગુઈ
બાંગુઈ : મધ્ય આફ્રિકામાં આવેલા ‘સેન્ટ્રલ આફ્રિકન રિપબ્લિક’ દેશનું પાટનગર તથા મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 4° 22´ ઉ. અ. અને 18° 35´ પૂ. રે. તે દેશના છેક દક્ષિણ ભાગમાં ઝાયર અને કોંગો દેશો સાથેની તેની સરહદ નજીક આવેલું છે. આ ત્રણ દેશોની સરહદ પર અર્ધગોળાકાર વળાંક લેતી ઉબાંગી…
વધુ વાંચો >બાંગ્લાદેશ
બાંગ્લાદેશ ભારતના પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્યની પૂર્વમાં ગંગા-બ્રહ્મપુત્ર નદીઓના મુખત્રિકોણ-પ્રદેશને મહદ્અંશે આવરતો, બંગાળના ઉપસાગરની ઉત્તરમાં આવેલો દક્ષિણ એશિયાઈ દેશ. 1971 અગાઉ તે પાકિસ્તાનનો પ્રાંત હતો અને ત્યારે તે પૂર્વ પાકિસ્તાન નામથી ઓળખાતો હતો. 1971ના અંતમાં આ દેશે દુનિયાના રાજકીય નકશામાં ‘બાંગ્લાદેશ’ નામથી નવોદિત રાષ્ટ્ર તરીકે અલગ સ્થાન મેળવ્યું. કુદરત તરફથી આ…
વધુ વાંચો >બાંજુલ
બાંજુલ : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા ગામ્બિયા દેશનું પાટનગર, મોટામાં મોટું શહેર તથા ઍટલાન્ટિક કિનારા પરનું બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° 28´ ઉ. અ. અને 16° 39´ પ. રે. પર ગામ્બિયા નદીના મુખ પાસેના સેન્ટ મેરીઝ ટાપુ પર સમુદ્રસપાટીથી લગભગ 27 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલું છે તથા મુખ્ય ભૂમિ સાથે પુલથી જોડાયેલું…
વધુ વાંચો >બાંટુ ભાષાઓ
બાંટુ ભાષાઓ : આફ્રિકાના નાઇજર-કૉંગો ભાષાકુલની બેનુકાગો શાખાનો મુખ્ય ભાષાસમૂહ. આફ્રિકાના ઉત્તરથી દક્ષિણના મોટા વિસ્તારમાં પ્રસરેલા 6 કરોડથી વધુ લોકો દ્વારા પ્રયોજાતી 790 જેટલી ભાષાઓ, બોલીઓ. આમાંની કેટલીક રોમન લિપિમાં લખાય છે. આ બધા લોકો પૂર્વ, મધ્ય અને દક્ષિણ આફ્રિકામાં સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને રાજકીય રીતે વૈવિધ્ય ધરાવે છે. ‘બાંટુ’નો અર્થ…
વધુ વાંચો >બાંડુંગ
બાંડુંગ : ઇન્ડોનેશિયાનું ઐતિહાસિક શહેર અને પશ્ચિમ જાવાનું પાટનગર. તે સમુદ્રસપાટીથી આશરે 700 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પર વસેલું છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 54´ દ. અ. અને 107° 36´ પૂ. રે. તે તેની ખુશનુમા આબોહવા તથા વ્યવસ્થિત ગોઠવણી માટે જાણીતું છે. તે પશ્ચિમ જાવાનું પાટનગર હોવા ઉપરાંત, વહીવટી અને…
વધુ વાંચો >બાંડુંગ પરિષદ
બાંડુંગ પરિષદ : વિશ્વના રાજકારણમાં બિનજોડાણવાદી જૂથ તરીકે ઊપસી આવેલ નવોદિત સ્વતંત્ર અને તટસ્થ રાષ્ટ્રોની પ્રથમ પરિષદ (1955). દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ (1939–45) બાદ એશિયાનાં સંસ્થાનો સ્વતંત્ર થવા લાગ્યાં. તેવી જ રીતે 1957 પછી આફ્રિકાનાં સંસ્થાનો સ્વતંત્ર બન્યાં. આ સમયગાળા દરમિયાન પશ્ચિમના દેશો અને સામ્યવાદી દેશો વચ્ચે ઠંડા યુદ્ધની પરિસ્થિતિ પ્રવર્તતી હોવાથી…
વધુ વાંચો >બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >