૧૩.૨૯
બૉઇસ ટૉમ્પ્સન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પ્લાન્ટ રિસર્ચ ઇન્કૉર્પોરેટ અમેરિકાથી બોગોટા
બૉઇસ ટૉમ્પ્સન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પ્લાન્ટ રિસર્ચ ઇન્કૉર્પોરેટ, અમેરિકા
બૉઇસ ટૉમ્પ્સન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પ્લાન્ટ રિસર્ચ ઇન્કૉર્પોરેટ, અમેરિકા : અમેરિકાની વનસ્પતિવિજ્ઞાનના સંશોધન સાથે સંકળાયેલી એક પ્રખ્યાત સંસ્થા. વિલિયમ બૉઇસ ટૉમ્પ્સન નામના અમેરિકને પોતાની અઢળક મિલકત વનસ્પતિની વિવિધ વિષય-શાખાઓ પર સંશોધનો કરવા માટે આ સંસ્થાને સમર્પિત કરી હતી, આમ છતાં આ સંસ્થા સાથે પોતાનું નામ જોડવા બાબતે ઘણી આનાકાની કરી હતી.…
વધુ વાંચો >બોઇંગ, વિલિયમ એડવર્ડ
બોઇંગ, વિલિયમ એડવર્ડ (જ. 1881, ડેટ્રૉઇટ, અમેરિકા; અ. 1956) : હવાઈ જહાજના જાણીતા ઉત્પાદક. સી-પ્લેન એટલે કે દરિયાના પાણી પર ઊતરી શકે અને પાણી પરથી ઉડ્ડયન કરી શકે એવાં હવાઈ જહાજ બનાવવાના આશયથી 1916માં તેમણે પેસિફિક એરો પ્રૉડ્ક્ટ્સ કંપનીની સ્થાપના કરી. આ સી-પ્લેનની ડિઝાઇન કૉનાર્ડ વેસ્ટરફેલ્ટના સહયોગથી તેમણે જાતે જ…
વધુ વાંચો >બૉએમ, થિયોબાલ્ડ
બૉએમ, થિયોબાલ્ડ (જ. 1794, મ્યુનિક, જર્મની; અ. 1881) : જર્મનીના નિષ્ણાત વાંસળીવાદક અને સંશોધક. તેમણે 1828માં મ્યુનિક ખાતે વાંસળી-ઉત્પાદન માટેની ફૅક્ટરીની સ્થાપના કરી. તેમણે ધ્વનિ-નિયમનની ર્દષ્ટિએ પરિપૂર્ણ નીવડે એવી વાંસળી બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો. એવી વાંસળી બનાવવા માટે, આંગળીઓ પહોંચી વળી ના શકે એવાં સ્થાનોએ વાંસળી પર છિદ્રો પાડવાં પડે; આ…
વધુ વાંચો >બૉક ગોલિકા
બૉક ગોલિકા (Bok globule) : આદિ તારક(protostar)નાં પૂર્વગામી હોવાનું મનાતાં, આકાશગંગામાં કે પછી અંતરીક્ષમાં આવેલાં, ધૂળ અને વાયુનાં ઘટ્ટ આંતરતારકીય ગોળાકાર કાળાં વાદળ. આ વાદળ એના શોધક બાર્ટ જે. બૉક(1906–1983)ના નામે ઓળખાય છે. મૂળે ડચ, પણ પાછળથી અમેરિકા જઈ વસેલા આ ખગોળ-ભૌતિકશાસ્ત્રીએ 1947માં આની શોધ કરી હતી. બૉક આપણી આકાશગંગાના…
વધુ વાંચો >બોકાચિયો, જિયોવાની
બોકાચિયો, જિયોવાની (જ. 1313, પૅરિસ; અ. 21 ડિસેમ્બર 1375, સરટાલ્ડો, ટસ્કની, ઇટાલી) : માનવતાવાદી ઇટાલિયન સાહિત્યકાર. નવલકથાના મૂળ સ્વરૂપ ‘નૉવેલા’ અને પ્રાચીન મહાકાવ્યને ઘરગથ્થુ ભાષામાં પ્રયોજનાર ઇટાલીના પ્રથમ લેખક. ફ્લૉરેન્સના એક વેપારીના અનૌરસ પુત્ર. માતા ભદ્ર કુટુંબનાં ફ્રેન્ચ સન્નારી. ઉછેર ફ્લૉરેન્સમાં. કિશોરવયે અભ્યાસ માટે નેપલ્સમાં રહ્યા. હિસાબને બદલે ખ્રિસ્તી ધર્મશાસ્ત્રના…
વધુ વાંચો >બોકારો
બોકારો : બિહાર રાજ્યના અગ્નિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 23° 51´ ઉ. અ. અને 86° 02´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 3,342.6 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે બિહાર રાજ્યના છોટાનાગપુર ઉપવિભાગમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તરે હઝારીબાગ, ગિરિદિહ અને ધનબાદ જિલ્લા; ઈશાન અને પૂર્વ…
વધુ વાંચો >બૉક્સર વિદ્રોહ
બૉક્સર વિદ્રોહ (1900) : ચીનમાંથી વિદેશીઓને દૂર કરવા થયેલો વિદ્રોહ. ચીનમાં બૉક્સર વિદ્રોહના સમયે સમ્રાટ કુઆંગ-શુનું શાસન હતું; પરન્તુ રાજમાતા ત્ઝૂ–શી વાસ્તવિક સત્તા ભોગવતી હતી. આ દરમિયાન જાપાની, રશિયન, બ્રિટિશ, અમેરિકન વગેરે વિદેશી લોકોએ આર્થિક સામ્રાજ્યવાદી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ચીનનું આર્થિક શોષણ કર્યું. ચીનના સાર્વભૌમત્વ માટે પણ ભય પેદા થયો. ચીનમાં…
વધુ વાંચો >બૉક્સાઇટ
બૉક્સાઇટ (bauxite) ઍલ્યુમિનિયમ ધાતુ માટેનું મુખ્ય ખનિજ. દક્ષિણ ફ્રાંસમાં આવેલ લા બૉક્સમાંથી મળતા લાલ, અપ્રત્યાસ્થ (nonplastic), માટી જેવા પદાર્થનું 1821માં બર્થિયરે સૌપ્રથમ પૃથક્કરણ કર્યું હતું. 1845–47ના અરસામાં ડૂફ્રેનોઈએ તેને બૉક્ઝાઇટ (bauxite) નામ આપેલું. 1861માં સેંટ-ક્લેર ડુહવીલે તેને સુધારીને હાલ પ્રચલિત બૉક્સાઇટ નામ આપ્યું હતું. તે સજલ (hydrous) ઍલ્યુમિના, ખાસ કરીને…
વધુ વાંચો >બૉક્સિંગ
બૉક્સિંગ : એક પ્રકારની મુષ્ટિયુદ્ધની રમત. કદાચ તે સૌથી જૂની રમત છે. ઇતિહાસ બતાવે છે કે માનવ દુનિયામાં આવ્યો ત્યારથી આ રમત રમાય છે. મુષ્ટિયુદ્ધ દ્વારા પશુઓ અને દુશ્મનો સામે માનવ રક્ષણ મેળવતો હતો. 4,000 વર્ષ પહેલાં મિસરના સૈનિકો તેમાં નિપુણ હતા તે બાબત પ્રાચીન ચિત્રો પરથી જાણવા મળે છે.…
વધુ વાંચો >બોખારી, અહમદશાહ
બોખારી, અહમદશાહ : ઑલ ઇન્ડિયા રેડિયોના પ્રથમ મહાનિયામક, (1943). અહમદશાહ બોખારી અને એમના ભાઈ ઝુલ્ફિકાર અલી બોખારી અવિભક્ત હિંદની પ્રસારણસેવાનાં પ્રારંભનાં વર્ષોના સફળ વહીવટકર્તા તરીકે પંકાયેલા છે. એ બંને બંધુઓ ઑલ ઇન્ડિયા રેડિયોના બ્રિટિશ બ્રૉડ્કાસ્ટિંગ કૉર્પોરેશન–બી.બી.સી.–થી આવેલા સફળ નિયામક લિયોનેલ ફિલ્ડેનના સાથી હતા. અહમદશાહ પહેલાં લાહોરમાં સરકારી કૉલેજમાં અંગ્રેજી ભણાવતા…
વધુ વાંચો >બૉઇસ ટૉમ્પ્સન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પ્લાન્ટ રિસર્ચ ઇન્કૉર્પોરેટ, અમેરિકા
બૉઇસ ટૉમ્પ્સન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પ્લાન્ટ રિસર્ચ ઇન્કૉર્પોરેટ, અમેરિકા : અમેરિકાની વનસ્પતિવિજ્ઞાનના સંશોધન સાથે સંકળાયેલી એક પ્રખ્યાત સંસ્થા. વિલિયમ બૉઇસ ટૉમ્પ્સન નામના અમેરિકને પોતાની અઢળક મિલકત વનસ્પતિની વિવિધ વિષય-શાખાઓ પર સંશોધનો કરવા માટે આ સંસ્થાને સમર્પિત કરી હતી, આમ છતાં આ સંસ્થા સાથે પોતાનું નામ જોડવા બાબતે ઘણી આનાકાની કરી હતી.…
વધુ વાંચો >બોઇંગ, વિલિયમ એડવર્ડ
બોઇંગ, વિલિયમ એડવર્ડ (જ. 1881, ડેટ્રૉઇટ, અમેરિકા; અ. 1956) : હવાઈ જહાજના જાણીતા ઉત્પાદક. સી-પ્લેન એટલે કે દરિયાના પાણી પર ઊતરી શકે અને પાણી પરથી ઉડ્ડયન કરી શકે એવાં હવાઈ જહાજ બનાવવાના આશયથી 1916માં તેમણે પેસિફિક એરો પ્રૉડ્ક્ટ્સ કંપનીની સ્થાપના કરી. આ સી-પ્લેનની ડિઝાઇન કૉનાર્ડ વેસ્ટરફેલ્ટના સહયોગથી તેમણે જાતે જ…
વધુ વાંચો >બૉએમ, થિયોબાલ્ડ
બૉએમ, થિયોબાલ્ડ (જ. 1794, મ્યુનિક, જર્મની; અ. 1881) : જર્મનીના નિષ્ણાત વાંસળીવાદક અને સંશોધક. તેમણે 1828માં મ્યુનિક ખાતે વાંસળી-ઉત્પાદન માટેની ફૅક્ટરીની સ્થાપના કરી. તેમણે ધ્વનિ-નિયમનની ર્દષ્ટિએ પરિપૂર્ણ નીવડે એવી વાંસળી બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો. એવી વાંસળી બનાવવા માટે, આંગળીઓ પહોંચી વળી ના શકે એવાં સ્થાનોએ વાંસળી પર છિદ્રો પાડવાં પડે; આ…
વધુ વાંચો >બૉક ગોલિકા
બૉક ગોલિકા (Bok globule) : આદિ તારક(protostar)નાં પૂર્વગામી હોવાનું મનાતાં, આકાશગંગામાં કે પછી અંતરીક્ષમાં આવેલાં, ધૂળ અને વાયુનાં ઘટ્ટ આંતરતારકીય ગોળાકાર કાળાં વાદળ. આ વાદળ એના શોધક બાર્ટ જે. બૉક(1906–1983)ના નામે ઓળખાય છે. મૂળે ડચ, પણ પાછળથી અમેરિકા જઈ વસેલા આ ખગોળ-ભૌતિકશાસ્ત્રીએ 1947માં આની શોધ કરી હતી. બૉક આપણી આકાશગંગાના…
વધુ વાંચો >બોકાચિયો, જિયોવાની
બોકાચિયો, જિયોવાની (જ. 1313, પૅરિસ; અ. 21 ડિસેમ્બર 1375, સરટાલ્ડો, ટસ્કની, ઇટાલી) : માનવતાવાદી ઇટાલિયન સાહિત્યકાર. નવલકથાના મૂળ સ્વરૂપ ‘નૉવેલા’ અને પ્રાચીન મહાકાવ્યને ઘરગથ્થુ ભાષામાં પ્રયોજનાર ઇટાલીના પ્રથમ લેખક. ફ્લૉરેન્સના એક વેપારીના અનૌરસ પુત્ર. માતા ભદ્ર કુટુંબનાં ફ્રેન્ચ સન્નારી. ઉછેર ફ્લૉરેન્સમાં. કિશોરવયે અભ્યાસ માટે નેપલ્સમાં રહ્યા. હિસાબને બદલે ખ્રિસ્તી ધર્મશાસ્ત્રના…
વધુ વાંચો >બોકારો
બોકારો : બિહાર રાજ્યના અગ્નિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 23° 51´ ઉ. અ. અને 86° 02´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 3,342.6 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે બિહાર રાજ્યના છોટાનાગપુર ઉપવિભાગમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તરે હઝારીબાગ, ગિરિદિહ અને ધનબાદ જિલ્લા; ઈશાન અને પૂર્વ…
વધુ વાંચો >બૉક્સર વિદ્રોહ
બૉક્સર વિદ્રોહ (1900) : ચીનમાંથી વિદેશીઓને દૂર કરવા થયેલો વિદ્રોહ. ચીનમાં બૉક્સર વિદ્રોહના સમયે સમ્રાટ કુઆંગ-શુનું શાસન હતું; પરન્તુ રાજમાતા ત્ઝૂ–શી વાસ્તવિક સત્તા ભોગવતી હતી. આ દરમિયાન જાપાની, રશિયન, બ્રિટિશ, અમેરિકન વગેરે વિદેશી લોકોએ આર્થિક સામ્રાજ્યવાદી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ચીનનું આર્થિક શોષણ કર્યું. ચીનના સાર્વભૌમત્વ માટે પણ ભય પેદા થયો. ચીનમાં…
વધુ વાંચો >બૉક્સાઇટ
બૉક્સાઇટ (bauxite) ઍલ્યુમિનિયમ ધાતુ માટેનું મુખ્ય ખનિજ. દક્ષિણ ફ્રાંસમાં આવેલ લા બૉક્સમાંથી મળતા લાલ, અપ્રત્યાસ્થ (nonplastic), માટી જેવા પદાર્થનું 1821માં બર્થિયરે સૌપ્રથમ પૃથક્કરણ કર્યું હતું. 1845–47ના અરસામાં ડૂફ્રેનોઈએ તેને બૉક્ઝાઇટ (bauxite) નામ આપેલું. 1861માં સેંટ-ક્લેર ડુહવીલે તેને સુધારીને હાલ પ્રચલિત બૉક્સાઇટ નામ આપ્યું હતું. તે સજલ (hydrous) ઍલ્યુમિના, ખાસ કરીને…
વધુ વાંચો >બૉક્સિંગ
બૉક્સિંગ : એક પ્રકારની મુષ્ટિયુદ્ધની રમત. કદાચ તે સૌથી જૂની રમત છે. ઇતિહાસ બતાવે છે કે માનવ દુનિયામાં આવ્યો ત્યારથી આ રમત રમાય છે. મુષ્ટિયુદ્ધ દ્વારા પશુઓ અને દુશ્મનો સામે માનવ રક્ષણ મેળવતો હતો. 4,000 વર્ષ પહેલાં મિસરના સૈનિકો તેમાં નિપુણ હતા તે બાબત પ્રાચીન ચિત્રો પરથી જાણવા મળે છે.…
વધુ વાંચો >બોખારી, અહમદશાહ
બોખારી, અહમદશાહ : ઑલ ઇન્ડિયા રેડિયોના પ્રથમ મહાનિયામક, (1943). અહમદશાહ બોખારી અને એમના ભાઈ ઝુલ્ફિકાર અલી બોખારી અવિભક્ત હિંદની પ્રસારણસેવાનાં પ્રારંભનાં વર્ષોના સફળ વહીવટકર્તા તરીકે પંકાયેલા છે. એ બંને બંધુઓ ઑલ ઇન્ડિયા રેડિયોના બ્રિટિશ બ્રૉડ્કાસ્ટિંગ કૉર્પોરેશન–બી.બી.સી.–થી આવેલા સફળ નિયામક લિયોનેલ ફિલ્ડેનના સાથી હતા. અહમદશાહ પહેલાં લાહોરમાં સરકારી કૉલેજમાં અંગ્રેજી ભણાવતા…
વધુ વાંચો >