Economics

સામાજિક અન્વેષણ

સામાજિક અન્વેષણ : મૂડીવાદી અર્થવ્યવસ્થામાં ખાનગી નફાના ધ્યેયથી ચાલતી પેઢીઓ દ્વારા વ્યાપક સમાજ માટે જે પરિણામો સર્જાય છે તેનું મૂલ્યાંકન. કોઈ પણ પેઢીની/સંસ્થાની પ્રવૃત્તિથી થતા સામાજિક લાભ-વ્યયનાં વિશ્લેષણ કરી તે પ્રવૃત્તિ કરવી/ચાલુ રાખવી કે નહિ તેનો નિર્ણય સામાજિક અન્વેષણ કરીને લઈ શકાય છે. મહદ્ અંશે પેઢી/સંસ્થા જે પ્રવૃત્તિઓ કરવાનો/ચાલુ રાખવાનો…

વધુ વાંચો >

સામાજિક કલ્યાણ

સામાજિક કલ્યાણ : સમાજમાં રહેતા જુદા જુદા ઘટકોનું કુલ કલ્યાણ. આ વિભાવના સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્ર (Macroeconomics) સાથે સંબંધ ધરાવે છે. જુદા જુદા ઉપભોક્તાઓ જે જે વસ્તુઓ અને સેવાઓની વપરાશ કરે છે તે તે વસ્તુ કે સેવામાંથી તેમને મળતા તુષ્ટિગુણ દ્વારા વ્યક્તિગત કલ્યાણની માત્રા માપવી શક્ય છે; અલબત્ત, તુષ્ટિગુણ એ એક આત્મલક્ષી…

વધુ વાંચો >

સામાજિક ખર્ચ

સામાજિક ખર્ચ : વસ્તુઓ અને સેવાઓના ઉત્પાદન માટે સમાજને આપવો પડતો ભોગ. ઉત્પાદનખર્ચના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની વર્ગીકરણની પદ્ધતિઓમાં વર્ગીકરણની એક તરેહમાં બે પ્રકારના ખર્ચનો નિર્દેશ કરવામાં આવે છે : ખાનગી/અંગત ઉત્પાદનખર્ચ અને સામાજિક ઉત્પાદનખર્ચ. તેમાંથી પ્રથમ પ્રકારના ઉત્પાદનખર્ચમાં વ્યક્તિગત ધોરણે ઉત્પાદકો દ્વારા કરવામાં આવતા ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે, જેને આધારે…

વધુ વાંચો >

સામાજિક લાભ-વ્યય-વિશ્લેષણ (Social Cost Benefit Analysis)

સામાજિક લાભ–વ્યય–વિશ્લેષણ (Social Cost Benefit Analysis) : કોઈ પણ આર્થિક અથવા બિનઆર્થિક પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તો તેનાથી સમાજને લાભ અથવા વ્યય તે બન્નેમાં શું વધારે થાય છે તે અંગેનું વિશ્લેષણ. સામાજિક લાભ-વ્યય-પૃથક્કરણમાં બે શબ્દો મુખ્ય છે : (1) ‘લાભ’, (2) ‘વ્યય’. સામાજિક લાભ-વ્યય- પૃથક્કરણનો હેતુ કોઈ પ્રવૃત્તિ કરતાં સમાજને લાભ…

વધુ વાંચો >

સામાજિક વીમો

સામાજિક વીમો : એકસરખા અને સમાન પ્રકારના જોખમથી પ્રભાવિત થાય તે પ્રકારના આખા જૂથને આર્થિક નુકસાનનું વળતર ચૂકવી આપવાનો વીમો અથવા વ્યવસ્થા. પ્રત્યેક પ્રકારના વીમાનો મૂળભૂત અભિગમ સામાજિક છે. અનેક કારણોએ સમાજમાં જે જોખમો ઊભાં થાય છે તેને માટે સમાજના બધા સભ્યો જવાબદાર હોતા નથી. આગળ વધીને જેઓ જોખમના ભોગ…

વધુ વાંચો >

સામાન્ય વીમો (General Insurance)

સામાન્ય વીમો (General Insurance) અકસ્માતના જોખમ સામે વળતરનો કરાર. વીમાનું કાર્ય દુર્ઘટનાથી થનાર નુકસાનના ખર્ચની અનિશ્ચિતતા સામે વળતર પૂરું પાડવાનું છે. તેમાં વીમાકંપની નિશ્ચિત સમયગાળા દરમિયાન, મુકરર પ્રીમિયમ સામે, અકસ્માતથી થયેલ નુકસાનનું ખર્ચ, કરારની શરતો અનુસાર ભરપાઈ કરી આપવા વચનબદ્ધ થાય છે. વીમાનો સિદ્ધાંત સરાસરીના નિયમ (Law of averages) પર…

વધુ વાંચો >

સાયમન હર્બર્ટ ઍલેક્ઝાંડર

સાયમન, હર્બર્ટ ઍલેક્ઝાંડર (જ. 15 જૂન 1916, મિલવૉડી, વિસ્કોન્સિન, અમેરિકા) : વૈવિધ્યપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં નિપુણતા ધરાવતા અમેરિકાના સમાજવિજ્ઞાની તથા 1978ના વર્ષના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. શિકાગો યુનિવર્સિટીમાંથી 1936માં સ્નાતકની પદવી, તે જ યુનિવર્સિટીમાંથી 1938માં અનુસ્નાતકની પદવી તથા 1943માં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કર્યા પછીનાં થોડાંક વર્ષો સુધી તેમણે રાજ્યશાસ્ત્ર વિષયનું અધ્યાપન…

વધુ વાંચો >

સિનિયર નાસૉ વિલિયમ

સિનિયર, નાસૉ વિલિયમ (જ. 1790, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1864) : પ્રશિષ્ટ અર્થશાસ્ત્રના અધિકૃત પ્રતિનિધિ તરીકે ઓળખાતા તટસ્થ વિચારક તથા અર્થશાસ્ત્રમાં વિશુદ્ધ સિદ્ધાંતોની રજૂઆત કરનારા પ્રથમ અર્થશાસ્ત્રીઓમાંના એક. તેમણે પ્રાથમિક સ્વરૂપનાં વિધાનો પરથી તારવેલા સિદ્ધાંતોની વિસ્તૃત રજૂઆત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. તેમણે ઇંગ્લૅન્ડની ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની મૅક્ડૉનાલ્ડ કૉલેજમાંથી 1815માં એમ.એ.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી…

વધુ વાંચો >

સીમાવર્તી પૃથક્કરણ (marginal analysis)

સીમાવર્તી પૃથક્કરણ (marginal analysis) : વસ્તુની કિંમત અને તેના ઉત્પાદિત જથ્થા અંગે સમજૂતી આપવા માટે 19મી સદીના નવ્ય-પ્રશિષ્ટ (neo-classical) તરીકે ઓળખાતા અર્થશાસ્ત્રીઓ દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી વિશ્લેષણની પદ્ધતિ. આ અર્થશાસ્ત્રીઓમાં જિવોન્સ, મેન્જર, વોલરા(સ), ક્લાર્ક, એજવર્થ, માર્શલ, ફિશર, પરેટો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. પ્રશિષ્ટ (ક્લાસિકલ) અર્થશાસ્ત્રીઓએ અર્થતંત્રની વૃદ્ધિ અને તેમાં મૂડીસંચયની ભૂમિકા…

વધુ વાંચો >

સુવર્ણ-ધોરણ

સુવર્ણ–ધોરણ : ચલણ-વ્યવસ્થાનો એક પ્રકાર, જેમાં કાયદાની રૂએ દેશના મુખ્ય ચલણ(standard currency)ના એકમનું મૂલ્ય પ્રત્યક્ષ રીતે સુવર્ણમાં આંકવામાં આવે છે. આ ચલણ-વ્યવસ્થા હેઠળના કાયદામાં મધ્યસ્થ બૅંકની એ ફરજ બને છે કે તે દેશના ચલણના એકમોના બદલામાં નિર્ધારિત પ્રમાણમાં સોનું આપે અથવા તો સોનાની લગડીને અધિકૃત સિક્કાઓમાં, કોઈ પણ કિંમત લીધા…

વધુ વાંચો >