Space science
ગુરુત્વ-સહાયી ઉડ્ડયન (gravity assisted flight)
ગુરુત્વ-સહાયી ઉડ્ડયન (gravity assisted flight) : સૂર્ય-મંડળમાંના ગ્રહ કે તેના ઉપગ્રહ કે કોઈ મોટા લઘુગ્રહ જેવા ગ્રહીય પિંડ(planetary body)ના ગુરુત્વાકર્ષણક્ષેત્રના અથવા સૂર્યના ગુરુત્વાકર્ષણક્ષેત્રના ઉપયોગ દ્વારા અંતરીક્ષયાનની ઝડપ વધારવા તથા તેની દિશા કે તેનો પથ બદલવા માટે પ્રયોજાતી એક તકનીક. યાનને તેના નિર્ધારિત પ્રક્ષેપ-પથ (trajectory) પર લઈ જવા માટેની નજીવી હિલચાલ…
વધુ વાંચો >ગેગેરીન, યુરી
ગેગેરીન, યુરી (જ. 9 માર્ચ 1934, ક્લુશિનો, રશિયન એસએફએસઆર, રશિયા: અ. 27 માર્ચ 1968, કિરઝાક, રશિયન એસએફએસઆર, રશિયા) : સોવિયેટ રશિયાનો સામાન્ય નાગરિક અને દુનિયાનો પ્રથમ અંતરીક્ષયાત્રી. 12 એપ્રિલ 1961ના રોજ સોવિયેટ રશિયાના વૉસ્ટોક અંતરીક્ષયાનમાં પૃથ્વીની એક પ્રદક્ષિણા પૂરી કરી તે પૃથ્વી પર સુરક્ષિત પાછા આવ્યા હતા. માધ્યમિક તથા વ્યવસાયલક્ષી…
વધુ વાંચો >ગૅલિલિયો શોધયાત્રા
ગૅલિલિયો શોધયાત્રા : સૌરમંડળના સૌથી મોટા ગ્રહ ગુરુ અંગે લાંબા ગાળાના તલસ્પર્શી અભ્યાસ માટેનું અમેરિકાનું અંતરિક્ષયાન. સત્તરમી સદીમાં ઇટાલીના જગવિખ્યાત ખગોળશાસ્ત્રી ગૅલિલિયો ગૅલિલીએ દૂરબીનની મદદથી ગુરુ ગ્રહના ચાર ઉપગ્રહો શોધી કાઢ્યા હતા. તેની સ્મૃતિમાં આ અંતરિક્ષયાનને ગૅલિલિયો નામ આપવામાં આવ્યું હતું. 1970ના દાયકામાં અમેરિકાનાં ચાર જુદાં જુદાં અંતરિક્ષયાનો – પાયોનિયર–10,…
વધુ વાંચો >ચન્દ્રયાન 3
ચન્દ્રયાન 3 : ચન્દ્રયાન 2નું અનુગામી અભિયાન ચન્દ્રયાન 3 છે. તેનો મુખ્ય હેતુ ચંદ્રની સપાટી પર હળવેકથી ઉતરાણ કરવાની સુવાંગ ટેકનોલોજીનું નિર્દેશન કરવાનો તેમજ ચાલણગાડીને (Rover) ચાંદ પર લટાર મારવાની ટેકનોલૉજીનું નિર્દેશન કરવાનો હતો જેમાં 100% સફળતા મળી છે. તેમાં વિક્રમ લેંડર અને પ્રજ્ઞાન રોવર હતા. ચન્દ્રયાન 3નું પ્રક્ષેપણ એલવીએમ-3…
વધુ વાંચો >ચાવલા, કલ્પના
ચાવલા, કલ્પના (જ. 17 માર્ચ 1962, કર્નાલ; અ. 1 ફેબ્રુઆરી 2003, અંતરિક્ષ) : ભારતીય-અમેરિકન અવકાશયાત્રી અને સ્પેસ-શટલ મિશનનાં વિશેષજ્ઞ. સ્પેસ-શટલ કોલંબિયાની વિનાશક આફત દરમિયાન માર્યા ગયેલાં સાત સંચાલક સભ્યોમાંનાં એક. કર્નાલ(હરિયાણા)ની શાળા ટાગોર પબ્લિક સ્કૂલમાં શિક્ષણ લીધું. 1982માં ચંડીગઢની પંજાબ એન્જિનિયરિંગ કૉલેજમાંથી ઍરૉનૉટિકલ ઇજનેરીનું શિક્ષણ લઈ બી.એસસી.ની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ…
વધુ વાંચો >જાયરોસ્કોપ
જાયરોસ્કોપ : અવકાશમાં સ્થાયી દિશા પ્રાપ્ત કરવા માટે ભ્રમણનો ઉપયોગ કરતું સાધન. સાદા જાયરોસ્કોપમાં ચાકગતિ કરતું ચક્ર કે ગોળો હોય છે, જેને રોટર કહે છે. ઉપરાંત તેમાં આધારતંત્ર પણ હોય છે. એક વાર રોટરને ગતિમાન કરવામાં આવે પછી જાયરોસ્કોપ તેના ભ્રમણની દિશા બદલવાના પ્રયત્નનો વિરોધ કરે છે. આ ગુણધર્મના કારણે,…
વધુ વાંચો >જીવનરક્ષક પ્રણાલી (અંતરિક્ષ) :
જીવનરક્ષક પ્રણાલી (અંતરિક્ષ) : જુઓ ‘અંતરિક્ષ અન્વેષણો’ (‘અંતરિક્ષમાં માનવયુક્ત કાર્યક્રમો’).
વધુ વાંચો >જેમિની (ઉપગ્રહશ્રેણી)
જેમિની (ઉપગ્રહશ્રેણી) : 1960ના દાયકાનો અમેરિકાનો ચંદ્ર ઉપરના સમાનવ સફળ ઉતરાણ માટેનો અંતરિક્ષ કાર્યક્રમ. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ તે દાયકાના અંત સુધીમાં ચંદ્ર ઉપર માનવીને મોકલીને તેને સહીસલામત પાછો લાવવાનો હતો. આ ઉદ્દેશને પાર પાડવા માટે પહેલા તબક્કામાં, અમેરિકાએ મર્ક્યુરી ઉપગ્રહશ્રેણી દ્વારા સફળતાપૂર્વક શરૂઆત કરી હતી. જેમિની ઉપગ્રહશ્રેણી આ ઉદ્દેશને પાર…
વધુ વાંચો >જેમ્સ વેબ અંતરિક્ષ દૂરબીન
જેમ્સ વેબ અંતરિક્ષ દૂરબીન (James Web Space Telescope – JWST): અધોરક્ત કિરણો દ્વારા ખગોળીય અભ્યાસ માટે કરવામાં આવતી રચના. 1961થી 1968 દરમિયાન નાસાના મર્ક્યુરી, જેમિની અને ઍપોલો કાર્યક્રમના વહીવટકર્તા જેમ્સ ઇ. વેબ(1906-1992) ની સ્મૃતિમાં આ દૂરબીનનું નામકરણ થયું છે. અત્યાર સુધીમાં અંતરિક્ષમાં સ્થાપેલા આ સૌથી વિશાળ દૂરબીનમાં ઉચ્ચ વિઘટનવાળા (high-resolution)…
વધુ વાંચો >ઝૉન્ડ
ઝૉન્ડ (Zond) : સોવિયેત સંઘ(હવે રશિયા)ના સ્વયંસંચાલિત અન્વેષી યાનની એક શ્રેણી. એપ્રિલ, 1964થી ઑક્ટોબર, 1970 સુધીમાં આ શ્રેણીનાં કુલ આઠ અન્વેષી યાનોને ગહન અંતરિક્ષના અન્વેષણ માટે પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યાં. મોટા ભાગનાં ઝૉન્ડ અન્વેષી યાનને ચંદ્રની પ્રદક્ષિણા કરતી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવ્યાં હતાં. તેમાં ગોઠવેલા કૅમેરા દ્વારા પૃથ્વી પરથી ન દેખાતી એવી…
વધુ વાંચો >