૨૫.૨3
હોમરૂલ આંદોલનથી હોલો
હોમરૂલ આંદોલન
હોમરૂલ આંદોલન : ભારત માટે હોમરૂલ (સ્વરાજ) મેળવવા લોકમાન્ય ટિળક તથા શ્રીમતી એની બેસન્ટે શરૂ કરેલ આંદોલન. ટિળક છ વર્ષની કેદની સજા માંડલે(મ્યાનમાર)માં ભોગવીને જૂન 1914માં દેશમાં પાછા ફર્યા. તેમને લાગ્યું કે દેશની વાસ્તવિક પ્રગતિ તથા કલ્યાણ વાસ્તે ‘સ્વરાજ’ આવશ્યક હતું. પોતાના ધ્યેય તરીકે તેમણે ‘હોમરૂલ’ શબ્દ પસંદ કર્યો, કારણ…
વધુ વાંચો >હોમ હાન્યા (Holm Hanya)
હોમ, હાન્યા (Holm, Hanya) (જ. 3 માર્ચ 1893, જર્મની; અ. 3 નવેમ્બર 1992, ન્યૂયૉર્ક સિટી, યુ.એસ.) : જર્મન–અમેરિકન આધુનિક નર્તકી અને કૉરિયોગ્રાફર. મૂળ નામ જોહાના એકર્ટ કુન્ટ્ઝ (Johanna Eckert Kuntce). ફ્રેન્કફર્ટની અને હેલેરો ખાતે ડેલ્ક્રોઝની ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં નૃત્યનો અભ્યાસ કર્યા પછી હોમ ડ્રેસ્ડન ખાતેની મૅરી વિગ્મૅન્સ સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં થોડા સમય માટે…
વધુ વાંચો >હોમાન્સ જ્યૉર્જ કાસ્પર
હોમાન્સ, જ્યૉર્જ કાસ્પર (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, બૉસ્ટન, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 1989) : અમેરિકાના સમાજશાસ્ત્રી. ધનિક કુટુંબમાં જન્મ. કુટુંબનું સમૃદ્ધ પુસ્તકાલય જ તેમને શાળા કરતાં પણ વધુ શિક્ષણ આપનાર નીવડ્યું. સ્નાતક અને અનુસ્નાતક કક્ષાનું શિક્ષણ તેમણે હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં લીધું. આ જ યુનિવર્સિટીમાં તેમણે જુનિયર ફેલોથી શરૂ કરીને ક્રમશ: ફૅકલ્ટી-ઇન્સ્ટ્રક્ટર, ઍસોસિયેટ…
વધુ વાંચો >હોમિયોપથી (સમચિકિત્સાવિજ્ઞાન)
હોમિયોપથી (સમચિકિત્સાવિજ્ઞાન) : રોગોપચારનું એક વિલક્ષણ ચિકિત્સાવિજ્ઞાન. ગ્રીક શબ્દ ‘homois’ એટલે like (= સમ) અને ‘pathos’ એટલે suffering (= દર્દ) પરથી તેનું નામ હોમિયોપથી આપવામાં આવ્યું છે. તે ઍલૉપથી (allopathy) અને આયુર્વેદ પછી ત્રીજા ક્રમે આવતું વૈકલ્પિક ચિકિત્સાવિજ્ઞાન છે. હોમિયોપથીના સ્થાપક ડૉ. સેમ્યુઅલ હૉનેમાનના નામ પરથી આ ચિકિત્સાપદ્ધતિને હૉનેમાનની ચિકિત્સાપદ્ધતિ…
વધુ વાંચો >હોમો
હોમો : માનવ માટે વપરાતો વૈજ્ઞાનિક શબ્દ. માનવ-ઉત્ક્રાંતિની કક્ષાઓ પૈકી સીધી અંગસ્થિતિ ધરાવતો માનવ-પ્રકાર. માનવ-ઉત્ક્રાંતિના ઇતિહાસમાં તેની કક્ષા છેલ્લી ગણાય છે. પ્રાણીઓ માટે કરેલા વર્ગીકરણ મુજબ, માનવને વંશ હોમિનિડી, શ્રેણી કેટાહ્રિની, ગણ અંગુષ્ઠધારી (Primates), ઉપગણ પુરુષાભ વાનર(કપિ anthrapoid apes)માં મૂકવામાં આવેલો છે. અંગુષ્ઠધારીઓનો બીજો એક ઉપગણ પ્રોસિમી પણ છે. કેનોઝોઇક…
વધુ વાંચો >હોમો-ઇરેક્ટસ
હોમો-ઇરેક્ટસ : ઘણાખરા નૃવંશશાસ્ત્રીઓ દ્વારા માન્ય ગણાતો, આજથી આશરે 15 લાખ વર્ષ અગાઉથી 3 લાખ વર્ષ અગાઉના ગાળામાં ઉત્ક્રાંતિ પામેલી માનવજાતિનો એક પ્રકાર. હોમો-ઇરેક્ટસનું શારીરિક માળખું લગભગ આજના માનવ જેવું જ હતું; પરંતુ તેનું મગજ થોડુંક નાનું હતું અને દાંત થોડાક મોટા હતા. તેની ઊંચાઈ 150 સેમી. જેટલી હતી અને…
વધુ વાંચો >હોમોનોઇઆ
હોમોનોઇઆ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફોરબિયેસી કુળની ક્ષુપ કે નાનાં વૃક્ષોની બનેલી નાનકડી પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ભારતથી ન્યૂગિની સુધી થયેલું છે. ભારતમાં તેની ચાર જાતિઓ થાય છે. પાષાણભેદક(Homonoia riparia)ની પુષ્પીય શાખા Homonoia riparia Lour (સં. પાષાણભેદક, ક્ષુદ્ર પાષાણભેદ; તે. તનીકી, સિરિદામનું; ત. કટ્ટાલરી; ક. હોલેનાગે, નીરગંગીલે; મલ. કટ્આલ્લારી, વાંગી…
વધુ વાંચો >હોમ્સ આર્થર
હોમ્સ, આર્થર (જ. 14 જાન્યુઆરી 1890, હેબ્બર્ન, ડરહામ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 20 સપ્ટેમ્બર 1965, લંડન) : અંગ્રેજ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. તેઓ સામાન્ય ભૂસ્તરશાસ્ત્ર, ખનિજવિદ્યા, ભૂભૌતિકશાસ્ત્ર તેમજ ભૂપૃષ્ઠ આકારિકી વિજ્ઞાન માટે જાણીતા છે. તેમણે કિરણોત્સારી માપન-પદ્ધતિથી ખડકોનાં વયનિર્ધારણ કરવાની પદ્ધતિ વિકસાવેલી. 1913માં તેમણે સર્વપ્રથમ વાર માત્રાત્મક ભૂસ્તરીય પદ્ધતિથી ખડકોનું વયનિર્ધારણ કરી શકાતું હોવાનું સૂચન…
વધુ વાંચો >હોમ્સ શેરલૉક
હોમ્સ, શેરલૉક : ડિટેક્ટિવ નવલકથાકાર સર આર્થર કૉનન ડૉઇલનું જગત-સાહિત્યમાં જાણીતું પાત્ર. શેરલોક જગત-મશહૂર ડિટેક્ટિવ છે. જોકે આ પ્રકારનું પાત્ર એડગર ઍલન પૉએ ‘ડુપિન’નું સર્જેલ. ડુપિન તરંગી અલૌકિક બુદ્ધિપ્રતિભા ધરાવનાર વ્યક્તિ છે તો શેરલૉક લોકમાનસમાં કાયમ માટે વસી ગયેલ પાત્ર છે. ડૉઇલના આદરણીય પ્રાધ્યાપક ડૉ. જૉસેફ બેલ મેડિકલ કૉલેજમાં અધ્યાપન…
વધુ વાંચો >હોયલ ફ્રેડ (સર) [Hoyle Fred (Sir)]
હોયલ, ફ્રેડ (સર) [Hoyle Fred (Sir)] (જ. 24 જૂન 1915, બિંગ્લે, યૉર્કશાયર, બ્રિટન; અ. 20 ઑગસ્ટ 2001, બોર્નમથ, ઇંગ્લૅન્ડ) : વિશ્વની ઉત્પત્તિ, ઉત્ક્રાંતિ અને તેના ભાવિને લગતાં રહસ્યોની જાણકારી ઉપલબ્ધ કરવાના પ્રયાસો કરનાર બ્રિટિશ ખગોળ-ભૌતિકવિજ્ઞાની (Astrophysicist). (સર) ફ્રેડ હોયલ પ્રાથમિક શિક્ષણ વતનમાં લીધું. એક દિવસે તેમની વર્ગશિક્ષિકાએ બાળકોને પાંચ પાંખડીનું…
વધુ વાંચો >હોમરૂલ આંદોલન
હોમરૂલ આંદોલન : ભારત માટે હોમરૂલ (સ્વરાજ) મેળવવા લોકમાન્ય ટિળક તથા શ્રીમતી એની બેસન્ટે શરૂ કરેલ આંદોલન. ટિળક છ વર્ષની કેદની સજા માંડલે(મ્યાનમાર)માં ભોગવીને જૂન 1914માં દેશમાં પાછા ફર્યા. તેમને લાગ્યું કે દેશની વાસ્તવિક પ્રગતિ તથા કલ્યાણ વાસ્તે ‘સ્વરાજ’ આવશ્યક હતું. પોતાના ધ્યેય તરીકે તેમણે ‘હોમરૂલ’ શબ્દ પસંદ કર્યો, કારણ…
વધુ વાંચો >હોમ હાન્યા (Holm Hanya)
હોમ, હાન્યા (Holm, Hanya) (જ. 3 માર્ચ 1893, જર્મની; અ. 3 નવેમ્બર 1992, ન્યૂયૉર્ક સિટી, યુ.એસ.) : જર્મન–અમેરિકન આધુનિક નર્તકી અને કૉરિયોગ્રાફર. મૂળ નામ જોહાના એકર્ટ કુન્ટ્ઝ (Johanna Eckert Kuntce). ફ્રેન્કફર્ટની અને હેલેરો ખાતે ડેલ્ક્રોઝની ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં નૃત્યનો અભ્યાસ કર્યા પછી હોમ ડ્રેસ્ડન ખાતેની મૅરી વિગ્મૅન્સ સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં થોડા સમય માટે…
વધુ વાંચો >હોમાન્સ જ્યૉર્જ કાસ્પર
હોમાન્સ, જ્યૉર્જ કાસ્પર (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, બૉસ્ટન, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 1989) : અમેરિકાના સમાજશાસ્ત્રી. ધનિક કુટુંબમાં જન્મ. કુટુંબનું સમૃદ્ધ પુસ્તકાલય જ તેમને શાળા કરતાં પણ વધુ શિક્ષણ આપનાર નીવડ્યું. સ્નાતક અને અનુસ્નાતક કક્ષાનું શિક્ષણ તેમણે હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં લીધું. આ જ યુનિવર્સિટીમાં તેમણે જુનિયર ફેલોથી શરૂ કરીને ક્રમશ: ફૅકલ્ટી-ઇન્સ્ટ્રક્ટર, ઍસોસિયેટ…
વધુ વાંચો >હોમિયોપથી (સમચિકિત્સાવિજ્ઞાન)
હોમિયોપથી (સમચિકિત્સાવિજ્ઞાન) : રોગોપચારનું એક વિલક્ષણ ચિકિત્સાવિજ્ઞાન. ગ્રીક શબ્દ ‘homois’ એટલે like (= સમ) અને ‘pathos’ એટલે suffering (= દર્દ) પરથી તેનું નામ હોમિયોપથી આપવામાં આવ્યું છે. તે ઍલૉપથી (allopathy) અને આયુર્વેદ પછી ત્રીજા ક્રમે આવતું વૈકલ્પિક ચિકિત્સાવિજ્ઞાન છે. હોમિયોપથીના સ્થાપક ડૉ. સેમ્યુઅલ હૉનેમાનના નામ પરથી આ ચિકિત્સાપદ્ધતિને હૉનેમાનની ચિકિત્સાપદ્ધતિ…
વધુ વાંચો >હોમો
હોમો : માનવ માટે વપરાતો વૈજ્ઞાનિક શબ્દ. માનવ-ઉત્ક્રાંતિની કક્ષાઓ પૈકી સીધી અંગસ્થિતિ ધરાવતો માનવ-પ્રકાર. માનવ-ઉત્ક્રાંતિના ઇતિહાસમાં તેની કક્ષા છેલ્લી ગણાય છે. પ્રાણીઓ માટે કરેલા વર્ગીકરણ મુજબ, માનવને વંશ હોમિનિડી, શ્રેણી કેટાહ્રિની, ગણ અંગુષ્ઠધારી (Primates), ઉપગણ પુરુષાભ વાનર(કપિ anthrapoid apes)માં મૂકવામાં આવેલો છે. અંગુષ્ઠધારીઓનો બીજો એક ઉપગણ પ્રોસિમી પણ છે. કેનોઝોઇક…
વધુ વાંચો >હોમો-ઇરેક્ટસ
હોમો-ઇરેક્ટસ : ઘણાખરા નૃવંશશાસ્ત્રીઓ દ્વારા માન્ય ગણાતો, આજથી આશરે 15 લાખ વર્ષ અગાઉથી 3 લાખ વર્ષ અગાઉના ગાળામાં ઉત્ક્રાંતિ પામેલી માનવજાતિનો એક પ્રકાર. હોમો-ઇરેક્ટસનું શારીરિક માળખું લગભગ આજના માનવ જેવું જ હતું; પરંતુ તેનું મગજ થોડુંક નાનું હતું અને દાંત થોડાક મોટા હતા. તેની ઊંચાઈ 150 સેમી. જેટલી હતી અને…
વધુ વાંચો >હોમોનોઇઆ
હોમોનોઇઆ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફોરબિયેસી કુળની ક્ષુપ કે નાનાં વૃક્ષોની બનેલી નાનકડી પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ભારતથી ન્યૂગિની સુધી થયેલું છે. ભારતમાં તેની ચાર જાતિઓ થાય છે. પાષાણભેદક(Homonoia riparia)ની પુષ્પીય શાખા Homonoia riparia Lour (સં. પાષાણભેદક, ક્ષુદ્ર પાષાણભેદ; તે. તનીકી, સિરિદામનું; ત. કટ્ટાલરી; ક. હોલેનાગે, નીરગંગીલે; મલ. કટ્આલ્લારી, વાંગી…
વધુ વાંચો >હોમ્સ આર્થર
હોમ્સ, આર્થર (જ. 14 જાન્યુઆરી 1890, હેબ્બર્ન, ડરહામ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 20 સપ્ટેમ્બર 1965, લંડન) : અંગ્રેજ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. તેઓ સામાન્ય ભૂસ્તરશાસ્ત્ર, ખનિજવિદ્યા, ભૂભૌતિકશાસ્ત્ર તેમજ ભૂપૃષ્ઠ આકારિકી વિજ્ઞાન માટે જાણીતા છે. તેમણે કિરણોત્સારી માપન-પદ્ધતિથી ખડકોનાં વયનિર્ધારણ કરવાની પદ્ધતિ વિકસાવેલી. 1913માં તેમણે સર્વપ્રથમ વાર માત્રાત્મક ભૂસ્તરીય પદ્ધતિથી ખડકોનું વયનિર્ધારણ કરી શકાતું હોવાનું સૂચન…
વધુ વાંચો >હોમ્સ શેરલૉક
હોમ્સ, શેરલૉક : ડિટેક્ટિવ નવલકથાકાર સર આર્થર કૉનન ડૉઇલનું જગત-સાહિત્યમાં જાણીતું પાત્ર. શેરલોક જગત-મશહૂર ડિટેક્ટિવ છે. જોકે આ પ્રકારનું પાત્ર એડગર ઍલન પૉએ ‘ડુપિન’નું સર્જેલ. ડુપિન તરંગી અલૌકિક બુદ્ધિપ્રતિભા ધરાવનાર વ્યક્તિ છે તો શેરલૉક લોકમાનસમાં કાયમ માટે વસી ગયેલ પાત્ર છે. ડૉઇલના આદરણીય પ્રાધ્યાપક ડૉ. જૉસેફ બેલ મેડિકલ કૉલેજમાં અધ્યાપન…
વધુ વાંચો >હોયલ ફ્રેડ (સર) [Hoyle Fred (Sir)]
હોયલ, ફ્રેડ (સર) [Hoyle Fred (Sir)] (જ. 24 જૂન 1915, બિંગ્લે, યૉર્કશાયર, બ્રિટન; અ. 20 ઑગસ્ટ 2001, બોર્નમથ, ઇંગ્લૅન્ડ) : વિશ્વની ઉત્પત્તિ, ઉત્ક્રાંતિ અને તેના ભાવિને લગતાં રહસ્યોની જાણકારી ઉપલબ્ધ કરવાના પ્રયાસો કરનાર બ્રિટિશ ખગોળ-ભૌતિકવિજ્ઞાની (Astrophysicist). (સર) ફ્રેડ હોયલ પ્રાથમિક શિક્ષણ વતનમાં લીધું. એક દિવસે તેમની વર્ગશિક્ષિકાએ બાળકોને પાંચ પાંખડીનું…
વધુ વાંચો >