૧.૩૧

અંતર્ભેદકોથી અંત્યેષ્ટિ

અંતર્ભેદકો

અંતર્ભેદકો (instrusions) : જૂના ખડકોમાં અંતર્ભેદન પામેલા અગ્નિકૃત ખડકોનાં લાક્ષણિક સ્વરૂપો. મૅગ્માજન્ય અગ્નિકૃત ખડકોની ઉત્પત્તિ અને સ્થિતિ અન્ય ખડકપ્રકારો કરતાં જુદા પ્રકારની હોવાથી તેમનાં સ્વરૂપો પણ મૂળભૂત રીતે જ નિરાળાં હોય છે. તે ખડકો સ્તરરચનાવાળા ન હોવાથી તેમનાં વલણો જળકૃત ખડકોની જેમ નમનકોણવાળાં કે સ્તરનિર્દેશન દર્શાવતાં હોતાં નથી, તેથી તેમને…

વધુ વાંચો >

અંતર્ભેદિત અગ્નિકૃત ખડકો

અંતર્ભેદિત અગ્નિકૃત ખડકો (instrusive igneous rocks) : મૅગ્માજન્ય અંતર્ભેદનો દ્વારા પોપડાના જુદા જુદા વિસ્તારોમાં અસ્તિત્વમાં આવતા ખડકો. મુખ્યત્વે કોઈ પણ પ્રકારના અંત:કૃત ખડકો કે ભૂમધ્યકૃત ખડકોનો આ શીર્ષક હેઠળ સમાવેશ થાય છે. ગ્રૅનાઇટ, સાયનાઇટ, ગ્રૅનોડાયોરાઇટ, ડાયોરાઇટ, ગેબ્બ્રો, પેગ્મેટાઇટ, ડોલેરાઇટ, ગ્રૅનોફાયર, લેમ્પ્રોફાયર્સ તથા અલ્ટ્રાબેઝિક ખડકો એનાં ઉદાહરણો છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા

વધુ વાંચો >

અંતર્મુખી વિકાસનીતિ

અંતર્મુખી વિકાસનીતિ : જુઓ, આયાત અવેજીકરણ

વધુ વાંચો >

અંતર્વેદિ, અંતર્વેદી

અંતર્વેદિ, અંતર્વેદી : જુઓ, બ્રહ્માવર્ત

વધુ વાંચો >

અંત:કર્પરી અર્બુદો

અંત:કર્પરી અર્બુદો (intracranial tumours) : ખોપરીના પોલાણમાં થતી મગજ ઇત્યાદિની ગાંઠો. તેને કારણે ખોપરીમાં દબાણ વધે છે. પરિણામે દર્દીને માથાનો દુખાવો, ઊલટી અને દૃષ્ટિના વિકારો પેદા થાય છે, જે સતત વધ્યા કરે છે. તેને અંત:કર્પરી અતિદાબ (intracranial hypertension) કહે છે. ઝાંખું દેખાવું, બેવડું દેખાવું (દ્વિદૃષ્ટિ, diplopia) કે થોડા સમય માટે…

વધુ વાંચો >

અંત:કૃત ખડકો

અંત:કૃત ખડકો (Plutonic rocks) : અગ્નિકૃત ખડકોનો એક પ્રકાર. પોપડાની અંદર વધુ ઊંડાઈએ મૅગ્મામાંથી તૈયાર થતા અંતર્ભેદિત ખડકો. અગ્નિકૃત ખડકોનો આ પ્રકાર ભૂગર્ભમાં મૅગ્માની ઠંડા પડવાની ક્રિયા દરમ્યાન થતા સ્ફટિકીકરણથી તૈયાર થયેલા ખનિજ-સ્ફટિકોનો બનેલો હોય છે. સ્ફટિકીકરણની આ ક્રિયા ખૂબ જ ઊંડાઈએ ઊંચા તાપમાને વાયુઓ તેમજ બાષ્પની હાજરીમાં અત્યંત ઉગ્ર…

વધુ વાંચો >

અંત:કોષરસજાળ

અંત:કોષરસજાળ (endoplasmic reticulatum) : સુકોષકેન્દ્રી (eukaryotic) કોષના કોષરસમાં વિસ્તૃત અને આંતરસંબંધિત (interconnected) પટલતંત્ર (membrane system) રચતી અંગિકા. તે બધા જ પ્રાણીકોષો અને વનસ્પતિકોષોમાં જોવા મળે છે. આદિકોષકેન્દ્રી (prokayota), પરિપક્વ રક્તકણો, અંડકોષ કે યુગ્મનજ(zygote)માં તેનો અભાવ હોય છે. આદિશુક્રકોષમાં તે રસધાની સ્વરૂપે વિકાસ પામેલી રચના છે. સંયુક્ત સૂક્ષ્મદર્શકયંત્ર હેઠળ કોષરસમાં જોવા…

વધુ વાંચો >

અંત:ક્ષેપ પંપ

અંત:ક્ષેપ પંપ (Infusion pump) : નસ વાટે સતત દવા આપવા માટેની યાંત્રિક યોજના. તેના દ્વારા દર્દીની રોજિંદી ક્રિયામાં ખલેલ ન પહોંચે તે રીતે તેને સતત ઘણા દિવસો માટે કે કાયમ માટે ધમની (artery) કે શિરા (vein) વાટે દવા આપી શકાય છે. તે માટે વપરાતા પંપ બે પ્રકારના હોય છે :…

વધુ વાંચો >

અંત:પેશી શેક

અંત:પેશી શેક (diathermy) : ચામડી નીચેની પેશીઓને અપાતો શેક. જુલના નિયમને આધારે એકાંતરિયો (alternate) વીજ-સંચાર (electric current) ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. ઓછી પુનરાવર્તિતાવાળો વીજસંચાર ધ્રુવીકરણ (polarization)ની અસરને કારણે ગરમી ઉત્પન્ન કરતી વખતે પેશીને નુકશાન પહોંચાડે છે, જ્યારે વધુ પુવરાવર્તિતાવાળો અને ઓછી તરંગલંબાઈવાળો વીજ-સંચાર ચામડીને વધુ પડતી ગરમી આપવાને બદલે અંદરની…

વધુ વાંચો >

અંત:શોષણ

અંત:શોષણ (imbibition) : વનસ્પતિઓમાં થતા પાણીના પ્રસરણનો વિશિષ્ટ પ્રકાર. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન અધિશોષક(adsorbent)ની હાજરીમાં પાણીનું ચોખ્ખું વહન પ્રસરણ-પ્રવણતા (diffusion gradient)ની દિશામાં થાય છે. જો શુષ્ક વનસ્પતિ-દ્રવ્ય પાણીમાં મૂકવામાં આવે તો તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં ફૂલે છે; દા.ત., લાકડાંનાં બારી-બારણાં ચોમાસામાં ફૂલી જાય છે. શુષ્ક લાકડું એક સારા અધિશોષક તરીકે વર્તે છે.…

વધુ વાંચો >

અંતર્ભેદકો

Jan 31, 1989

અંતર્ભેદકો (instrusions) : જૂના ખડકોમાં અંતર્ભેદન પામેલા અગ્નિકૃત ખડકોનાં લાક્ષણિક સ્વરૂપો. મૅગ્માજન્ય અગ્નિકૃત ખડકોની ઉત્પત્તિ અને સ્થિતિ અન્ય ખડકપ્રકારો કરતાં જુદા પ્રકારની હોવાથી તેમનાં સ્વરૂપો પણ મૂળભૂત રીતે જ નિરાળાં હોય છે. તે ખડકો સ્તરરચનાવાળા ન હોવાથી તેમનાં વલણો જળકૃત ખડકોની જેમ નમનકોણવાળાં કે સ્તરનિર્દેશન દર્શાવતાં હોતાં નથી, તેથી તેમને…

વધુ વાંચો >

અંતર્ભેદિત અગ્નિકૃત ખડકો

Jan 31, 1989

અંતર્ભેદિત અગ્નિકૃત ખડકો (instrusive igneous rocks) : મૅગ્માજન્ય અંતર્ભેદનો દ્વારા પોપડાના જુદા જુદા વિસ્તારોમાં અસ્તિત્વમાં આવતા ખડકો. મુખ્યત્વે કોઈ પણ પ્રકારના અંત:કૃત ખડકો કે ભૂમધ્યકૃત ખડકોનો આ શીર્ષક હેઠળ સમાવેશ થાય છે. ગ્રૅનાઇટ, સાયનાઇટ, ગ્રૅનોડાયોરાઇટ, ડાયોરાઇટ, ગેબ્બ્રો, પેગ્મેટાઇટ, ડોલેરાઇટ, ગ્રૅનોફાયર, લેમ્પ્રોફાયર્સ તથા અલ્ટ્રાબેઝિક ખડકો એનાં ઉદાહરણો છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા

વધુ વાંચો >

અંતર્મુખી વિકાસનીતિ

Jan 31, 1989

અંતર્મુખી વિકાસનીતિ : જુઓ, આયાત અવેજીકરણ

વધુ વાંચો >

અંતર્વેદિ, અંતર્વેદી

Jan 31, 1989

અંતર્વેદિ, અંતર્વેદી : જુઓ, બ્રહ્માવર્ત

વધુ વાંચો >

અંત:કર્પરી અર્બુદો

Jan 31, 1989

અંત:કર્પરી અર્બુદો (intracranial tumours) : ખોપરીના પોલાણમાં થતી મગજ ઇત્યાદિની ગાંઠો. તેને કારણે ખોપરીમાં દબાણ વધે છે. પરિણામે દર્દીને માથાનો દુખાવો, ઊલટી અને દૃષ્ટિના વિકારો પેદા થાય છે, જે સતત વધ્યા કરે છે. તેને અંત:કર્પરી અતિદાબ (intracranial hypertension) કહે છે. ઝાંખું દેખાવું, બેવડું દેખાવું (દ્વિદૃષ્ટિ, diplopia) કે થોડા સમય માટે…

વધુ વાંચો >

અંત:કૃત ખડકો

Jan 31, 1989

અંત:કૃત ખડકો (Plutonic rocks) : અગ્નિકૃત ખડકોનો એક પ્રકાર. પોપડાની અંદર વધુ ઊંડાઈએ મૅગ્મામાંથી તૈયાર થતા અંતર્ભેદિત ખડકો. અગ્નિકૃત ખડકોનો આ પ્રકાર ભૂગર્ભમાં મૅગ્માની ઠંડા પડવાની ક્રિયા દરમ્યાન થતા સ્ફટિકીકરણથી તૈયાર થયેલા ખનિજ-સ્ફટિકોનો બનેલો હોય છે. સ્ફટિકીકરણની આ ક્રિયા ખૂબ જ ઊંડાઈએ ઊંચા તાપમાને વાયુઓ તેમજ બાષ્પની હાજરીમાં અત્યંત ઉગ્ર…

વધુ વાંચો >

અંત:કોષરસજાળ

Jan 31, 1989

અંત:કોષરસજાળ (endoplasmic reticulatum) : સુકોષકેન્દ્રી (eukaryotic) કોષના કોષરસમાં વિસ્તૃત અને આંતરસંબંધિત (interconnected) પટલતંત્ર (membrane system) રચતી અંગિકા. તે બધા જ પ્રાણીકોષો અને વનસ્પતિકોષોમાં જોવા મળે છે. આદિકોષકેન્દ્રી (prokayota), પરિપક્વ રક્તકણો, અંડકોષ કે યુગ્મનજ(zygote)માં તેનો અભાવ હોય છે. આદિશુક્રકોષમાં તે રસધાની સ્વરૂપે વિકાસ પામેલી રચના છે. સંયુક્ત સૂક્ષ્મદર્શકયંત્ર હેઠળ કોષરસમાં જોવા…

વધુ વાંચો >

અંત:ક્ષેપ પંપ

Jan 31, 1989

અંત:ક્ષેપ પંપ (Infusion pump) : નસ વાટે સતત દવા આપવા માટેની યાંત્રિક યોજના. તેના દ્વારા દર્દીની રોજિંદી ક્રિયામાં ખલેલ ન પહોંચે તે રીતે તેને સતત ઘણા દિવસો માટે કે કાયમ માટે ધમની (artery) કે શિરા (vein) વાટે દવા આપી શકાય છે. તે માટે વપરાતા પંપ બે પ્રકારના હોય છે :…

વધુ વાંચો >

અંત:પેશી શેક

Jan 31, 1989

અંત:પેશી શેક (diathermy) : ચામડી નીચેની પેશીઓને અપાતો શેક. જુલના નિયમને આધારે એકાંતરિયો (alternate) વીજ-સંચાર (electric current) ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. ઓછી પુનરાવર્તિતાવાળો વીજસંચાર ધ્રુવીકરણ (polarization)ની અસરને કારણે ગરમી ઉત્પન્ન કરતી વખતે પેશીને નુકશાન પહોંચાડે છે, જ્યારે વધુ પુવરાવર્તિતાવાળો અને ઓછી તરંગલંબાઈવાળો વીજ-સંચાર ચામડીને વધુ પડતી ગરમી આપવાને બદલે અંદરની…

વધુ વાંચો >

અંત:શોષણ

Jan 31, 1989

અંત:શોષણ (imbibition) : વનસ્પતિઓમાં થતા પાણીના પ્રસરણનો વિશિષ્ટ પ્રકાર. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન અધિશોષક(adsorbent)ની હાજરીમાં પાણીનું ચોખ્ખું વહન પ્રસરણ-પ્રવણતા (diffusion gradient)ની દિશામાં થાય છે. જો શુષ્ક વનસ્પતિ-દ્રવ્ય પાણીમાં મૂકવામાં આવે તો તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં ફૂલે છે; દા.ત., લાકડાંનાં બારી-બારણાં ચોમાસામાં ફૂલી જાય છે. શુષ્ક લાકડું એક સારા અધિશોષક તરીકે વર્તે છે.…

વધુ વાંચો >