ખંડ ૧૨
પ્યાર જી પ્યાસથી ફલ્યુરોમયતા
પ્યાર જી પ્યાસ (1972)
પ્યાર જી પ્યાસ (1972) : જાણીતા સિંધી નવલકથાકાર ને રંગભૂમિના ઉપાસક ગોવિંદ માલ્હીકૃત સિંધી નવલકથા. તેને સાહિત્ય અકાદમીનો 1973ના વર્ષનો એવૉર્ડ મળ્યો હતો. આ ‘પ્યાર જી પ્યાસ’ નવલકથાની નાયિકા, સાચકલા પ્રેમની પ્રાપ્તિની ઝંખનામાં વિભિન્ન પુરુષોના સંપર્કમાં આવે છે. તેની વાસનાની તૃપ્તિ થાય છે, પરંતુ તેની પ્રેમતૃષા તો અતૃપ્ત જ રહી…
વધુ વાંચો >પ્યારેસાહેબ
પ્યારેસાહેબ : અવધના બાદશાહ વાજિદઅલી શાહના એક વંશજ. એમની ગણના આ સદીની શરૂઆતના મહાન ગાયકો – મૌજુદીનખાં, ગૌહરજાન, જાનકીબાઈ વગેરે ઉપશાસ્ત્રીય સંગીતનાં ખ્યાતનામ ગાયકોમાં થતી હતી. બંગાળ પ્રાંતની એક રિયાસતના રાજા યતીન્દ્રમોહન ટાગોરનો આશ્રય તેમણે સ્વીકાર્યો હતો, જેને પરિણામે ભારતના અગ્રણી સંગીતકારો પાસેથી સંગીતની તાલીમ પ્રાપ્ત કરવાની તક તેમને મળી…
વધુ વાંચો >પ્યાસા (1957)
પ્યાસા (1957) : હિંદી ચલચિત્રોના ઇતિહાસમાં સીમાચિહ્નરૂપ સર્જન. નિર્માણવર્ષ : 1957; નિર્માણસંસ્થા : ગુરુદત્ત ફિલ્મ્સ; સંવાદ : અબરાર અલવી; ગીતકાર : સાહિર લુધિયાનવી; દિગ્દર્શન : ગુરુદત્ત; છબીકલા : વી. કે. મૂર્તિ; સંગીત : એસ. ડી. બર્મન; મુખ્ય ભૂમિકા : ગુરુદત્ત, વહીદા રહેમાન, માલા સિંહા, જૉની વૉકર, રહેમાન, કુમકુમ, લીલા મિશ્ર,…
વધુ વાંચો >પ્યુનિક વિગ્રહો (ઈ. પૂ. 264–146)
પ્યુનિક વિગ્રહો (ઈ. પૂ. 264–146) : પ્રાચીન સમયમાં રોમ અને કાર્થેજ વચ્ચે લડાયેલા વિગ્રહો. ભૂમધ્ય સમુદ્રના વિસ્તારમાં રોમન સત્તાનો ફેલાવો કરવા રોમ અને કાર્થેજ વચ્ચે ત્રણ યુદ્ધો થયાં, તે ‘પ્યુનિક વિગ્રહો’ તરીકે જાણીતાં છે. તે ત્રણેય વિગ્રહોમાં રોમનો વિજય થયો હતો. ફિનિશિયનોએ કાર્થેજ વસાવ્યું હતું. લૅટિન ભાષામાં ફિનિશિયનો માટે ‘પ્યુનિક’…
વધુ વાંચો >પ્યુનીકા
પ્યુનીકા : જુઓ દાડમ
વધુ વાંચો >પ્યુમીસ (pumice)
પ્યુમીસ (pumice) : આછા રાખોડી-શ્વેત રંગનો, જ્વાળામુખીજન્ય, વિશેષ સિલિકાધારક લાવાના ફીણમાંથી બનેલો, વધુ પડતો કોષમય કુદરતી કાચ. ખનિજીય બંધારણની ર્દષ્ટિએ સામાન્ય રીતે તે રહાયોલાઇટને સમકક્ષ, પરંતુ અસંખ્ય કોટરોથી ભરપૂર હોય છે. સંજોગભેદે તે ગઠ્ઠાઓ કે કણિકાને સ્વરૂપે પણ જમાવટ પામતો હોય છે, ક્વચિત્ તે ક્વાર્ટ્ઝ અને ફેલ્સ્પારના સૂક્ષ્મ સ્ફટિકો ધરાવતો…
વધુ વાંચો >પ્યૂજિન, ઑગસ્ટસ વેલ્બી નૉર્થમોર (જ. 1812; અ. 1852)
પ્યૂજિન, ઑગસ્ટસ વેલ્બી નૉર્થમોર (જ. 1812; અ. 1852) : ગૉથિક સ્થાપત્યના હિમાયતી આંગ્લ સ્થપતિ. ઓગણીસમી સદીમાં ખ્રિસ્તી સ્થાપત્યમાંથી તેમણે પ્રશિષ્ટ શૈલીના ગૉથિક સ્થાપત્યને પ્રચલિત કર્યું અને દેવળોના ભવનની યથાર્થ અભિવ્યક્તિ રૂપે તેને રજૂ કર્યું. બ્રિટનના રાષ્ટ્રીય સ્મારકરૂપ ધ ન્યૂ પૅલિસ ઑવ્ વેસ્ટમિન્સ્ટર અથવા હાઉસ ઑવ્ પાર્લમેન્ટ(1836–68)ની સ્થાપત્યરચનામાં સર ચાર્લ્સ બેરીકૃત…
વધુ વાંચો >પ્યોંગયાંગ (Pyongyang)
પ્યોંગયાંગ (Pyongyang) : એશિયા ખંડની પૂર્વમાં આવેલા ઉત્તર કોરિયા દેશનું પાટનગર. તે 39° 01´ ઉ. અ. અને 125° 45´ પૂ. રે. પર દેશના વાયવ્ય ભાગમાં ગીચ વસ્તીવાળા પ્રદેશમાં આવેલું છે. દેશની પશ્ચિમે આવેલા પીળા સમુદ્રના ભાગરૂપ પશ્ચિમ કોરિયા ઉપસાગરના કિનારાથી તે આશરે 48 કિમી.ને અંતરે અંદરના ભૂમિભાગમાં વસેલું છે. તે…
વધુ વાંચો >પ્રકટીકરણ (development)
પ્રકટીકરણ (development) : અર્દશ્ય વસ્તુને પ્રકટ કરીને ર્દશ્યમાન કરવું તે. છબીકલાની દુનિયામાં ફિલ્મ કે કાગળ પર ચિત્ર દેખાય તેમ તેના પર ડાર્કરૂમમાં કરવામાં આવતી રાસાયણિક પ્રક્રિયા માટે પ્રયોજાતા ‘ડેવલપમેન્ટ’નો આ પર્યાય છે. તસવીર ઝડપતી વખતે કૅમેરાની અંદર, પ્રકાશર્દશ્ય ચિત્ર માટેની પૉઝિટિવ ફિલ્મ સિવાયની ફિલ્મ પર અંકિત થયેલ પ્રતિમા પ્રચ્છન્ન અને…
વધુ વાંચો >પ્રકલ્પ-આયોજન (project planning)
પ્રકલ્પ-આયોજન (project planning) : પ્રયોજના માટેના જુદા જુદા વિકલ્પોને ધ્યાનમાં લઈ ફક્ત એક વિકલ્પને આખરી સ્વરૂપ આપવા માટે પદ્ધતિસરનું વિશ્લેષણ કરી સમયબદ્ધ અમલ કરવાની પદ્ધતિ. આયોજનના ત્રણ ઘટકો છે : (1) યોજનાનો હેતુ, (2) તે માટે જુદા જુદા વિકલ્પોનું વિશ્લેષણ, (3) કોઈ એક વિકલ્પને પસંદ કરી સમયબદ્ધ કરવો. આયોજન-પ્રક્રિયામાં સાધનસામગ્રી,…
વધુ વાંચો >ફલન (પ્રાણીશાસ્ત્ર)
ફલન (પ્રાણીશાસ્ત્ર) : નર અને માદા જનનકોષોમાં થતી સંયોજનની પ્રક્રિયા. સામાન્યપણે બહુકોષીય સજીવોના બે પ્રજનકો હોય છે : નર અને માદા. આ બંને પ્રજનકો એક જ જાતિ(species)નાં હોય છે, તેમના કોષોમાં આવેલી રંગસૂત્રોની સંખ્યા સરખી હોય છે અને તેમનાં મૂળભૂત લક્ષણો પણ એકસરખાં હોય છે; પરંતુ રંગસૂત્રોના વિશિષ્ટ બિંદુપથ પર…
વધુ વાંચો >ફલનકાળ (gestation period)
ફલનકાળ (gestation period) : સાધનરોકાણ અને અંતિમ ઉપયોગની વપરાશની કે મૂડીની વસ્તુની પ્રાપ્તિ વચ્ચે જે સમયગાળો વીતે છે તેને ફલનકાળ કહેવામાં આવે છે. ખેતરમાં બીજ વાવવામાં આવે તે પછી દિવસો કે મહિનાઓ બાદ પાક તૈયાર થાય છે. માણસ તેના બાપદાદાએ રોપેલા આંબાની કેરી ખાય છે. લોખંડ-પોલાદના કારખાનાનું બાંધકામ શરૂ કરવામાં…
વધુ વાંચો >ફલનીકરણ
ફલનીકરણ : જુઓ પ્રજનનતંત્ર (માનવ)
વધુ વાંચો >ફલિતનદી
ફલિતનદી : જુઓ નદી
વધુ વાંચો >ફલી સામ નરીમાન
ફલી, સામ નરીમાન (જ. 10 જૂન 1929, રંગૂન, મ્યાનમાર) : બંધારણવિદ, કાયદાશાસ્ત્રી અને પ્રથમ પંક્તિના ઍડ્વોકેટ. મુંબઈની ગવર્નમેન્ટ લૉ કૉલેજમાં અભ્યાસ કરી તેના સ્નાતક બન્યા. સોલી સોરાબજી, અનિલ દીવાન અને અશોક દેસાઈ જેવા કાયદાના ક્ષેત્રના ખેરખાંઓ તેમના સહાધ્યાયી અને મિત્રો હતા; તો વાય. વી. ચંદ્રચૂડ અને નાની પાલખીવાળા જેવા ખેરખાં…
વધુ વાંચો >ફલ્ટન
ફલ્ટન : મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના સાતારા જિલ્લાનો તાલુકો અને તે જ નામ ધરાવતું તાલુકામથક અને ભૂતપૂર્વ દેશી રિયાસત. ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ નિંબાળકર રજવાડાની તે રાજધાની હતું. સાતારા જિલ્લાના ઈશાન ખૂણે મહાડ–પંઢરપુર રાજ્યમાર્ગ પર સાતારાથી 60 કિમી. દૂર અને પુણેના અગ્નિ ખૂણે 150 કિમી. દૂર બાણગંગા નદીના કાંઠે તે વસેલું છે. તેનો પ્રાચીન ઇતિહાસ…
વધુ વાંચો >ફલ્ટન, જૉન સ્કૉટ બેરન
ફલ્ટન, જૉન સ્કૉટ, બેરન (જ. 27 મે 1902, ડુંડી, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 14 માર્ચ 1986, થૉર્નટન ડાલે, નૉર્થ યૉર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : જાણીતા બ્રિટિશ કેળવણીકાર. તેમણે સેંટ એન્ડ્રુઝ અને ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. ત્યારબાદ લંડન સ્કૂલ ઑવ્ ઇકોનૉમિક્સ ઍન્ડ પોલિટિકલ સાયન્સ ખાતે પ્રાધ્યાપક તરીકે થોડો સમય સેવાઓ આપી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >ફલ્ટન, રૉબર્ટ
ફલ્ટન, રૉબર્ટ (જ. 14 નવેમ્બર, 1765, લેંકેશાયર કાઉન્ટી, પેન્સિલ્વેનિયા, અમેરિકા; અ. 1815) : અમેરિકી શોધક, સિવિલ એન્જિનિયર અને કલાકાર. શાળાકીય અભ્યાસ બાદ ઝવેરાતના વેપારીને ત્યાં શિખાઉ કારીગર તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો હતો. તેમણે ત્યાં હાથીદાંત પર લઘુચિત્રો અને છબીચિત્રો (પોર્ટ્રેટ) કંડારવાની કળામાં નામના પ્રાપ્ત કરી. 1793 પછી તેમણે આ શોખ…
વધુ વાંચો >ફલ્ટન સમિતિ
ફલ્ટન સમિતિ : ઇંગ્લૅન્ડમાં વહીવટી જાહેર સેવાઓની સુધારણા માટે 1968માં નિમાયેલ સમિતિ. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ નવી શિક્ષણપદ્ધતિ તથા બદલાયેલી જવાબદારીઓના સંદર્ભમાં જાહેર સેવાઓમાં જરૂરી સુધારાઓ માટેની ભલામણ કરવાનો હતો. વહીવટી તંત્રમાં સામાન્યજ્ઞ અને વિશેષજ્ઞ એમ બે મુખ્ય કાર્યશ્રેણી હોય છે. વહીવટના કુશળ સંચાલનમાં આ બે શ્રેણીઓમાંથી કોને પ્રાધાન્ય આપવું તે…
વધુ વાંચો >ફસલી સન
ફસલી સન : જુઓ સંવત
વધુ વાંચો >